ارتباطات اجتماعی و رعایت حجاب

مهارت‌های اجتماعی در یک زندگی دخترانه(2)
کارشناس ارشد مطالعات زنان، سطح دو حوزه

اشاره:
مهتاب رضاپور از مبلغان دفتر مقام معظم رهبری در دانشگاه‌هاست و از سال 1385 به عنوان مشاورمذهبی، در چندین دانشگاه همراز و همراه دختران و پسران دانشجو بوده است. کوله‌بار تجربیات وی حاوی نکاتی است که بسیاری از جوانان در زندگی روزمره خود با آن مواجه شده‌اند. دوستان عزیزی که تمایل به مشاوره با ایشان دارند می‌توانند، سوالات دینی خود را بصورت الکترونیکی و یا پستی ارسال کنند، تا در صفحات ماهنامه پاسخ داده شود.
حتماً تاکنون در بین دوستان، فامیل یا هم‌کلاسان دانشگاهی خود دخترانی را دیده‌اید که علی‌رغم داشتن حجاب کامل، در رفتار خود برخی نکات مربوط به عفاف و حیا را رعایت نمی‌کنند؛ در مقابل دخترانی با وجود نداشتن حجاب، مقید به بسیاری از دستورات اخلاقی هستند و همین موارد تناقض، شبهاتی را برای شما ایجاد کرده است. آیا پاک بودن دل و نیت کفایت می‌کند؛ یا باید به ظواهر هم اهمیت داد؟ در برخورد با نامحرم در جایی که ضرورت ایجاب می‌کند، چه باید کرد؟ در این قسمت در صدد پاسخ‌گویی به این سؤالات هستیم.
چرا حجاب؟
عقل حکم می‌کند که در صورت امکان جداسازی، فاصله و ایجاد فضاهای زنانه، دیگر طرح حجاب بی‌معنا خواهد بود. حجاب زمانی معنا دارد که زن و مرد ناگزیر از ارتباط با هم هستند و امکان جداسازی نیست و زن قصد حضور در اجتماع را دارد. در حالی که برداشت ما از حجاب همواره جنبه‌ی سلبی آن بوده است و اغلب در کنار طرح مسأله‌ی حجاب، توصیه به جداسازی زن و مرد و ایجاد فاصله می‌شود. این دیدگاه نادرست موجب شده تا زن و دختر مسلمان گمان کند، صرف داشتن چادر و پوشش کفایت می‌کند؛ بنابراین در بسیاری از بزنگاه‌ها دچار دردسر می‌شوند. کم نیستند دختران محجبه‌ای که در دام دوستی‌ها و روابط نامشروع گرفتار شده یا حتی در آداب اولیه‌ی اجتماعی، ضوابط اخلاقی را رعایت نمی‌کنند. آرایش یا پوشش نامناسب همراه با چادر، شوخی‌های بی‌مورد، تماس‌های پیامکی یا تلفنی نابه‌جا با نامحرمان و ... از این دست می‌باشند.
در حوزه‌ی دانشجویی هم اغلب جوانانی که از خانواده‌های مقید و مذهبی هستند، در ترم اول دچار سردرگمی می‌شوند؛ چرا که آداب صحیح برخورد با جنس مخالف خود را نمی‌دانند و گاه از ترس مورد تمسخر واقع شدن، حریم‌های مورد قبول خود را زیر پا می‌گذارند.
فلسفه‌ی حجاب، به حداقل رساندن آسیب‌های ممکن اجتماعی و خانوادگی است. حجاب این فرصت را به زن می‌دهد تا نه به‌عنوان یک زن (با تمام جاذبه‌های زنانه) بلکه به‌عنوان یک انسان در جامعه حضور یابد. در واقع حجاب سطح روابط زن و مرد را از جنسیت به جنس بالا می‌برد. با حجاب، زن در قالب جنس یک انسان با مرد طرف می‌شود و نه با جنسیت زنانه‌ی خود، و این یعنی بستن همه‌ی راه‌های سوءاستفاده از زنانگی زن.
