تذهیب، روح را متواضع و انسان را آرام می‌کند

اشاره:

نرگس اسکندری، در سال 1366 به دنیا آمد و پس از پایان تحصیلات خود در رشته­ی تجربی، رشته نقاشی را انتخاب کرد، سپس به رشته تذهیب علاقه­مند و وارد این رشته شد.

اسکندری از سال 84، تذهیب را نزد استاد خود، کوثر عاملی فرا گرفت، سپس نزد استاد اردشیر مجرد تاکستانی، شاگردی کرد تا بیشتر با ظرایف این هنر آشنا شود.

برپایی نمایشگاه تخصصی خط و تذهیب در فرهنگ­سرای ملل، شرکت در هفتمین نمایشگاه بین­المللی قرآن کریم قزوین، حضور در هفدهمین نمایشگاه بین­المللی قرآن کریم در تهران، شرکت در هجدهمین نمایشگاه بین­المللی قرآن کریم در تهران و تذهیب جزء 24 و 25 قرآن کریم و طراحی جلد کتاب «عشق، عطش، انتظار»، مجموعه شعر استاد امیر عاملی، از دیگر فعالیت­های هنری وی در عرصه تذهیب است.

پیام زن: لطفاً برای آشنایی بیشتر مخاطبان نشریه با هنر تذهیب، درباره این هنر و تاریخ­چه­ی آن توضیح بدهید؟

تذهیب را می­توان مجموعه­ای از نقش­های بدیع و زیبا دانست که نقاشان و مذهّبان برای هرچه زیباتر کردن کتاب­های مذهبی، علمی و فرهنگی، تاریخی و دیوان اشعار و قطعه­های زیبای خط به کار می­برند و بیشترین ظهورش در قرآن کریم است. در لغت­نامه، تذهیب را زراندود کردن، «طلاکاری» کاغذ یا پوست دانسته­اند .

 پیشینه آذین و تذهیب در هنر کتاب آرایی ایران، به دوره ساسانی می­رسد. بعد از نفوذ اسلام در ایران، هنر تذهیب در اختیار حکومت­های اسلامی و عرب قرار گرفت و هنر اسلامی نام یافت. البته چند زمانی این هنر از بالندگی فرو ماند، اما دیگر بار، پویایی خود را به دست آورد. چنان­که در دوره سلجوقی، مذّهبان آرایش قرآن­ها، ابزار و ادوات، ظرف­ها، بافته­ها و بناها را پیشه خود ساختند و چندی بعد در دوره تیموری، این هنر به اوج خود رسید و زیباترین آثار تذهیب شده، به وجود آمد. هنرمندان نقاش صحافان و صنعتگران، به خواست سلاطین از سراسر ایران فراخوانده، و در کتاب­خانه­های شهر گمارده شدند.

بدین ترتیب، آثار ارزش­مند و باشکوهی پدید آمد، اما رنج هنرمندان بی­ارج ماند و ارزش آنان در زمان زندگی­شان شناخته نشد و هنر نقاشی، به ویژه تذهیب، پس از دوره صفوی از رونق افتاد. البته اکنون آثار گران­سنگی از هنرمندان این دوره­ها زینت­بخش موزه های ایران و جهان هست.

پیام زن: چه شد که شما هنر تذهیب را برگزیدید؟

من خودم وقتی وارد رشته تذهیب شدم، شناخت کافی نداشتم، ولی به مرور زمان، هم آشنایی و هم علاقه­ام بسیار زیاد شد. هر روز که می­گذشت، بیشتر شیفته این هنر زیبا می­شدم و به دلیل این­که جذابیت­های فراوانی برایم داشت، بیشتر علاقه­مند شدم و به خاطر همین علاقه، پشتکارم را نیز افزایش دادم.

 پیام زن: چه ویژگی­ای در این هنر بود که در جذب شما به تذهیب، تأثیر داشت؟

فراوانی طرح و نقش و رنگ، و این­که طرح و نقش، هنگامی که با رنگ­های بدیع و زیبا در هم می­آمیزد، جذابیتش دو چندان می­شود و هر بیننده اهل ذوقی را مجذوب خود می کند.

