دنیا با تمام گسترهاش در یک سمفونى
گفتگو با استاد شاهین فرهت در باره ساخت سمفونى پیامبر(ص)
محبوبه پلنگى
به مناسبت نامگذارى سال 85 به سال پیامبر اکرم(ص) توسط مقام معظم رهبرى، سمفونى پیامبر اعظم(ص) از سوى گروه سرود و موسیقى صدا و سیماى جمهورى اسلامى ایران به یکى از اساتید موسیقى کشور، دکتر شاهین فرهت سفارش داده شد. «کار بر روى سمفونى شخصیت باعظمت پیامبر(ص) که خداوند او را به عنوان پرافتخارترین انسان در پهنه هستى آفریده است، بدون شک کارى بسیار دشوار به نظر مىرسید. تصویر شخصیت عظیمالشأن ایشان و رسالتشان و دعوت از مردم به دین اسلام، زندگى حماسى پیامبر و پیروزىهاى این والامقام، بدون مدد الهى میسر نبود، چرا که باید تمام مظاهر جمال و کمال در قطعهاى کوچک جمع و گنجانده مىشد.»
این قسمتى از صحبتهاى استاد فرهت در خصوص این سمفونى است. وى در مورد سفارش کار و چگونگى روند شکلگیرى سمفونى مىگوید:
«ساخت این سمفونى از 15 اردیبهشت ماه سال جارى شروع شد و مثل همه سمفونىهایى که تا به حال ساختهام چهار قسمت دارد. قسمت اوّل آن که با قدرت آغاز مىشود، شخصیت و زندگى حضرت رسول را توصیف مىکند و در واقع هفتاد درصد کل سمفونى را در بر مىگیرد.
بخش دوم سمفونى تفکرات و اندیشه رسول اکرم(ص) را بیان مىکند و دعوت از مردم براى گرایش به دین مبین اسلام مطرح مىشود و بردبارى و صبر این بزرگوار در این راه و رسالت توصیف مىشود. در قسمتهاى سوم و چهارم نیز که همراه با شعر است، به زندگى حماسى پیامبر و پیروزىهاى ایشان پرداخته مىشود.»
براى ساخت این سمفونى چه مشکلاتى داشتید؟
این قدر سمفونى روان و خوب پیش رفت که انگار یک نفر دست من را گرفته و با خود مىبرد. من این سمفونى را بهترین کار خودم مىدانم که منبع الهام این اثر پیامبر بود و از پیشرفت آن بسیار راضىام. پس از مدتها کار شبانهروزى الحمد للَّه نتیجهاى را که مىخواستم گرفتم. براى ساخت این سمفونى الهاماتى که به من شد بسیار کارگشا بود و نام پیامبر اسلام براى من برکت داشت و بسیار راهگشا بود.
سمفونى امام رضا(ع) را هم شما خلق کردید؛ آیا این کار هم به شما سفارش داده شد؟
سالها پیش، زمانى که در سوئد بودم، فکر ساخت یک سمفونى در باره زندگى امام رضا که ما ایرانىها ارادت خاصى به ایشان داریم، در ذهنم وجود داشت. سال 81 تصمیم به نگارش این سمفونى گرفتم. در این اثر از نوحههاى قدیمى که تمهاى قوى و درخشانى دارند استفاده کردم. در ابتدا نگارش این سمفونى، از طرف دفتر موسیقى وزارت ارشاد به من سفارش داده شد. اما اگر هم سفارش داده نمىشد، من این اثر را مىساختم. چرا که معتقدم در زمینه موسیقى مذهبى آثار ما در مقایسه با موسیقى کلاسیک غرب محدود است.
در این مورد بیشتر توضیح بدهید.
در بررسى آثار موسیقیدانهایى مثل باخ، بتهوون و ... شاهد آثار بیشمارى راجع به مسیحیت هستیم که تأثیرگذار بوده است. پس چرا ما در باره شخصیتهاى مذهبى و قهرمانان خود سمفونىهاى بزرگ نسازیم؟!
یعنى به نظر شما ما موسیقى مذهبى نداریم؟
موسیقى مذهبى ما به تعزیه و نمایشهاى موزیکال و نوحهها برمىگردد. اما آثار سمفونى جهانى کم داریم. تمام آهنگسازان بزرگ دنیا در باره دین مسیحیت آثار قابل توجه و تأثیرگذارى ساختهاند و این سؤال همیشه در ذهن من وجود داشت که چرا ما نباید در زمینه دین و مذهبمان آثار بزرگى را عرضه کنیم؟ اینها انگیزه خوب و مؤثرى بود براى من جهت ساختن سمفونى پیامبر و امام رضا و ... بود.
در ساخت سمفونى پیامبر از پیش زمینه ذهنى خاصى داشتید؟
در سمفونى یازدهم من که به نام مبارک پیامبر عظیمالشأن اسلام مزین شده است، ایدههاى موسیقیایى جالبى به من الهام شد، و من از زمانى که مشغول این سمفونى شدم ثانیهاى غافل نبودم و روز و شب با ایشان زندگى کردم. نام و یاد پیامبر در همه جا با روح و جسمم بوده است. من در طول زندگىام با توسل به ایشان از مخمصههاى زندگى و گرفتارىهاى روحى و جسمى نجات پیدا کرده و با نام و یاد ایشان زندگى کردهام.