تمامی زنانی که هنوز فطرت آنان سالم است از این‌که مورد سوء استفاده قرار گیرند، آزرده می‌شوند؛ حتی اگر این سوء استفاده در قالب نگاه کردن باشد. تنها تعداد اندکی از زنان حجاب را مانعی برای سوء استفاده می‌بینند. سیره‌ی بانوان برگزیده‌ی دین، حضرت زهرا و حضرت زینب(س) حضور اجتماعی فعال در جامعه‌ی آن روز عرب بودن است. نمونه‌ی بارز این نوع عمل‌کرد حضرت زهرا(س) هستند. حضور در جنگ‌های مسلمانان با کفار از جمله احد و خندق به‌عنوان کمک و مداواگر، آموزش احکام و اعتقادات دینی، احادیثی مختلفی که در مورد زندگی ایشان و رسیدگی به امور منزل از سوی افرادی چون حضرت سلمان و بلال نقل شده و بیانگر ارتباط ایشان با مردانی غیر از همسر و پدر و محارم است، (رسولی محلاتی، 1386، ص 108 تا 111) همگی حکایت از حضور فعال و زنده‌ی حضرت در امور اجتماعی و ارتباط با دیگران بر اساس رعایت ضوابط حجاب و عفت دارد. این نکات باید به صورت سیره‌ی عملی به دختران جوان آموزش داده شود در حالی که در دنیای امروز، مبلغان دینی، حدیثی را که تأکید بر عدم ارتباط با نامحرم دارد و حتی ندیدن نامحرم می‌کند، طرح می‌کنیم و این یعنی ایجاد فاصله بین الگوهای اصیل و زندگی جوان امروز.
ظاهر و باطن، عمل و نیت باید هماهنگ، همراه و هم‌خوان باشند؛ اگر در دل به اصولی اعتقاد و باور داریم باید در عمل نیز مقید به باورها باشیم. نیت خوب و عمل نیکو هیچ‌کدام به تنهایی ضامن سعادت ما در دنیا و آخرت نمی‌شوند. اگر تمام اصول مربوط به حجاب را رعایت کنیم؛ اما در نیت و برخی دیگر از رفتارهای‌مان کاستی داشته باشیم، درست مانند کسی هستیم که ظواهر را رعایت نمی‌کند و فقط عملی مقبول و پسندیده دارد.
همکاری
تحصیل و آموزش، کارکردن در یک محیط مانند کارخانه، بیمارستان یا اداره، فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی در قالب انجمن‌ها و تشکل‌های سیاسی، فرهنگی یا خیریه همه و همه شامل انواع همکاری می‌شوند. در بسیاری از فضاهای آموزشی و کاری زن و مرد با هم به فعالیت مشغول هستند. طرح انطباق در بیمارستان‌ها که مصوبه‌ی رسمی وزارت بهداشت و آموزش عالی است از نظر خود کسانی که دست‌اندرکار بیمارستان‌ها هستند، هنوز هم با مشکلات و موانع متعددی همراه است. بسیاری از امور از توان جسمی زنان پرستار خارج است و نیازمند یاری همکاران مرد است و ... در دانشگاه‌ها هنوز دختران و پسران در کنار هم به تحصیل مشغولند. در کارخانجات، ادارات دولتی، بانک‌ها، بخش‌های اداری سازمان آموزش و پرورش، حتی در مراکز حوزوی خواهران، مدیران و همکاران آقا فعالیت می‌کنند.
سؤال جوان ممکن است این باشد که ملاک داشتن یک رابطه‌ی صحیح و سالم در حوزه‌ی کاری و تحصیلی چیست؟ خداوند در قرآن کریم شرط مجازات افراد را ارسال انذاردهنده‌ای بیان می‌کند که به آنان در مورد اعمال بد و اثرات آن هشدار داده است: «هر کس هدایت شود، به نفع خود هدایت می‌یابد؛ و آن کس که گمراه گردد، به زیان خود گمراه می‌شود؛ و هیچ گنه‌کاری بار گناه دیگری را به دوش نمی‌کشد؛ و ما هرگز (قومی را) مجازات نخواهیم کرد، مگر آ‌‌ن‌که پیامبری مبعوث کنیم.» (اسراء، آیه‌ی 15)
علاوه بر پیامبر بزرگوار اسلام حضرت محمد() و آموزه‌های دینی که اغلب همگی ما با آن آشنایی داریم، در تک‌تک ما آدمیان رسولی به نام عقل وجود دارد که در مراحل مختلف زندگی خوب و بد بودن اعمال را یادآوری می‌کند. همین که نمی‌توانیم به راحتی در مورد برخی از رفتارهای‌مان در جمع صحبت کنیم، دیدارهای پنهانی، پیامک‌هایی که نمی‌شود آن‌ها را به همه نشان داد، تغییر لحن صدا یا نوع عبارات و کلماتی که به‌کار می‌بریم در حضور دیگری، همه و همه از یک فیلتر می‌گذرد: عقل! در واقع خود ما می‌دانیم که این رفتارها، دوستی‌ها و رابطه‌ها صحیح نیست.
