واى از شایعههاى خانمانسوز
احمد حیدرى
شیطان، جن و انسانهاى شیطانى که خود در فساد، ظلم و تباهى غوطهورند، سعى دارند جامعه انسانى را به گردابهاى هولناک ظلم، فساد، ناامنى، اختلاف و نزاع گرفتار سازند و شبانهروز براى رسیدن به این هدف شوم نقشه مىکشند و متأسفانه بسیارى انسانها، ناآگاهانه عمله آنان شده و راه رسیدن به هدف شومشان را هموار کرده و به نتیجه رسیدن پروژههاى ایمانسوز، عفتزدا و امنیتبرباددهشان را سرعت مىبخشند.
شایعهپردازى یکى از راهکارهاى شیطانها است و بسیارى از انسانها بدون توجه و آگاهى، عمله شیطان شده و به پراکندن شایعههایى که ساخته و پرداخته شیطان و عواملش مىباشد، مىپردازند و ناآگاهانه دنیاى مؤمنان و آخرت خود را تباه ساخته و سزاوار قهر و غضب خداوند مىگردند.
شایعهها از سنخهاى مختلفاند از جمله:
1- شایعات امنیتى که متزلزل ساختن امنیت روحى، روانى جامعه را هدف قرار داده و اطمینان و آرامش را از افراد اجتماع مىگیرد. این شایعهها غالباً ساخته دشمنان خارجى و جنگافروزان است تا قواى دفاعى را مشغول ساخته و موج اضطراب و ناامنى را در سراسر کشور بگسترانند و بتوانند از سردرگمى، هرج و مرج و اضطراب حاصل از آن استفاده کرده و ضربه کارى و نهایى را وارد کنند. معمولاً این شایعات در زمان جنگ بیشتر است گرچه مختص آن زمان نیست.
راه مقابله با این شایعات، انتقال آنها به مسئولان و کارشناسان نظامى و کشورى است تا از اهداف دشمن آگاه شوند و برنامههاى مقابله را تدارک ببینند و پخش آن در بین مردم، گناه عظیم و کمک به دشمن براى رسیدن به هدفش مىباشد:
«و اذا جاءهم امر من الامن او الخوف أَذاعوا به و لو رَدُّوه الى الرسول و الى اولىالامر منهم لعلمه الذین یستنبطونه منهم و لو لا فضل اللَّه علیکم و رحمته لاَتَّبعتم الشیطان الا قلیلاً؛(1)
و چون خبرى ایمنىزا یا ترسآور بدانان رسد، آن را پخش کنند و حال آنکه اگر آن را به پیامبر و صاحبان حکومت برگردانند، حقیقت امر را بدانان مىنمایانند و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز اندکى همگى پیرو شیطان مىشدید.»
پخش شایعات در زمان جنگ سبب سستى، ترس و ضعف افراد شده و آنان را به سرپیچى، فرار و تمرّد وامىدارد در حالى که اگر این شایعات پخش نگردد و به مسئولان مربوطه رسانده شود، آنان به پسِ پرده آن شایعات راه یافته و اهداف شوم دشمن را کشف و خنثى خواهند کرد.
2- شایعات ناموسى و آبرویى
منافقان و فاسدان جامعه را پاک، عفیف و سالم نمىخواهند بلکه سعى دارند با فاسد کردن دیگران، براى خود همرنگ بسازند. اشاعه فحشا در بین مؤمنان، بزرگترین هدف آنان است و شایعات ناموسى و آبرویى وسیله آنان براى رسیدن به این هدف شوم. شایعاتى که یا اصل و اساسى ندارد یا از کاه کوه ساختهاند. کسانى که در پخش شایعات ناموسى همکارى مىکنند، جزو دوستداران رواج فحشا و فساد در بین مؤمنانند و قهر و غضب شدید خداوند در انتظار آنان.
مقابله خداوند با رواج این شایعات و تهدید رواجدهندگان بسیار شدیدتر از مقابله با شایعات امنیتى، اقتصادى و امثال آن است. در شایعات امنیتى در آیهاى که گذشت، علاوه بر توبیخ ضمنى، به اثر ناگوار آن یعنى بازماندن از جهاد و دفاع و پیروى از شیطان در عقب کشیدن از میدان تصریح کرد و گرچه تهدید به عذاب براى پیروان شیطان در قرآن آمده، ولى در خودِ این آیه تکرار نشده بود ولى در مورد شایعات ناموسى خداوند به شدت تهدید مىکند و مىفرماید:
«ان الذین یحبّون ان تشیع الفاحشة فى الذین امنوا لهم عذاب الیم فى الدنیا و الاخرة و اللَّه یعلم و انتم لا تعلمون؛(2)
به راستى براى کسانى که رواج فحشا در بین مؤمنان را مىپسندند، عذابى دردناک در دنیا و آخرت است و خدا مىداند و شما نمىدانید.»