از سمفونىهاى دیگرتان بگویید.
سمفونى یک یازده رباعى خیام است. سمفونى دو براى طبیعت ایران و سمفونى سه و چهار بىعنوان است. سمفونى پنج که توسط مرحوم ناصرى رهبرى مىشد به نام ایران است و از فولکلوریک ایران و نغمههاى دشتى - شمال (دیلمان) بهره گرفته است. سمفونى شش دماوند و سمفونى هفت ایران و سمفونى هشت امام رضا(ع) است. سمفونى نهم خلیج فارس و سمفونى دهم تقدیم به شهداى انقلاب و دفاع مقدس است.
براى ساخت سمفونىهایتان بخصوص سمفونى پیامبر، آواهاى قرآنى و اذان نقش داشته است؟
آیات قرآن و ریتم خاص آن همیشه براى من منبع الهام بودهاند.
در نگارش سمفونى پیامبر چقدر به استقبال عمومى توجه داشتهاید؟
اگر از لحاظ تکنیکى بخواهیم بررسى کنیم، این اثر فورمان است. قسمت اوّل آن در فرم سونات شامل سه تم اصلى است که تم اوّل و اصلى آن سعى در معرفى شخصیت والاى پیامبر اکرم دارد و تکرار مىشود و همین تم گسترش پیدا مىکند. فرم کاملاً سمفونى است و از تکنیکهاى خاص بهرهمند است. ارکستر آن هم تقریباً ارکستر سمفونى بزرگى است. تمها همگى اصلى و بکر هستند و به هیچ وجه تقلیدى نیستند. البته تمام آثارم را با چنین دیدى ساختهام و در این سمفونى هم به این موضوع توجه خاصى داشتم.
این اثر را طورى ساختهام که اگر آن را نزد ارکستر بزرگ برلین و موسیقیدانان دیگر هم ببرند به آن به عنوان یک اثر عمیق نگاه مىکنند، یعنى از آن دست آثارى نیست که فقط از نظر ظاهرى جلب توجه کند و تأثیرى فورى و موقتى بر مخاطب بگذارد که پس از مدتى آن را فراموش کنند.
فکر مىکنید سمفونى با استقبال جهانى روبهرو شود؟
امسال سال پیامبر نامگذارى شده است و امیدوارم سمفونى بتواند در جهان اسلام تأثیرگذار باشد. بخش سرود و موسیقى صدا و سیما به من قول دادهاند که این سمفونى در سطح جهان پخش شود، که براى ایران (که سالى را به نام پیامبر نامگذارى کرده) پرستیژى است و مىتواند این سمفونى را به عنوان یک اثر عمیق در دنیا پخش کند.
به عنوان یک موسیقیدان متعهد، فکر مىکنید در خلق آثار موسیقى دینى از نوعى که اکنون خلق کردهاید چگونه مىتوان هنرمندان را به این امر تشویق کرد؟
موسیقیدانان ما به عنوان بخشى از جامعه هنرى باید حرکتى خودجوش را آغاز کنند و به این مهم اقدام کنند. همان طور که گفتم بیشتر موسیقیدانان و آهنگسازان بزرگ دنیا مثل «باخ» در مورد مفاهیم دینى بدون سفارش کار و پشتیبانى خاصى، آثار خود را خلق کردهاند. کارى که در مورد سمفونى امام رضا(ع) انجام دادم، به خواست قلبى خودم عمل کردم، هر چند که بعداً براى این کار اسپانسر پیدا شد.
براى رواج مفاهیم دینى در میان هنرمندان موسیقى چه پیشنهادى دارید؟
شاید مشکل برخى از هنرمندان و آهنگسازان ما نداشتن سوژه باشد. در حالى که زندگى اولیاى ما منبع الهام و سوژههاى بسیار خوبى است. آنها در نهایت انسانیت جهت اعتلاى مفاهیم قدسى تلاشى غیر قابل تصور داشتهاند که همین مىتواند ایدههاى بسیارى را به ذهن بیاورد و سوژههاى خوبى را بیافریند. از طرفى غناى ملودیک موسیقى ما با تلفیق این سوژهها مىتواند آثار بسیار موفقى از آهنگسازانمان را به وجود بیاورد، چنان که آورده است.
مىتوانید مثال بزنید؟
سمفونى زیباى خسوف راجع به عاشورا که توسط آقاى سعید شریفیان ساخته شد. نمونههاى دیگرى نیز داریم.
گفتید که سالها با نام و یاد و دستورهاى پیامبر معظم اسلام زندگى کردهاید؛ نگرش ایشان راجع به زنان را بفرمایید.
در حقیقت پیشروترین مقام بشرى که به زن احترام گذاشته، مقام و منزلت اصلى زنان را به جهانیان معرفى کرده، پیامبر بزرگ اسلام است.
سمفونى پیامبر چه زمانى ضبط و منتشر خواهد شد؟
این سمفونى آخر شهریور ماه ضبط شد. امیدوارم مردم هر گونه نقص و کاستى در سمفونى دیدند به حساب من بگذارند چرا که خواستهام دنیا را با تمام وسعتش در مکانى کوچک بگنجانم.