پیام زن: آیا نسبت به روزهای اولی که وارد این هنر شدید، هنوز هم همان نگاه را به هنر تذهیب دارید؟

نه. اوایل فکر می­کردم همین که طرحی را از ابتدا تا انتها اجرا می­کنیم، کافی است و دیگر لزومی ندارد خودمان نوآوری داشته باشیم، ولی با گذشت زمان دیدم که این طور نیست و خلاقیت و نوآوری، حرف اول را می­زند. من که هر چه بیشتر جلو می­روم، بیشتر تشنه یادگیری می­شوم و هر چه بیشتر در آثار به جا مانده از استادان قدیم، تدبر و تفکر می­کنم، بیشتر رشک می­برم و می­بینم که راه درازی را در پیش رو دارم و هنوز در ابتدای راه هستم.

پیام زن: این روزها هنر تذهیب، طرف­داران خودش را دارد. از این رو، عده­ای با این هنر آشنا نیستند. برای آشنایی ناآشنایان با هنر تذهیب چه باید کرد؟

ارایه هر هنری، به معرفی آن هنر نیاز دارد. برای نمونه، اگر مردم بدانند که از طریق فرش یا پرده و نقش کتاب­هایی مثل قرآن کریم و دیوان حافظ، چه­قدر با تذهیب مأنوس هستند و چه اندازه هنر در لطیف کردن روحشان مؤثر است، به اهمیت  و فراگیری یا شناخت هنر تذهیب پی می­برند.

 پیام زن: آیا متولیان هنری در آشنایی مردم با این هنر نقشی دارند؟

متأسفانه خیر. متولیان فرهنگی و هنری ما، کمتر با این هنر اصیل و چشم­نواز آشنایی دارند و کلاً تذهیب در محرومیت به سر می­برد. البته اخیراً دو سالانه تذهیب، به همت موزه آستان قدس رضوی در مشهد و در موزه امام علی (ع) در تهران برگزار شده است. هم­چنین نمایشگاهی از تذهیب­های قرآنی روی پوست در محل برج میلاد نیز بر پا شد که متأسفانه اطلاع­رسانی خوبی در این زمینه صورت نگرفت. 

پیام زن: با توجه به این­که عمری از این هنر می­گذرد، وضعیت هنر تذهیب در دوره ما را چگونه ارزیابی می­کنید؟

در سال­های اخیر اندکی از محرومیت بیرون آمده و هنرجویان بسیاری استقبال کرده­اند، اما این هنر، هنوز هم به جایگاه و پایگاه واقعی خودش دست نیافته است.

 پیام زن: علاقه­مندان به این هنر برای آشنایی با تذهیب و کار کردن در این زمینه باید چه­کاری انجام بدهند؟

می­توانند از کتاب­های موجود در بازار، برای آشنایی بیشتر استفاده کنند و این­که در  آموزشگاه­های آزاد یا دولتی، در ارشاد و حوزه هنری شرکت کنند. در حال حاضر، تذهیب در هنرستان­ها و دانشگاه­های کشور تدریس می­شود. البته باید اول شناخت و احساس نیاز نسبت این هنر پیدا کنند، سپس در کلاس­های حرفه­ای شرکت کنند.

پیام زن: تذهیب مانند دیگر کارهای هنری، هنری آرام است. آرامش این هنر چه­قدر به شما کمک کرده است؟

بسیار زیاد. کلاً هنر درمانی می­تواند در عصر سرعت، انسان را به آرامش برساند. چرخش­ها و قوس­ها در هنر تذهیب، روح را متواضع و آرام می­کند و موجب مهربانی آدم می­شود.

 پیام زن: برای پیوند هنر تذهیب با زندگی مردم باید چه کرد؟

هر هنری می­تواند کاربردی شود و در زندگی رسوخ کند، مثل ادبیات. اگر هنر وارد زندگی شود و جریان پیدا کند، موجب رشد اخلاق در جامعه می­شود و نیز ضد عصبانیت است. هنر به انسان بی­نیازی می­دهد و آدم را به طرف معبود ازلی متوجه می­کند. هنرمند هم خودش آرام است و هم آرا­م­بخشی برای دیگر انسان­هاست.

