اشاره
فردی که روزه‌دار است، مایعات کمتری مصرف می‌کند بنابراین غلظت برخی مواد در خون او بیشتر می‌شود. با روزه‌داری به‌دلیل کم‌آبی، احتمال تشکیل سنگ‌های ادراری در افرادی که مستعد تشکیل سنگ هستند و یا کلیه‌ی آنان سنگ‌ساز است تشدید می‌شود. بنابراین لازم است مایعات بیشتری در وقت افطار و سحر مصرف کنید. این مایعات بهتر است آب و چای کم‌رنگ باشد. از نوشیدن نوشابه‌های گازدار و کافئین‌دار نیز خودداری کنید. در صورت وجود مشکل بزرگی مثل از کارافتادگی کلیه‌ها و یا نارسایی کلیه، روزه گرفتن قدغن می‌شود. اگر مشکل این افراد سنگ کلیه است و باید در طول روز حتما آب بنوشند، نباید روزه بگیرند. اما اگر مشکل حادی ندارند، در وقت افطار و سحر علاوه بر آب، از میوه‌ها و سبزی‌های آب‌دار استفاده کنند.
بیمارانی که دیالیز می‌شوند ممکن است به دلیل مصرف غذا در شب غلظت پتاسیم خون‌شان افزایش یافته، و مایعات بیشتری در بدن آن‌ها تجمع یابد؛ پس باید با پزشک خود در مورد روزه گرفتن مشورت کنند.
روزه و حافظه
امروزه شیوه‌های متعددی را برای تقویت حافظه توصیه می‌کنند اما کسانی که روزه می‌گیرند نیاز به تمرینات تقویت حافظه ندارند، زیرا یکی از فواید روزه تقویت حافظه است.
حضرت علی(ع) در یکی از احادیث می‌فرمایند سه چیز موجب تقویت حافظه است: مسواک زدن دندان‌ها، روزه گرفتن و خواندن قرآن. اثر روزه در ازدیاد حافظه یک تأثیر فیزیولوژیک است که در نتیجه‌ی رسیدن غذاهای سالم به سلول‌های مغز بعد از چند ساعت گرسنگی و بی‌غذایی رخ می‌دهد.
پس برای داشتن حافظه‌ای سالم و قوی، سعی کنید پس از 12 ساعت گرسنگی غذاهای مفید و در عین حال مغذی مصرف کنید. خشک‌بار، غلات، حبوبات، میوه، سبزی و ماهی از جمله غذاهای مغذی برای حافظه‌اند.
روزه و قلب
در صورتی که روزه‌داری در ماه رمضان با کاهش وزن همراه باشد آثار مثبتی بر کاهش عوامل خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی - عروقی دارد.
کاهش فشار خون بالا، دیابت و افزایش کلسترول مفید خون یا HDL و کاهش کلسترول بد، افزایش قدرت انقباضی قلب و دفع چربی‌های زاید، از مزایای روزه‌داری برای دستگاه قلبی - عروقی است. دفع چربی‌های زاید، خود سبب کاهش «آترواسکلروزیس» که نوعی بیماری عروقی (به سبب تجمع چربی در عروق است) می‌شود.
البته افرادی که از بیماری‌های قلبی رنج می‌برند به‌خصوص کسانی که باید داروها را سر ساعت مصرف کنند نباید روزه بگیرند چون دریافت نکردن دارو در این افراد عوارض بدی از جمله سکته و حملات قلبی را برای‌شان به همراه دارد. در ماه رمضان سطح ماده‌ای در خون به نام «هموسیستئین» به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد و این عامل به همراه تعدیل وزن، از ابتلا به بیماری قلبی می‌کاهد.
بنابر این از مصرف غذاهایی که قند بالا و چربی زیاد دارند خودداری کنید و در عوض، از میوه و سبزی در کنار انواع گوشت سفید و ماهی و لبنیات کم‌چرب و غلات سبوس‌دار استفاده نمایید.
اگرچه روزه گرفتن به دلیل این که افراد در طول روز خوردنی و نوشیدنی مثرف نمی‌کنند باعث اندکی کاهش در فشار خون می‌شود اما کسانی که به بیماری فشار خون بالا مبتلا هستند و باید دارو استفاده کنند حتما از پزشک خود در مورد این مسئله سؤال کنند (شاید با مشورت پزشک بتوانند داروهای خود را سحر یا بعد از افطار مصرف کنند و روزه‌شان را هم بگیرند.)
