نگاهی کوتاه به راه‌های پیش‌گیری از اختلاف‌های خانوادگی

بهلولی

گاه بروز اختلاف در خانواده می­تواند نخست به ناسازگاری، سپس به برداشت منفی اعضای خانواده به ویژه زن و شوهر، پس از آن به تعارض در روابط کلامی و غیرکلامی و در مرحله­ی بعد به تشدید و تعمیق اختلاف و گاه طولانی شدن آن و در نهایت به جدایی عاطفی و قانونی زن و شوهر بیانجامد. البته این امور صرفا زمینه­ی اختلاف را فراهم می­کند و اغلب خانواده­ها با وجود این مشکلات دچار فروپاشی نمی­شوند. توجه و عمل به راه­های پیش­گیرانه که در این قسمت بررسی می­شود، می­تواند مانع اختلاف شود یا در مراحل اولیه و قبل از تشدید، آن را مرتفع سازد. برخی از این راه­ها - که بیشتر تاثیر در حل اختلاف­ها دارد - این امور است:

1.   توجه به گزینش همسر مناسب: وظیفه­ی مهم دختر و پسر در آستانه­ی ازدواج، شناخت شرایط لازم برای همسر و تطبیق آن بر فرد مورد نظر است. انجام این وظیفه، بسیاری از اختلاف­های بعدی را پیش­گیری می­کند. تاکید بر همان همسر یا کفو بودن در تعالیم اسلام، می­تواند اختلاف­های ناشی از تفاوت در بهره­­ی هوشی و امور فرهنگی از جمله تفاوت و اختلاف در باورهای دینی و حتی مراتب ایمانی را پیش­گیری کند. اساس ناسازگاری دو همسر به تفاوت آن­ها در احساسات، شناخت­ها و رفتارها باز می­گردد. هرچه افراد در این زمینه­ها مشابه باشند، اختلافات کمتری بروز می­کند. برخی اختلاف­ها و رفتارهای نا بهنجار ناشی از بدخلقی و صفات نامناسب و رفتارهایی مانند شراب­خواری و قماربازی است. بروز این رفتارها معمولا هنگام ازدواج در افراد تا حدی آشکار است یا دست کم نشانه­هایی از آن­ها در فرد وجود دارد. با توجه به آسیب­های شدید این قبیل رفتارها به افراد و خانواده، تعالیم اسلام نسبت به گزینش چنین همسرانی هشدارهایی جدی دارد.

2.      آموزش زوجین:

بسیاری از مشکلات خانواده­ها، ناشی از عدم شناخت وظایف، راه­های برقراری رابطه و روش حل مسائل است. یکی از راه­بردهای مهم حل مسائل خانوادگی، روی­کرد روان­شناختی آموزشی است که شامل مراحل ذیل است:

الف. روشن شدن اهداف و ارزش­ها که در این قسمت، مقاصد هر یک از زوجین و انتظارات آن­ها برای یک­دیگر بیان شده، زمینه­ی تعدیل آن­ها فراهم می­شود. در این ­جا، توجه به ارزش­های فرهنگی و دینی یک­دیگر دارای اهمیت است.

ب. آموزش ارتباط و تبادل نظر در صورتی که نارسایی زوجین در مهارت­های ارتباطی روشن شده باشد. مهارت­هایی مانند گوش دادن، روشن ساختن مفهوم من یا هویت فردی، بازخورد، درخواست کردن و ابراز وجود و جنبه­های مثبت ارتباط کلامی، باید به آن­ها آموخته شود.

ج. آموزش مهارت­های مذاکره و قرارداد  بستن که در این قسمت، اصل انصاف و روابط برابر و رضایت­بخشی زوجین، مورد توجه قرار می­گیرد.

د. فنون تنظیم وقت به­ویژه برای خانواده­هایی که زن  و مرد هر دو شاغل­اند، بسیار ضروری است. تعیین اولویت­های برنامه­ریزی امور خانواده و شغل و در نهایت تصمیم­گیری­های واقع­بینانه با این فنون تامین می­شود.

ه. فنون کنترل فشار روانی که خواه ناخواه، در همه­ی خانواده­ها و برای همه­ی افراد بروز می­نماید، به افراد کمک می­کند که با فشار کمتری زندگی کنند. برای نمونه، در مشکلات اقتصادی و زندگی شهری پر اضطراب، باید به افراد شیوه­های مقابله، مانند تن­آرمیدگی عضلانی، کنترل تنفس، ورزش، تغذیه­ی مناسب و سرگرمی­ها را آموخت.