متأسفانه دشمنان شایعات خانوادگى و ناموسى مىسازند و برخى از ما هم ناآگاهانه آنها را پخش مىکنیم و به برآورده شدن هدف شوم دشمن کمک مىکنیم. حتى گناهانى که افراد در پنهان مرتکب شدهاند و باید پوشیده بماند، توسط افراد مغرض و جاهل افشا مىشود و پخش مىگردد و به ریختن قبح گناه و رواج فساد کمک مىشود.
شرکت در پخش شایعات ناموسى و آبرو بربادده، اقدامى سهمگین و گناهى بس بزرگ است. خداوند در قرآن یک مورد از شایعات و تهمتهاى ناموسى را ذکر کرده و اقدام مسلمانان در پخش آن شایعه و تهمت را به سختى نکوهش نموده است.
یک زنِ مسلمان - یکى از همسران رسول خدا، بنا بر قولى عایشه و بنا بر قول دیگر ماریه - مورد تهمت و افترا واقع شد و مردم مسلمان به جاى اینکه قبول کردن این اتهام را سنگین بشمرند و از اتهامزنندگان شاهد بخواهند و در صورت نداشتن شاهد، آنان را به محکمه معرفى کرده و کیفر قذف و تهمتزنى به زن مسلمان دهند، این اتهام را
واقعشده فرض کردند و به پخش آن شایعه اقدام کردند. آیات سوره نور در این زمینه نازل شد و این اقدام مسلمانان به شدت نکوهش گردید:
«لو لا اذ سمعتموه ظنّ المؤمنون و المؤمنات بانفسهم خیراً و قالوا هذا افک مبین لو لا جاؤو علیه باربعة شهداء فاذ لم یأتوا بالشهداء فاولئک عند اللَّه هم الکاذبون و لو لا فضل اللَّه علیکم و رحمته فى الدنیا و الاخرة لمسّکم فیما افضتم فیه عذاب عظیم اذ تلقونه بالسنتکم و تقولون بافواهکم ما لیس لکم به علم و تحسبونه هینّا و هو عند اللَّه عظیم و لو لا اذ سمعتموه قلتم ما یکون لنا ان نتکلّم بهذا سبحانک هذا بهتان عظیم یعظکم اللَّه ان تعودوا لمثله ابدا ان کنتم مؤمنین ... ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشة فى الذین امنوا لهم عذاب عظیم فى الدنیا و الاخرة و اللَّه یعلم و انتم لا تعلمون ... یا ایها الذین امنوا لا تتبعوا خطوات الشیطان و من یتبع خطوات الشیطان فانه یأمر بالفحشاء و المنکر و لو لا فضل اللَّه علیکم و رحمته ما زکى منکم من احد ابدا و لکن اللَّه یزکّى من یشاء و اللَّه سمیع علیم.»(3)
چند نکته مهم آیات فوق به شرح زیر است:
1- مردان و زنان مؤمن باید نسبت به یکدیگر گمان نیکو داشته باشند و از گمان بد نسبت به هم دورى گزینند و هر سخنى که گفتن و پذیرفتن آن ناشى از گمان بد است، را واگذارند و آن را تهمت آشکار بدانند.
2- در امور شخصى که به دادگاه کشیده نشده حتى نباید از شایعهسازان و تهمتزنان، شاهد خواست بلکه بدون پرسش از شاهد، باید سخنان آنان را رد کرد.
3- اگر در جریان افک و تهمت فحشا بر آن زنِ مسلمان، رحمت و فضل خدا شامل نمىشد، سزاوار بود مسلمانان به خاطر شرکت در آن اتهامپراکنى به عذاب سختى گرفتار گردند.
4- این شایعات و اتهامها گرچه در نگاه افراد، کماهمیت و عادى است ولى نزد خدا خیلى مهم و قابل توجه مىباشد و احترام یک مؤمن، یک خانواده، قبیله، شهر یا کشور به آن وابسته است و احترام و حرمت مؤمن از حرمت خانه کعبه بیشتر است.
5- مسلمانان باید این اتهامها و شایعات بدون مدرک را بهتان بزرگ و دروغ بشمرند و به خود اجازه تکرار و پخش آن را ندهند.
6- پخشکننده این شایعات، جزو دوستداران اشاعه و رواج فحشا در بین مؤمنان است و چنین کسانى را عذاب عظیم در دنیا و آخرت نصیب مىباشد.
7- شیطان به فحشا و زشتى امر مىکند و شرکت در پخش این شایعات، اطاعت از شیطان مىباشد.
8- کسانى که تهمتهاى ناموسى و حتى گناه پنهان مؤمنان را افشا و پخش مىکنند، گویا خود را پاک و آنان را ناپاک مىدانند و پاکىِ خود را به اراده و تدبیر خود و ناپاکىِ آنان را از بىارادگى و هواطلبى آنان مىدانند در حالى که باید بدانند اگر خودشان پاک ماندهاند و مرتکب فحشا نشدهاند، از اینرو است که خداوند به آنان عنایت کرده و حفظشان نموده است و اگر حفظ و عصمت خدایى نبود، هیچ کس پاک نمىماند و همگى به فحشا آلوده مىشدند. پس خود را تافته جدا بافته ندانند و دیگران را مستحق بىآبرو شدن نشمارند، بلکه آنان را گناهکارانى بدانند که شیطان در لحظاتى بر آنان مسلط شده و به منجلاب گناه کشانده و باید به آنان کمک کرد تا از این منجلاب در آیند و به پاکى بازگردند.