بنابراین اگر لازمه‌ی فعالیت در حوزه‌ی کاری، تحصیلی، خیریه، سیاسی، فرهنگی و ... ارتباط بانامحرم است؛ بهترین ملاک برای این‌که بدانید در حوزه‌ی شرع و اخلاق عمل می‌کنید یا خیر، این است که عقلای جامعه‌ی رفتار شما را تأیید کنند. اگر برای برپایی نمایشگاه حجاب یا خیریه، تغییر زمان آزمون یا تحویل پروژه با نامحرم باید هماهنگ کنید، اگر عبارات پیامک‌تان به گونه‌ای است که می‌توانید با خیال راحت آن را به پدرتان نشان دهید و لحن و عبارات شما در تماس تلفنی، در حضور پدر تغییر نمی‌کند، تقریباً می‌توانید مطمئن باشید که در دایره‌ی شرع و اخلاق هستید.
منظور این نیست که شما باید محتوی پیام‌های‌تان را به پدرتان نشان دهید، نه! بلکه منظور داشتن یک ملاک و فرقان برای تمیز رفتار درست از نادرست است. مهم‌ترین نکته این است که خود شما تقوای درونی را برای مدیریت امور زندگی‌تان رعایت کنید. این‌که بر شخص پدر تأکید شده هم بدین علت است که می‌توان یک پدر عاقل و منطقی را نماینده‌ی عقلای جامعه دانست و بر رأی و نظر او تکیه کرد. حال اگر کسی پدری فوق‌العاده سخت‌گیر دارد، قاعدتاً این پدر از حوزه‌ی عقلای جامعه به یک معنا خارج می‌شود. مادران چون بر جنبه‌های عاطفی رابطه‌ی پسر و دختر تأکید می‌کنند و متوجه این بُعد ماجرا می‌شوند، گاه نمی‌توانند معیار مناسبی برای تشخیص صحت رفتار جوان باشند.
از سوی دیگر مراقب باشید که در برخورد با نامحرم حریم ادب و احترام را نیز رعایت کنید. متأسفانه برخی از دختران و پسران جوان و دین‌دار ما تصور می‌کنند که لازمه‌ی برخورد با نامحرم، تندی و بی‌ادبی است. پس بدون رعایت عرف معمول جامعه با نامحرم برخورد می‌کنند. بدون سلام کردن، درخواست خود را مطرح می‌کنند؛ با جنس مخالف به گونه‌ای برخورد می‌کنند که گویی با عین گناه یا پلیدی مواجه شده‌اند! خانم یا آقای همکار یا هم‌کلاسی شما، انسانی از جنس شماست و دارای اراده و اختیار و ادب. این چنین نیست که همانند حیوانات تنها از بُعد غریزه‌ی جنسی با شما برخورد کند. اگر شما شرط ادب و اخلاق اسلامی را رعایت کنید، به طور قطع او هم حریم‌ها را رعایت خواهد کرد.
نکته‌ی مهم این‌جا این است که برخی از جوانان دین‌دار در برخوردهای روزمره با هم‌کلاسی و همکار، تند و تیز و خارج حوزه‌ی ادب و احترام عمل می‌کنند، بعد شاکی می‌شوند کسانی که رعایت دستورات دینی را نمی‌کنند و در روابط خود آزاد عمل می‌کنند، از نظر اجتماعی موفق‌تر هستند و راحت‌تر و زودتر ازدواج می‌کنند! مسأله‌ی اصلی همان رعایت حریم شرع از یک سو و رعایت حدود ادب و احترام از سوی دیگر است. پیامبر اکرم() و نیز ائمه‌ی معصومین() در برخورد با نامحرم ضمن رعایت حریم شرع، اخلاق و ادب اسلامی و انسانی داشتند. پرخاشگری، تندی بی‌جا و بی‌مورد، برخوردهای سرد و توهین‌آمیز در سیره‌ی این بزرگواران با نامحرم نیامده، از این رو محبوب قلوب مردم اعم از مسلمان و غیرمسلمان بودند. الگوی رفتاری این بزرگواران می‌تواند راهنمای ما باشد. بنابراین لازم نیست که در یک خیابان شلوغ و پر رفت و آمد، در مواجهه با هم‌کلاسی نامحرم خود، حتماً از مقابلش رد شویم و به وی سلام کنیم؛ اما هنگام ورود به کلاس، عرض سلام به جمیع حاضران، ادب ما را می‌رساند. ممکن است که سؤال شود علی‌رغم این که ما تمامی این نکات را رعایت می‌کنیم باز هم برای هم‌کلاسی یا همکار من سوء تفاهم ایجاد شده و به گونه‌ای که مناسب نیست با من برخورد می‌کند!