3.      آموزش دینی:

آموزش نقش اعتقادات دینی در امور زندگی و حل مشکلات و اختلافات، برای پیش­گیری از برخی اختلافات دارای اهمیت است. شناخت وظایف و حقوق متقابل اعضای خانواده براساس تعالیم اسلام، برای عمل به آن­ها ضروری است. گاه شروع اختلاف و اغلب تشدید آن، به پرخاش­گری در گفتار و رفتار مربوط می­شود. ضرب و شتم اعضای خانواده به­ویژه زنان هنوز در کشورهای پیش­رفته هم آمار بالایی دارد.

در فرانسه، زنان 95 درصد قربانیان خشونت­ها گزارش شده را تشکیل می­دهند که از این میان، 51 درصد آن­ها مورد ستمگری شوهران خود قرار گرفته­اند. در آمریکا تخمین زده شده است که سالانه دو میلیون زن به دست شریک زندگی خود کتک می­خورند و تقریبا نیمی از آن­ها نیاز به مداوای پزشکی دارند.

مهار رفتار و گفتار می­تواند مانع بسیاری از این گونه ناهنجاری­ها باشد. در صورتی که اعضای خانواده به­ویژه زوجین در مهار کلامی و رفتاری به هم کمک کنند، مشکل زودتر حل می­شود، برای نمونه، اگر مشاجره­ای رخ داد، یکی از آن­ها سکوت کند و دیگری را به آرامش و مهار خویش توصیه نماید.

در این باره کلمات اولیای دین(ع) می­تواند تا حدی مهار کننده باشد. برای مثال، گفته شده است اگر فرد خشمناکی قادر بر رفتار پرخاش­گرانه باشد. ولی خود را مهار کند و خشم خویش را فرو نشاند، خداوند در قیامت، قلب او را از آرامش و ایمان سرشار خواهد کرد.

«من کظم غیظا و هو یقدر علی امضائه حشی­ الله قلبه امن و ایمانا یوم القیامه»

«ژان بوژه» می­گوید: «باید این واقعیت آشکار را بپذیریم که مصرف مواد مخدر از زمانی اوج گرفت که نگرش­های دینی از ذهن­ها تحلیل رفت» بنابراین، آموزش و تربیت دینی می­تواند در پیشگیری از اعتیاد و برطرف کردن آن، نقش موثری داشته باشد.

4.      رضایت حدود و مرزها در خانواده:

بخشی از مشکلات خانواده­ها از بی­توجهی نسبت به رعایت حدود و مرزهایی ناشی می­شود که رعایت آن­ها برای سلامتی روابط اعضای خانواده و رفتار نامناسب آن­ها، ضروری است. از مهم­ترین عوامل موثر در روابط عاطفی رضایت­بخش بین زن و شوهر، رعایت حدود روابط زن و مرد نامحرم است. مهارت تماس­های چشمی و روابط کلامی بین زن و مرد نامحرم در محدوده­ی عرفی لازم و دوری از نگاه­ها و روابط کلامی معنادار که حتی بار  جنسی کمی داشته باشد، در پیش­گیری از اختلاف نقشی مهم دارد. تحقیقات نیز این نقش را تاکید می­کند. برای نمونه آزمایش­هایی نشان داد هنگامی که مردها عکس­های زنان بسیار زیبا را می­بینند، همسران مورد علاقه­ی خود را با جذابیت کمتری ارزیابی می­کنند. بدیهی است ارزش­گذاری کمتر به همسر، زمینه­ای برای روابط عاطفی ضعیف­تر است. کمترین تاثیر نگاه­ها و روابط عاطفی از تبعیض همراه با بار جنسی یا ارضای آن­ها در بیرون از محدوده­ی خانواده، سرد شدن این روابط در خانواده است. از حدود دیگری که به زنان مربوط می­شود پوشش شرعی است که این امر افزون بر خود زنان، بر مردانی که آن­ها را می­بینند، تاثیر می­گذارد. در تحقیقی پوشاندن زیبایی­های زنان بررسی و از لحاظ تجربی ثابت گردید که این امر مانع افزایش آستانه­ی ادراکی مردان و در نتیجه موجب کاهش اختلافات زناشویی است زیرا با افزایش آستانه­ی اداراکی، مرد به محرک­های درون خانواده دیرتر پاسخ می­دهد و زمینه­ی برقراری روابط عاطفی لذت­بخش فراهم نمی­شود.

منابع:

1.      منطقی، مرتضی، چکیده­­ی تازه­های تحقیق، ش38، ص13.

2.      ماراسومی، رادمیکاکو، «حقوق بشر و خشونت علیه زنان» مجله­ی فرزانه، ش8، ص79.

3.      مجلسی، بحار الانوار، ج7، ص32.

4.      کارسون، خانواده­درمانی، ص263.

5.      خانواده در نگرش اسلام و روان­شناختی، محمدرضا سالاری­فر، ج پنچم، ص147-144.