شایعه باطل است
در روایات تأکید شده از وقایع، فقط آنچه با چشم خود دیدهاى حق است و واقع شده و شایسته باور مىباشد ولى آنچه با چشم خود ندیدهاى، معلوم نیست حق واقع شده باشد بلکه اکثر آن باطل است و چون حق و باطل آن معلوم نیست، باید همه آن را باطل شمرد و از باور بدان پرهیز کرد.
امام على(ع) فرمود: آنچه با چشم خود دیدهاى، واقع و حقیقت است و آنچه شنیدهاى [ولى ندیدهاى]، بیشترش باطل است [و ساخته ذهن دیگران نه واقع و حقیقت].(4)
سخنانى که مستند به شنیدنت باشد [از منبع مىگویند نقل گردد ]باطل است و گفتههایى که مستند به دیدنت، باشد، حق است.(5)
و انسان حق ندارد آنچه از دیگران شنیده و مىداند که اکثرش باطل و بىپایه و ساخته ذهن و خشم و دشمنى و تعصب و ... است، نقل کند.
اینکه فردى هر چه را مىشنود، نقل کند، یکى از موارد دروغگویى است.(6)
براى انسان همین حد از گناهکارى کافى است که آنچه را مىشنود بازگوید.(7)
ما نه تنها حق نداریم، آنچه مىشنویم ولى ندیدهایم و به حقیقت و واقعیت آن باور نداریم، را نقل کنیم بلکه حتى بسیارى از مشاهداتمان را هم نباید بازگو کنیم. ما موظف به پوشاندن گناهان و زشتىهاى مسلمانان هستیم و باید عیبپوشى کنیم اما نیکویىهاى آنان را افشا کرده و پخش نماییم. امام سجاد(ع) فرمود:
«خدایا! مرا به زیور صالحان بیاراى و لباس زیباى باتقوایان بپوشان با گستردن عدالت و ... فاش کردن نیکویىها و پوشاندن عیبها.»(8)
ولى متأسفانه عملکرد بسیارى از مسلمانان عکس این تکلیف است. نیکویىهاى افراد را کتمان و پنهان مىکنند و عیب را آشکار مىسازند و بر هر کوى و برزن فریاد مىزنند.
در جامعه اسلامى به بهانههاى مختلف، این اقدامهاى غلط عادى شده و سیره گردیده است. روزنامهها در ستونهایى تحت عنوانهاى «آوردهاند که»، «جهت اطلاع»، «شنیدهها و گفتهها» و ...، بسیارى اوقات به پخش شایعات علیه افراد حقیقى و حقوقى اقدام مىکنند بدون اینکه قبل از چاپ در صدد تحقیق از صحت و سقم آن برآیند و در صورت آشکار شدن دروغ بودن آن، چاپ تکذیبه را کافى و جبرانکننده مىشمارند در حالى که چه بسیار افرادى خبر نادرست و شایعه اول را مىشنوند و اثر نامطلوب آن در ذهنشان پیدا مىگردد ولى تکذیبه را نمىبینند و اثر نامطلوب شایعه پخش شده از ذهنشان زایل نمىگردد.
افشاگرىهاى قبل از اثبات در محکمه نیز یکى از همین موارد غلط و مستند به شنیدهها است و بدون اینکه دفاع و توجیه شخص مورد افشاگرى شنیده شود، تهمت انتسابى افشا مىگردد و با این اقدام از طرف کانالهاى رسمى، این خوى ناپسند در جامعه نهادینه مىگردد.
نکته آخر اینکه زبان، آفات فراوانى دارد و حق است که همه اعضا از آن شاکى باشند و خوف داشته باشند که به سبب عملکرد غلط آن گرفتار عذاب شوند. از آفات زبان سخن گفتنهاى نابهجا و پخش شایعات و افشاى عیوب است و در این موارد است که سکوت عمل صالح و ارزشمند مىباشد و تا زمانى که فرد سکوت کرده و زبان را در دندان نگه داشته، نیکوکار است و در حال عمل صالح.
خدایا! به همه ما توفیق نگهدارى زبان از چنین سخنگفتنهاى ناپسند عطا کن.
پىنوشتها: -
1) سورهنساء، آیه 83.
2) سوره نور، آیه 19.
3) سوره نور، آیه 21 - 12.
4) میزان الحکمه (چاپ جدید)، ج1، ص269.
5) همان، ص268.
6) همان، ج3، ص2676.
7) همان.
8) صحیفه سجادیه، دعاى بیستم (دعاى مکارمالاخلاق).
