آرزوهای زنان انیماتور

گفت‌وگو با چند تن از زنان دست‌اندرکار انیمیشن
کارشناس مترجمی زبان انگلیسی
انیمیشن نشان دادن تصاویر متحرک است. جهان گسترده و بی‌نهایت ذهن، تصورات و خیال‌پردازی‌های زیبا، و دنیای غیرواقعی، آن‌قدر وسوسه‌کننده است که فیلم‌سازان را واداشت، به انیمیشن روی بیاورند. این آرزو به مرور زمان در قالب‌های متعدد انیمیشن‌های دو بعدی، سه بعدی (اجسام یا عروسک‌ها)، تلفیقی (زنده و انیمیشن) کامپیوتری، متجلی شد. آن‌ها انیمیشن را به شیوه‌های مختلف روی طلق، کاغذ، بریده‌ی مقوا (کات اوت) با شن و ماسه، روتوسکپی، عکس و... ساختند.
انیمیشن در ایران در اواخر سال 1330 متولد شد. «نورالدین زرینکلک»، «فرشید مثقالی»، «اکبرصادقیه»، «اسفندیار احمدیه»، «نفیسه ریاحی»، «مرتضی ممیز» از طراحان و تصویرسازان و گرافیست‌های اولیه‌ی هنر انیمیشن بودند. آمدن کامپیوتر به بازار، تأسیس انجمن آسیفا، راه‌اندازی جشنواره‌ی انیمیشن توسط کانون پرورش فکری، راه‌اندازی مرکز صبا، از جمله دلایل رونق این هنر در کشور بود. راه‌اندازی شبکه‌ی پویا و اندیشه‌ی فرهنگ‌سازی برای مخاطبان کودک و نوجوان و تربیت آنان توسط برنامه‌های رسانه از جمله ضروریات پرداختن به این صنعت و هنر شد. در راستای سال نو و علاقه کودکان به تماشای برنامه‌های انیمیشن، برای آشنایی بیش‌تر با این هنر، با چند تن از زنان دست‌اندرکار این رشته گفت‌وگویی ترتیب دادیم.
«سعیده ذاکری» با سابقه‌ی فعالیت در زمینه‌ی نگارش و کارگردانی انیمیشن از سال 68 تاکنون، کارگردان فیلم سینمایی «خداوند لک‌لک‌ها را دوست دارد» و داور بخش انیمیشن جشنواره‌ی کودک، اولین کسی است که به سراغ او می‌رویم.
* حضور خانم‌ها را در صنعت انیمیشن چه‌طور پیش‌بینی می‌کنید؟ آیا این حضور به لطافت و ظرافت در این کار که بیش‌ترین مخاطبان آن را کودکان و خردسالان تشکیل می‌دهد، کمک می‌کند؟
اصولا خانم‌ها دقیق‌تر، ظریف‌تر و منظم‌تر از آقایان عمل می‌کنند. چنین ویژگی در تولیدات انیمیشن که هم وجه هنری دارند و هم وجه صنعتی، تأثیر زیادی دارد. این نوع نگاه، کار یک خانم را در بُعد هنری خیلی متفاوت از کار یک آقا می‌کند به جهت ویژگی سرشتی و ذاتی، هر خانم بهتر می‌تواند با کودکان ارتباط بگیرد و از علائق آن‌ها با خبر باشد.
* مبنای یک تولید خوب را در زمینه‌ی انیمیشن چه چیزی می‌‌دانید، فیلم‌نامه؟ دکوپاژ؟ کارگردانی؟
به طور قطع فیلم‌نامه یک فیلم‌نامه‌ی خوب را هم ‌یک کارگردان ناوارد می‌‌تواند نابود کند، چه برسد به ‌یک فیلم‌نامه‌ی بد! خیلی از عوامل هستند که اگر درست کنار هم چیده شوند منجر به ‌یک تولید خوب خواهد شد؛ ولی فیلم‌نامه و کارگردانی بالاترین تأثیر را دارند. در این صورت اگر کار کم حرکت هم باشد ‌یا دکوپاژ ساده‌ای داشته باشد، می‌‌تواند کار خوب و قابل قبولی به نظر بیاید. البته داشتن ‌یک تیم خوب هم در این‌که تولید به خوبی شکل بگیرد و نظرات کارگردان پیاده ‌یا تکمیل شود، نقش به‌سزایی دارد.
