عدس و خواص آن
ا.امیردیوانى
نروید بر زمین هرگز گیاهى
که ننوشتهست بر برگش دوایى
«نظامى»
ویژگىها
گیاهى است از تیره پروانهواران که یکساله مىباشد. برگهاى آن داراى 14 تا 10 برگچه دراز کرکدار است. گلهایش سفید و از لکههاى بنفش برخوردار است. میوهاش حاوى دو دانه و نیامک بوده و ساقه و برگهاى عدس به مصرف علوفه حیوانات مىرسد. عدس در اراضى آهکى خوب مىروید ولى در اراضى رستى چندان عمل نمىآید. دانههاى عدس به شکل عدسهاى محدبالطرفین مىباشند که مغذى بوده و یکى از مواد خوب غذایى انسان شمرده مىشوند.
عدس دو نوع است: عدس سبز که ریز و درشت دارد و عدس قرمز که آن را لپه مىکنند و به نام «دال» معروف است. عدس به حالت وحشى و خودرو در مناطق آسیاى غربى، یونان، ایتالیا و در تمام مناطق مدیترانهاى کاشته مىشود. در ایران در بیشتر مناطق عمل مىآید و تکثیر آن معمولاً در اوایل بهار صورت مىگیرد. بهترین نوع عدس آن است که سفید، پهن و زودپز باشد و اگر در آب خیس نمایند، سیاه نشود.
طرز تهیه عدس
تهیه عدس کار آسانى است. آن را به راحتى مىتوان پاک کرد و آشغالهایش را زدود. عدس را 20 تا 15 دقیقه در آب بجوشانید و لازم نیست خشکش کنید. همچنین به هنگام پختن عدس، به آن نمک نیفزایید چرا که امکان دارد سفت شود. نگهدارى آن نیز راحت است. عدس را در مکانى خشک و خنک نگه دارید. در نگهدارى طولانىمدت ممکن است رنگش تغییر کند اما مزهاش همچنان باقى مىماند.
عدس داراى مواد غذایى باارزش و کافى است و براى آنکه به صورت یک غذاى کامل در آید، نیاز به اضافه کردن مواد چرب به آن نیست. هضم عدس به مراتب آسانتر از نخود است.
خواص تغذیهاى و درمانى عدس
عدس یکى از حبوباتى است که طبیعت آن معتدل ولى خشک است و پوست آن گرم و مغزش سرد مىباشد. عدس داراى مواد مغذى، الیاف گیاهى، کربوهیدرات پیچیده و اسیدفولیک است. همچنین سرشار از مواد غذایى مفید به ویژه پروتئین و اسیدآمینههاى مختلف و غنى مىباشد. کمکالرى و کمچربى بوده و کلسترول ندارد و در کنار این موارد لازم است متذکر شویم که عدس بسیار ارزان است (البته در مقایسه با مواد مغذى دیگر).
همان گونه که یادآور شدیم داراى مقدار زیادى اسیدفولیک است. مطابق توصیههاى انجمن سلامتى ایالات متحده، مصرف 400 میکروگرم اسیدفولیک براى خانمهایى که باردار هستند ضرورى است و اکثر بانوان این مقدار را مصرف نمىکنند.
یک دوم لیوان عدس پخته، 90 درصد از مقدار توصیه شده را تأمین مىکند. در ضمن عدس منبع خوبى از آهن و براى خانمهایى که کمخونى ناشى از فقر آهن دارند مناسب مىباشد.
مصرف عدس همراه با غذاهاى غنى از ویتامین «ث» مانند گوجهفرنگى، فلفل سبز، کلم بروکلى، مرکبات و عصاره آنها موجب افزایش جذب آهن موجود در عدس مىشود. عدس از لحاظ پروتئین غنى است و فقط یک اسیدآمینه کم دارد و نام آن «میتونین» است. اضافه کردن مقدارى جو یا تخممرغ، آجیل، دانهها، گوشت و یا پنیر سبب کامل شدن پروتئین عدس مىشود و مىتوان گفت کیفیت پروتئین غذایى را بالا مىبرد.
همچنین عدس داراى الیاف گیاهى محلول است که همانند یک برس براى دستگاه گوارش عمل مىکند و باعث تمیز شدن دستگاه گوارش مىشود. این نوع الیاف گیاهى موجب کاهش قند و کلسترول خون شده و به کاهش انسولین مصرفى در بیماران مبتلا به مرض قند مىانجامد.