روزه و چاقی
بسیاری از افراد که اضافه وزن دارند و چاق هستند، تصور می‌کنند که با روزه گرفتن علاوه بر ثواب آن، می‌توانند لاغر شوند. اگر چه یکی از حکمت‌های روزه‌داری، کاهش وزن و سوزاندن چربی بیشتر و رسیدن به نوعی تناسب اندام است، اما این در صورتی محقق می‌شود که فرد روزه‌دار، در وعده‌های غذایی افطار و سحر، بیش از نیاز، کالری دریافت نکند.
اما چه بسیارند افرادی که با افراط در خوردن زولبیا و بامیه، شله‌زرد، حلوا، آش‌ها و مصرف غذاهای حجیم و چرب و پرکالری نه تنها اضافه وزن پیدا می‌کنند بلکه دچار مشکلات متعدد می‌شوند.
سوءهاضمه، سردرد، احساس کسالت و ... بیماری-های ناشی از پرخوری در وقت افطار است.
اما سعی کنید با مصرف بیشتر سبزی‌ها، میوه‌ها و غذاهای ساده و سبک از بروز اضافه‌وزن و چاقی جلوگیری کنید.
انقباضات عضلانی
از جمله علل بروز آن، مصرف کم غذاهای حاوی کلسیم، پتاسیم و منیزیم است بنابراین در هنگام روزه‌داری باید سعی کنید غذاهای غنی از املاح مثل سبزی‌ها، میوه‌ها، شیر، لبنیات، گوشت و خرما استفاده کنید. با روزه‌داری به‌دلیل این که ویتامین‌ها و املاح بدن کم می‌شود ممکن است عضلات به‌خصوص عضلات پا دچار انقباض شود.
تاثیرات روانی
روزه‌داری سبب کاهش افسردگی، کاهش اضطراب و افزایش اعتمادبه‌نفس می‌شود.
افکار «پارانوئیدی» و وسواس، در افرادی که مبتلا به این اختلالات روانی هستند در ماه رمضان کاهش یافته، عزت نفس افراد افزایش می‌یابد. حتی تحقیقات مشخص کرده است که میزان جرم و جنایت، دزدی، رفتارهای نابه‌هنجار و خشونت‌آمیز همراه با قتل و غارت، با روزه‌داری کمتر می‌شود.
تربیت و تمرین نفس، دفع آفات روحی و هوس‌رانی از مزایای روزه‌داری است.
فرد روزه‌دار احساس صبوری بیشتری کرده، از درگیری‌ها و آن چه او را عصبی می‌کند پرهیز می‌نمایند.
صبر یکی از طرق سلامت و بهداشت روانی است که در روزه‌دار تجلی می‌یابد. روحیه‌ی عفو بر گذشت و آفات اخلاقی و انسانی نیز از دیگر آثار روزه بر روح و روان انسان است.
وقتی انسان در جریان روزه، انگیزه‌های گرسنگی و تشنگی و جنسی خویش را کنترل می‌کند در پایان روز احساس موفقیت کرده، بر اراده‌ی خویش اعتماد پیدا می‌کند. احساس خودکم‌بینی از او دور می‌شود و احساس شادکامی روحی به وی دست می‌دهد.
روزه و دستگاه گوارش
یکی از آثار مهم روزه بر دستگاه گوارش به خصوص معده نمایان می‌شود.
در طول 11 ماه سال، ما انواع و اقسام غذاها و تنقلات را استفاده می‌کنیم بدون این که توجه کنیم این مواد می‌توانند چه تأثیر بدی روی دستگاه گوارش ما داشته باشند. معده، مری و روده‌ها مدام در حال هضم غذا هستند و کمتر استراحت می‌کنند.
کبد با ترکیب کردن مواد و لوزالمعده با ترشح هورمون‌های خاص، مواد زاید را از بدن دفع می‌کند. روزه‌داری در طول یک ماه موجب می‌شود دستگاه گوارش کمی استراحت داشته باشد و حتی از ابتلا به بسیاری امراض پیش‌گیری می‌شود.
بسیاری از افراد با داشتن کمی ناراحتی‌های گوارشی از روزه گرفتن اجتناب می‌کنند در حالی که با رعایت چند نکته‌ی تغذیه‌ای می‌توان از این عوارض جلوگیری کرد. مصرف نکردن غذاهای سرخ کرده، پر ادویه و روغن و شکر که موجب سوءهاضمه و سوزش معده می‌شود به این افراد توصیه می‌شود. از آن جا که در مدت روزه‌داری «اسیدیته»ی معده بالا می‌رود، مصرف این مواد می‌تواند سبب سنگینی در معده، ترش کردن و سایر مشکلات گوارشی شود.
