کاشت و برداشت زعفران
پروین گلزارى
زعفران یکى از گیاهان گرانقیمت است که به علت نداشتن مخارج کاشت در صورتى که همهساله خوب از آن مواظبت شود، سود سرشارى نصیب زارعین مىکند. کاشت زعفران مىتواند قشر عظیمى از زنان و دختران روستایى را به کار گیرد و نه تنها باعث سرگرمى و پر کردن اوقات فراغت آنان مىشود بلکه مىتواند از این راه کمک مؤثرى به اقتصاد خانوار بنماید.
مشخصات گیاهشناسى
زعفران گیاهى است پایا و از تیره زنبقیان و جنس scrocus و گونه Sativa، پیاز زعفران غدهاى و توپر مىباشد و داراى چند پوست و یک مغز سفیدرنگ با ته تخت و نوک برآمده است که گل و ساقه جدید از غنچههاى روى پیاز به وجود مىآیند. پیازهاى جوان پوستهاى قهوهاىرنگ دارند ولى پیازهاى مادر چند پوسته دارند، پوسته رویى پرزدار و مغز پیاز سفید و شیرین و قطر آن بین 5 - 3 سانتىمتر مىباشد.
فرق پیاز خوراکى و پیاز زعفران این است که پیاز خوراکى داراى برچههایى است ولى پیاز زعفران یک تکه و توپر است. پیاز مادر به علت بچهزایى چند پوست دارد.
آب و هواى مناسب جهت کشت زعفران
زعفران گیاهى است گرمسیرى و در نقاطى که آب و هواى معتدل داشته و داراى تابستانهاى گرم و خشک و آفتابى و پاییز و زمستان نسبتاً ملایم دارد، به خوبى رشد مىکند. لازم به ذکر است که این موضوع ممکن است در همه شرایط صادق نباشد زیرا احتمال دارد گیاه به صورتى با محیط سازگار شود چنانچه در همدان که در ردیف شهرهاى سردسیرى ایران است، زراعت زعفران نتایج رضایتبخشى داده است.
پیاز زعفران تابستان فعالیت ندارد، دوره بیدارى و فعالیت آن از حدود آبان تا اردیبهشت است و با شروع فصل گرما برگهایش زرد شده و مىخشکد و پیاز به خواب مىرود پس زمینهاى گرم و خشک جاى مناسبى براى کشت زعفران است.
نوع خاک
زعفران در زمینهاى شور، رسى یا خیلى شنى رشد نمىکند بلکه بهترین نوع خاک براى رشد آن خاک شنى - رسى است که مقدار کمى آهک داشته باشد، PH خاک باید بین 8 - 7 بوده، خاک مزرعه حاصلخیز و شیرین بوده و از علفهاى هرز پاک باشد در ضمن این گیاه را باید در زمینى کاشت که از چند سال قبل در آن زعفران کشت نشده باشد.
مقدار و نوع کود
این گیاه به مواد غذایى فراوانى احتیاج دارد. از دادن کود تازه حیوانى بایستى خوددارى شود و فقط کود پوسیده استفاده نمود. به طور کلى در هر هکتار زعفرانکارى نیاز به 50 - 30 تن کود حیوانى پوسیده به همراه 200 کیلوگرم کود شیمیایى مثل فسفر و پتاس به زمین داده مىشود. مصرف 100 کیلو کود اوره به همراه 15 - 10 تن کود حیوانى براى هر سه سال یک بار مىتواند بهترین پیشنهاد براى کشاورز زعفرانکار به حساب آید.
عملیات کاشت
تهیه زمین: زمینى که به کشت زعفران اختصاص داده مىشود، حدود 10 - 8 ساله است. در اوایل بهار بعد از قطع بارانهاى بهاره زمین را با فاصله تقریبى یک هفته دوباره شخم عمیق و سطحى مىزنند و بعد از آن کود پوسیده حیوانى را همراه با مقدارى خاکروبه مخلوط با خاکستر به زمین داده و به وسیله ماله یا دیسک ضمن خرد کردن کلوخهها، کود را با خاک مخلوط کرده و پس از نابودى، علفهاى هرز را تا موقع کاشت به حال خود مىگذارند. چند روز قبل از کاشت زمین را آبیارى کرده مجدداً براى مرتبه سوم شخم زده و پس از خرد کردن کلوخهها اقدام به کرتبندى مىنمایند. زمین باید در محل آفتابى و دور از سایه درختان و عارى از سنگریزه و ریشه علفهاى هرز باشد.