در این بخش بر محتوای پیامی ‌که در حوزه‌ی کاری و تحصیلی بین شما و جنس مخالف مبادله می‌شود، تأکید کردیم؛ اما به واقع گیرنده‌ی پیام هم بسیار مهم است. برداشتی که او از کلام و عبارات و رفتار شما می‌کند، باعث می‌شود تا در عمل به گونه‌ای خاص عکس‌العمل نشان دهد. اگر شما نهایت دقت را به‌جا آوردید و باز هم طرف مقابل شما دچار سوء تفاهم شد:
1. به محض این‌که در غیر حوزه‌ی کاری و تحصیلی نشانه و پیامی از وی دریافت کردید، رابطه را قطع کنید. نیازی نیست که در مقابل عذرخواهی طرف مقابل انعطاف نشان دهید. قطع رابطه به او و دیگران می‌فهماند که برای داشتن یک رابطه‌ی سالم و شرعی با شما باید دقیقاً حدود را رعایت کنند و به همین لحاظ با دقت و احتیاط بیش‌تری با شما برخورد خواهند کرد. حتی اگر پسری بنا داشته باشد که با شما ازدواج کند، این رفتار شما باعث می‌شود تا وی به پاک‌دامنی و عفت شما اطمینان بیش‌تری پیدا کند. یادتان باشد رفتار شما در مجموع باید حکایت از ادب و احترام به نوع انسان‌ها باشد. طرف مقابل شما را فردی خوش‌اخلاق و با روابط عمومی مناسب ارزیابی می‌کند؛ اما متوجه می‌شود که برای به دست آوردن شما از هر راه و مسیری نمی‌تواند وارد شود و این بسیار ارزش‌مند است.
2. به اصول خود پای‌بند باشید. مطمئناً عده‌ای چون روش و باورهای شما را مانع رفتار خود می‌بینند، به انحاء مختلف با شما برخورد می‌کنند؛ مثل این‌که چرا در وسط دانشگاه به هم‌کلاسی از جنس مخالف خود سلام نمی‌دهید یا موقع صحبت با نامحرم مستقیماً به صورت او نگاه نمی‌کنید. آنان رفتار شما را بی‌ادبانه توصیف می‌کنند، رفتار شما را در شأن دانشجو نمی‌دانند و می‌گویند بالاخره ما همکار می‌شویم؛ حتی ممکن است به سیره‌ی اهل البیت() گریز بزنند و برای شما و این‌که رفتارتان اشتباه است، شاهد مثال بیاورند. نگران نباشید اگر به صحت اصول رفتاری خود ایمان دارید، از سر و صدای این نوع افراد نترسید.
3. سعی کنید با کسانی که در روابط خود اصول مورد نظر شما را رعایت نمی‌کنند، روابط مشخص و تعریف شده داشته باشید. در بازار کار یا تحصیل، انسان ناگزیر با عده‌ی زیادی از افراد در تماس است و باید داد و ستد کند؛ اما دوستان صمیمی و هم‌اتاقی‌های خود را از میان کسانی انتخاب کنید که حداکثر اتفاق نظر را در حوزه‌ی باورها و اعتقادات و اصول دارید، تا مجبور نشوید برای هر کدام از رفتارهای خود مرتباً به آن‌ها توضیح دهید و دلیل بیاورید.

منبع: رسولی محلاتی، سید هاشم، زندگانی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها و دختران آن حضرت، چاپ هفدهم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1386.

تعداد مشاهده مقاله: 362