در عوض، غذاهای پرفیبر و میوه و سبزی می‌تواند از تولید بیش از حد اسید در معده جلوگیری کند. از مزایای روزه استراحت نسبی سیستم گوارش است و به روزه‌داران توصیه می‌شود غذاهای سبک و کم‌حجم در سحر و افطار مصرف کنند.
مصرف غذاهای شیرین به دستگاه گوارش فشار می‌آورد و سبب تولید بیشتر انسولین می‌شود.
بعضی از بیماری‌ها ناشی از غذاهای زاید است که از معده عبور کرده، سبب تولید عفونت می‌شوند و بهترین شرایط را برای رشد میکروب‌ها فراهم می-کنند.
برنامه‌ی غذایی در ماه رمضان نباید نسبت به قبل خیلی تغییر کند ولی تا حد امکان ساده باشد. با توجه به ساعت طولانی گرسنگی در روز، باید غذاهایی را مصرف کنیم که دیر هضم باشد؛ غذاهایی مانند حبوبات و غلات (مثل جو، گندم، لوبیا، عدس و آرد سبوس‌دار و برنج، لوبیای سبز، نخود، ذرت) اسفناج، میوه‌های با پوست و میوه‌های خشک (مثل برگ زردآلو، انجیر یا آلو) غذاهای مصرفی باید در حالت تعادل با یک‌دیگر و از همه‌ی گروه‌های مواد غذایی مثل میوه، سبزی و گوشت شیر و لبنیات باشد.
غذاهایی که باید از مصرف آن‌ها پرهیز کرد:
• غذاهای سرخ کردنی و چرب
• غذاهای حاوی قند زیاد
• غذاهای زیاد هنگام سحر
• خوردن زیاد چای هنگام سحر که موجب افزایش ادرار و دفع مواد معدنی می‌شود.
مشکلات گوارشی ناشی از روزه
1- یبوست:
در اثر کم مصرف کردن مایعات، ممکن است یبوست رخ دهد که خود موجب ایجاد بواسیر و شقاق‌های دردناک مقعد شده، سوءهاضمه و نفخ به همراه خواهد داشت. پس مایعات کافی بنوشید و از نان سبوس‌دار استفاده کنید.
2- سوءهاضمه و نفخ:
پرخوری، مصرف غذاهای چرب و سرخ‌شده، غذای تند و ادویه‌دار و نیز موادی چون تخم‌مرغ و کلم و لوبیا و نوشابه‌های گازدار سبب سوءهاضمه می‌شود.
3- زخم معده، سوزش سردل
افزایش سطح اسید در معده‌ی خالی در ماه رمضان، موجب تشدید زخم و التهاب معده می‌شود که به صورت احساس سوزش در ناحیه‌ی معده و زیر دنده‌ها بروز می‌کند و می‌تواند به طرف حلق ادامه یابد. قهوه و نوشابه‌های گازدار این ناراحتی را بیشتر می‌کند. این افراد قبل از روزه گرفتن با پزشک خود مشورت کنند.
4- تاثیر روی سر
بسیاری از افراد با روزه‌گرفتن دچار سردرد می‌شوند. این سر درد ممکن است در روزهای اول ماه رمضان و زمانی که فرد هنوز به وضعیت تشنگی و گرسنگی عادت نکرده، بیشتر باشد. خیلی‌ها در طول روز دچار سردرد می‌شوند و بعضی ها هم به محض این که افطار می‌کنند سرشان درد می‌گیرد. افزایش تعریق، ضعف، خستگی، کم شدن انرژی، سرگیجه به‌خصوص هنگام برخاستن از خواب، ظاهر رنگ‌پریده و... از نشانه‌هایی است که افراد در اوایل ماه رمضان تجربه می‌کنند. بعضی از این علایم بیشتر هنگام بعدازظهر اتفاق می‌افتند.
افرادی که دارای فشار خون بالا هستند، ممکن است در طول ماه رمضان نیاز به تنظیم مجدد داروهای خود از سوی پزشک داشته باشند.
مصرف نکردن کافئین و تنباکو، انجام کار زیاد در طول روز، کم‌خوابی و گرسنگی که معمولاً در طول روز بیشتر شده در انتهای روز بدتر می‌شود، منجر به ایجاد سردرد می‌شود. سردرد وقتی با افت فشار خون همراه شود، می‌تواند منجر به سردرد شدید و حالت تهوع قبل از افطار شود.
پس سعی کنید در طول یک تا دو هفته قبل از ماه رمضان به‌تدریج مصرف کافئین و تنباکو را قطع کنید (چای سبز و بدون کافئین ممکن است جای‌گزین خوبی باشد.) همچنین برنامه‌ی خود را در طول ماه رمضان طوری ترتیب دهید تا خواب کافی داشته باشید.