پیام زن: آیا استادانی که در این عرصه فعالیت دارند، در حوزه آموزش به هنرجویان هنر تذهیب نیز فعال هستند؟

بله. البته استادان گرانقدرمان که از هیچ تلاشی دریغ نکرده و شاگردانی تعلیم داده و می­دهند و کتاب­هایی هم در این زمینه تألیف کرده­اند. البته کسانی هم هستند که برای پروراندن شاگرد هیچ تلاشی نکرده­اند. هر چند ما کلاس­های کمی در این زمینه داریم و اصلاً این کلاس­ها، با کلاس­هایی مانند موسیقی و بازیگری، قابل قیاس نیست. 

پیام زن: به چه دلیل در زمانه ما هنر تذهیب، غریب است و تذهیب­کاران، هنرمندان ناشناخته­ای هستند؟

به دلیل عدم توجه و شناخت مسؤلین فرهنگی و هنری. همان طور که در رابطه با تاریخچه تذهیب گفتم، این سلاطین و حاکمان بوده­اند که برای هنرمندان­شان ارزش قائل بودند و حمایتشان می­کردند و با تمام وجودشان به هنرمندان­شان افتخار می­کردند و شرایط را برای کار هنری فراهم می­آوردند، چرا که هنر یک ملت نشان­دهنده تاریخ و  تمدن آن کشور است.

متأسفانه به اندازه عظمت و پیشینه این هنر، از تذهیب استقبال نشده است، چون هیچ تبلیغاتی صورت نگرفته است. شما یک بازیگر و ورزشکار را تصور کنید. چقدر مورد توجه و روی آنتن است؟ در حالی که برای هزار سال تذهیب ایرانی برنامه­ای ساخته نمی­شود. تعجبی ندارد که استقبال کم باشد. از این رو، تذهیب، هنری غریب است و تذهیب کاران را گمنام­اند.

پیام زن: در دوره ما به دلایل بسیاری هنر دینی مظلوم است و دیگر مانند اوایل انقلاب به این هنر توجه نمی­شود. چرا چنین اتفاقی افتاده است؟

باز هم به بی­توجهی مسؤلان و احساس نیاز مردم برمی­گردد. صدا و سیما و مطبوعات، نقش مهم خود را در معرفی هنر دینی، فراموش کرده­اند. البته این نکته را نباید از یاد ببریم که هنر دینی این نیست که صرفاً در آن نام دین یا اسامی ائمه اطهار آورده شده باشد. شعر حافظ و سعدی هم هنر دینی است. تذهیب هم هنری دینی است.

پیام زن: برای آن­که هنر دینی به جایگاه خود بازگردد و مخاطبان بسیاری داشته باشد و بتواند جامعه جوان ما را تحت تاثیر قرار بدهد، چه راه­کارهایی را پیشنهاد می­کنید؟

تبلیغات و معرفی همه جانبه صدا و سیما و مطبوعات و نیز تلاش هنرمندان تذهیب­کار.

 پیام زن: و سخن آخر شما؟

در پایان باید از همه کسانی که در این راه یاری­ام کردند، صمیمانه تشکر کنم و بر دستان­شان بوسه بزنم و یک تشکر و قدردانی ویژه از شما و همکاران­تان که این فرصت را به بنده دادید تا مقداری از هنر چشم­نواز تذهیب  بگویم.

سوتیترها:

 هرچه بیشتر جلو می­روم، بیشتر تشنه یادگیری می­شوم و هر چه بیشتر در آثار به جا مانده از استادان قدیم، تدبر و تفکر می­کنم، بیشتر رشک می­برم و می­بینم که راه درازی را در پیش رو دارم و هنوز در ابتدای راه هستم.

 هنر دینی این نیست که صرفاً در آن نام دین یا اسامی ائمه اطهار آورده شده باشد. شعر حافظ و سعدی هم هنر دینی است. تذهیب هم هنری دینی است.

اگر هنر وارد زندگی انسان شود و جریان پیدا کند، موجب رشد اخلاق در جامعه می­شود. هم­چنین هنر نیز ضد عصبانیت است. هنر به انسان بی­نیازی می­دهد و آدم را به طرف معبود ازلی متوجه می­کند.