پوکی استخوان

پوکی استخوان یا «استئوپوروز» حالتی است که در آن، استخوان شکننده شده، احتمال شکستگی با ضربات کوچک افزایش می­یابد. این بیماری پرهزینه، ممکن است لطمات جبران­ناپذیری به نیروی کار مخصوصا خانم­های مسن وارد نماید.

استخوان به­عنوان یک بافت زنده از دو لایه­ی خارجی ضخیم و لایه­ی داخلی - شبکه­هایی محکم و سفت شبیه به لانه­ی زنبور - تشکیل شده است. وقتی سوراخ­های شبکه­های لایه­ی داخلی به علت تخریب بافت، بزرگ شوند، استخوان دچار پوکی می­شود.

در چنین وضعی است که استخوان ضعیف شده، با کوچک­ترین ضربه دچار شکستگی می­شود. پوکی استخوان اغلب هیچ نشانه­ای ندارد و به­نوعی، یک بیماری خاموش و بی­سروصدا محسوب می­شوند. این بیماری تا زمان شکستگی مخفی می­ماند و جز با انجام آزمایشات نمی­توان از وجود آن باخبر شد.

سازمان جهانی بهداشت، بیماری پوکی استخوان را همراه با سکته­ی قلبی، سکته­ی مغزی و سرطان، چهار دشمن اصلی انسان در عصر کنونی دانسته است.

پوکی استخوان از 35 سالگی شروع می­شود و در 65 سالگی از هر 3 زن، یک نفر دچار شکستگی مهره و پس از 70 سالگی، از هر 5 زن یکی دچار شکستگی استخوان لگن می­شوند.

شکستگی­هایی که در بیماران پوکی استخوان رخ می­دهد عموما در گردن، استخوان ران، مهره­های ستون فقرات و استخوان­های مچ دست است. حتی گاهی شکستگی­های خود به خود مهره­ها، گردن و استخوان ران هم دیده شده است.

عواملی که پوکی استخوان را غیرقابل کنترل می­کنند عبارتند از: سن، جنس، یائسگی، سابقه­ی فامیلی، نژاد، وزن و اندازه­ی استخوان­ها، بیماری­های مزمن و داروهای دسته­بندی برای درمان.

اما عوامل فراوانی نیز هستند که از طریق آن­ها می­توان از شروع یا بیشتر شدن پوکی استخوان جلوگیری کرد.

بهترین روش فهمیدن این بیماری «اندازه­گیری تراکم استخوان» است. این روش بدون درد بوده،  با استفاده از دستگاه مخصوص میزان تراکم در استخوان ران و ستون مهره­ها اندازه­گیری می­شود که با تشخیص اولیه­ی پوکی استخوان می­توان آن را متوقف یا از پیش­رفت آن جلوگیری کرد.

برای افرادی که مبتلا به پوکی استخوان هستند، هر نوع ورزشی مناسب نیست اما باید بدانند شروع به ورزش و افزایش فعالیت­های فیزیکی، در هر سنی امکان­پذیر است. تداوم ورزش و فعالیت­های فیزیکی باعث اثرات مثبت بر روی عضلات و استخوان­ها می­شود. ورزش­هایی مانند جست­وخیز، پریدن و برخی حرکات یوگا برای افراد پیر مناسب نیست زیرا ممکن است با ایجاد فشار بر روی استخوان­ها، سبب شکستگی شود.

ابتلا به کمردردهای حاد و در نهایت مزمن، شکستگی انتهای استخوان ساعد و سر استخوان ران و افتادن دندان­ها از شایع­ترین علائم بروز پوکی استخوان است.