آبى را که عدس در آن پخته مىشود اگر تناول کنید، لینت مزاج مىدهد.
هشدار:
زیادهروى در خوردن عدس، قدرت دید چشم را کم کرده و باعث خوابهاى آشفته مىشود.
نقل شده پیغمبر اکرم(ص) فرمود: «عدس بخورید زیرا عدس، دانه مبارک و مقدسى است که رقّت قلب مىآورد و اشک را زیاد مىکند و هفتاد پیامبر که آخرینشان عیسى بنمریم است، آن را مبارک دانستهاند.»
و نیز نقل شد امیرالمؤمنین على(ع) فرمود: «خوردن عدس، دل را نازک مىکند و اشک را جارى مىسازد.»
یکى از بنىاسرائیل از سنگدلى و کمى اشک خود به خداوند متعال شکایت کرد. خداوند به وسیله پیغمبرى براى او وحى فرستاد که عدس بخور. او نیز چنین کرد. دلش نازک شد و اشکش جارى گردید.
دانه عدس داراى ویتامینهاى «آ»، «ب»، «ث»، «پ پ»، «6B»، «2B»، «1B» و فلزاتى چون آهن و کلسیم و از همه بیشتر فسفر مىباشد و از آلبومین، هیدرات دوکربن،
چربى، آب، سلولز، پتاسیم، منیزیم، ترکیب پروتئین، تریپتونان، ترهئونین، ایزولوسین، لوسین، لیزین، میتونین، سیستین، فنیلآلانین، نیروزین و والین برخوردار است.
عدس از آن دسته دانههاى خوراکى و مغذى است که خیلى زود مىپزد. لعابدار است و در موارد ناراحتىهاى روده مفید مىباشد. عدس پخته را در هر مرهمى براى پاک کردن زخمهاى بدن به کار مىبرند. مسواک زدن با سوخته گرد عدس براى سفید کردن دندان مفید است.
عدس نفّاخ، دیرهضم و کاهنده میل جنسى است. زیادهروى در مصرفش، غلیظکننده خون است و جریان خون را در رگهاى باریک کُند مىکند و ممکن است موجب کم شدن قوه بینایى، سوزش ادرار، قولنج، ناراحتىهاى عصبى، بند آمدن قاعدگى و درد و شدت بواسیر شود. به همین جهت معمولاً عدس را با روغن کنجد یا روغن بادام و سرکه و سایر مخلفات دیگر طبخ کرده و مىخورند.
بهترین طریقه خوردن عدس، جوانه آن است که ضمن اینکه معایب فوق را ندارد، محسّنات خوب آن را به مقدار فوقالعاده بیشترى نیز به همراه دارد.
مصرف عدس موجب فعالیت کلیه، تقویت عضله قلب، تقویت خون، عضلات و رشد و نمو کودکان و فعالیت یاختهها (سلولها)ى مغز و هوش و حافظه را افزایش مىدهد. علاوه بر این، سوخت و ساز بدن را تنظیم و از کمى خون جلوگیرى مىکند. درمانکننده تکرر ادرار و خونریزى قاعدگى است. آب عدس پخته مسکّن سرفه، درد سینه و ملین است. ضماد عدس پخته با سرکه، ورم و آب را درمان مىکند. گرد سوخته عدس سفیدکننده دندانها و درمانبخش زگیل است. ضماد پخته آن با برگ کلم جهت ورم پستان که بر اثر انعقاد شیر به هم رسیده باشد، مفید است. خون و ترشحات داخلى را ترش مىکند. مادرانى که آرزوى داشتن دختر دارند، از این خاصیت عدس مىتوانند استفاده نمایند.
ارزش غذایى عدس در هر وعده (یک دوم لیوان)
کالرى 80
کل چربى کمتر از 1 درصد
چربى اشباع صفر درصد
کلسترول صفر درصد
سدیم صفر درصد
کل کربوهیدرات 22 (7 درصد) گرم
الیاف گیاهى خوراکى 11 (44 درصد) گرم
قند صفر درصد
پروتئین 8 گرم
ویتامین «آ» صفر درصد
ویتامین «ث» دو درصد
کلسیم دو درصد
آهن 14 درصد