موقع کاشت
از مرداد ماه تا مهر ماه مىتوان به کشت زعفران اقدام نمود. پس از کاشت غده زعفران در زمین به مدت 7 - 4 و در بعضى مناطق تا 10 سال باقى مانده و محصول مىدهد و از این نظر احتیاجى به کاشت مجدد در سالهاى بعد ندارد.
مقدار و نوع غده
غدهها باید درشت، سالم، بدون زخم، شاداب و عارى از هر نوع بیمارى بوده و سن آنها از 7 سال تجاوز نموده و پوستهاى اضافى و کپه هر پیاز را جدا مىکنند. (کپه همان جاى ریشهزایى در ته پیاز است که چوبپنبهاى و خشک مىباشد) براى اینکه غدهها پس از کاشت مورد حمله آفات و امراض قرار نگیرند بهتر است قبل از کاشت با سموم جیوهاى از قبیل سرزان، ترىتیزان، گرانوزال و براى هر 100 کیلو پیاز 500 - 300 گرم سم مصرف نمود. مقدار غده لازم براى کاشت در هر هکتار 2 تن غده مىباشد. اگر در سال هفتم به بعد غدهها بیرون آورده نشوند گیاه ضعیف شده و غدهها پوک مىگردند و پس از یکى دو سال به کلى از بین مىروند. در سال هفتم مقدار غدهاى که از زمین مىتوان بیرون آورد 5 برابر مقدار کشت شده در سال اول است.
آبیارى
پس از کاشت غدهها در زمین مزرعه را باید بلافاصله آبیارى کرد در صورتى که قبل از کاشت مزرعه آبیارى شده باشد مىتوان آبیارى را چند روز پس از کاشت انجام داد. زعفران گیاهى است مقاوم به کمآبى و اولین آبیارى پاییزه باید حتماً 15 روز قبل از بیرون آمدن ساقه گلها انجام گیرد. اگر آبیارى جلوتر از مهرماه و به کرات انجام شود ابتدا برگها ظاهر مىشوند و سپس گلها پدیدار مىگردند و در این صورت چیدن گلها به سختى انجام خواهد گرفت و چه بسا گلها بین برگها باقى مانده و از بین خواهند رفت. پس از کاشت غدهها تا زمان برداشت محصول مزرعه را فقط یک بار باید آبیارى نمود چون زعفران گیاهى مخصوص مناطق خشک است بنابراین به آب زیاد احتیاج ندارد ولى اگر بعد از برداشت محصول در طول زمستان چند آب به مزرعه داده شود، به درشت شدن غدهها کمک مىکند.
برداشت زعفران
مزرعه زعفران در سال اول محصول قابل توجهى نخواهد داد و فقط تعدادى از غدههایى که درشت بوده و ذخیره غذایى کافى داشتهاند گل داده و تولید محصول مىکند. معمولاً اواسط آبان ماه گلهاى بنفشرنگى در مزرعه ظاهر مىشود و به محض پیدایش اولین گل برداشت آغاز شده و تقریباً سه هفته ادامه دارد. موقعى که گلها ظاهر مىشوند، مزرعه زعفران خوش منظره، معطر و به رنگ ارغوانى یا بنفش خوشرنگى در مىآید و یکى از زیباترین چشماندازهاى طبیعت را زمانى مىتوان دید که مزرعه زعفران به گل نشسته است زیرا در آغاز سرما و خزان کلیه گیاهان که هیچ گلى در صحرا نیست گل مىدهند.
براى چیدن گلها پیش از آنکه خورشید صبحگاهى اشعه نارنجى خود را بر مزرعه پوشیده از گل بتاباند، برداشت شروع و تا ساعت 9 صبح ادامه مىیابد. عملیات گلچینى حدوداً 25 - 15 روز به طور مىانجامد.
دستهبندى
پس از آنکه گل را چیدند، آنها را در سایه روى هم مىریزند و تارهاى قرمز (مادگى) را از گلها مىکشند و آنها را بین انگشتان خود نگاه مىدارند و وقتى دسته کوچکى شد، با نخى باریک آن را مىبندند و سپس در سایه روى پارچه تمیزى پهن مىکنند تا خشک شود. تارها پس از خشک شدن به رنگ زرشکى در مىآیند که بسیار چشمنواز است. این طرّههاى قشنگ و خوشبو، زعفران است که به آن طلاى قرمز هم مىگویند.