کنترل وزن و پیش­گیری از چاقی، دریافت کلسیم کافی (حداقل 1000 تا 1200 میلی­گرم در روز) و ویتامین D ( 800 تا400  واحد در روز)، پرهیز از مصرف الکل و سیگار، پرهیز از غذاهای پر­نمک و رژیم پر­پروتئین، جای­گزین کردن نوشابه­های طبیعی (آب­میوه، دوغ، انواع شربت­ها، به­جای نوشابه­های کافئین­دار انواع کولا و قهوه)، مصرف روغن­های غیراشباع مثل آفتاب­گردان، ذرت، زیتون، قرار گرفتن در معرض نور خورشید به­مدت 15 تا 30 دقیقه (نور خورشید از پشت شیشه و لباس بی­تاثیر است) و انجام فعالیت بدنی منظم، در پیش­گیری از ابتلا به پوکی استخوان توصیه می­شود.

بهترین منبع کلسیم و پروتئین، شیر، پنیر، ماست و غذاهای دریایی به­ویژه ماهی است. کلسیم در زنان باردار، شیرده، یائسه، افراد مسن و بچه­ها باید روزانه بین 1500 تا 2000 میلی­گرم باشد.

منابع مهم حاوی کلسیم عبارتند از: ماست، کشک، قره­قوروت، پنیر، شلغم، سبزیجات برگ­سبز، کلم­پیچ، هویج، پرتقال، انگور، توت­فرنگی، خرمالو، زیتون، جعفری، اسفناج، کرفس، کشمش، بادام، پسته، گردو، حبوبات و غذاهای دریایی مانند ماهی به­ویژه ماهی تن، کیلکا و ساردین.

در زیر به مقادیر تقریبی کلسیم در بعضی از مواد ذکر شده اشاره می­شود:

مقدار کلسیم به میلی­گرم        مقدار ماده­ی غذایی      نوع ماده­ی غذایی

290                            یک لیوان                  شیر کم­چرب

415                            یک لیوان                 ماست کم­چرب

150                           30 گرم                    پنیر

430                           100گرم                  کشک

140                          100گرم                 پسته

354                         100گرم                 ماهی کنسروشده با روغن

437                       100گرم                 ماهی کنسروشده بدون روغن

93                         100 گرم                  اسفناج

56                          یک عدد                  پرتقال

144                     100 گرم                 لوبیای خشک خام

126                   5 عدد                   انجیر خشک

گاه پوکی استخوان در برخی از خانواده­ها بیشتر دیده می­شود. همچنین در بعضی از نژادها تعداد پوکی استخوان بیشتر است.

کسانی که خود سیگار می­کشند یا همنشین سیگاری­ها هستند در معرض پوکی استخوانند.

اما کسانی که سیگار می­کشند دچار پوکی استخوان شدیدتری هستند.

استفاده­ی طولانی از «کورتن­ها» و یا داروهای ادرار­آور، می­تواند باعث  پوکی استخوان شود. البته قابل ذکر است که مصرف یک یا چند آمپول کورتن در سال چنین اختلالی را ایجاد نمی­کند.

افرادی که از بعضی اختلالات هورمونی مشخص رنج می­برند مثل (پرکاری تیروئید) در معرض ابتلای بالاتری به پوکی استخوان هستند.

درمان پوکی استخوان

اگر پس از سنجش تراکم استخوان معلوم شد که مبتلا به پوکی استخوان هستید با نظر پزشک خود می­توانید تحت درمان­های زیر قرار بگیرید:

درمان­های متفاوتی هم­اکنون برای پوکی استخوان وجود دارد که هر کدام با توجه به شرایط بیمار برای وی انجام می­گیرد. از جمله تجویز ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامین D، تجویز ترکیبات فلوراید و داروهای کاهنده­ی سرعت پوکی استخوان مانند ETIdronale8Alendronale و ... که تمام موارد ذکر شده بسیار پرخرج و گران هستند و تنها موارد اول یعنی کلسیم و ویتامین D قابل دسترس­تر، کم هزینه­تر و برای عموم قابل استفاده­تر است.

بهترین توصیه برای جلوگیری از پوکی استخوان تحرک زیاد و ورزش روزانه در کنار مصرف نیم لیتر شیر در روز است؛ این مایع جادویی 50 درصد نیاز افراد بالغ به پروتئین و 100 درصد نیاز افراد به کلسیم را برآورده می­کند.

منابع:

Googleusercontent

خبرگزاری ایسنا