* وضعیت فعلی انیمیشن کشور را در حال حاضر چه‌طور ارزیابی می‌‌کنید؟
اگر به این مسأله توجه کنیم که چندین سال از شکل‌گیری انیمیشن در کشور می‌‌گذرد و چند سال است که تولید انیمیشن نیمه صنعتی دغدغه‌ی ذهنی شده، و چند سال است که جوانان بااستعداد‌ی به‌طور جدی به این حرفه و هنر فکر می‌‌کنند و دانشگاه‌هایی در این رشته نیروی متخصص پرورش می‌‌دهند، می‌بینیم جایگاه خوبی نداریم. می‌‌توانستیم با همین امکانات و دانش، با همین نیروها و همین بودجه موفق‌تر باشیم. ما ناخدایی نداریم تا این خیل عظیم سوار بر کشتی انیمیشن را که آذوقه و تجهیزات لازم را همراه خود برداشته، به سرمنزل مقصود برساند.
* از آرزوها و برنامه‌های‌تان در تولید انیمیشن بگویید.
آرزو دارم همه ترغیب شوند و به تولید انیمیشن ملی و بومی رو بیاورند. آرزو دارم آن‌ها که توان و استعداد و دانش این کار را دارند، آستین بالا بزنند و به انیمیشن ایرانی ببالیم. آرزو دارم انیمیشن درست دیده شود نه این‌که فقط در آمار و ارقام و جشنواره‌ها نامی از آن بشنویم. آرزو دارم برنامه‌ای روشن برای آینده‌مان داشته باشیم و به آن عمل کنیم. می‌‌توانیم شیوه‌ی مدیریت بر منابع را از دیگران الگوبرداری کنیم، ولی حرف خودمان را بزنیم، و از جنس فرهنگ و هنر بومی خودمان تولید کنیم.
***
«آسیه هندی» با سابقه‌ی فعالیت در زمینه‌ی نگارش و کارگردانی انیمیشن از سال 78 تاکنون و کارگردان کار «زال» بعد از مرحوم اسفندیار احمدیه و «مورچه و کاموا» و... است. وی در پاسخ به این سؤال که حضور خانم‌ها چه‌قدر می‌‌تواند به لطافت و ظرافت این کار که بیش‌ترین مخاطبان آن را کودکان و خردسالان تشکیل می‌‌دهد، کمک کند، می‌گوید: «فکر نمی‌کنم چون خانم‌ها به لحاظ ظاهر ظریف‌تر از آقایانند، پس به حتم روحیه‌ای لطیف‌تر را دارا هستند! اما از این نظر که تولید انیمیشن صبوری و شکیبایی خاصی را می‌‌طلبد و خانم‌ها صبورتر از آقایانند، شاید بشود روی آن‌ها حساب بیش‌تری باز کرد.
* کدام‌یک از مبناهای تولید انیمیشن را ضروری‌تر می‌‌دانید؟
برای‌ یک کار خوب باید از ابتدا تا انتها درست برنامه‌ریزی شود. فیلم‌نامه شاید اهمیت بیش‌تری داشته باشد، اما ظرفیت انیمیشن هم مهم است. خیلی‌ها از توانایی و قابلیت این صنعت در بیان واقعیت‌های زندگی غافلند. در شرایطی که ما به لحاظ اعتقادی نمی‌توانیم از عنصر احساس برای باورپذیرتر کردن خیلی از روابط در قاب تلویزیون و سینما استفاده کنیم، این اتفاق می‌‌تواند به زیبایی و ظرافت و اثرگذاری در انیمیشن رخ بدهد. تصور کنید داستانی دارید از بازگشت آزاده‌ای به آغوش خانواده‌اش. برای انتقال این حس و بیان حالات آن مادر‌ یا همسری که مرد را می‌‌بیند، در کار رئال دست‌تان بسته است. برای نشان دادن دختر این قهرمان که از ذوق با سر بدون روسری به استقبال پدر می‌‌آید، محدودیت دارید؛ اما این امکان در انیمیشن وجود دارد. در انیمیشن می‌‌توانیم از تخیل استفاده کنیم! می‌‌توانیم در دنیای نقاشی‌ها، ناممکن را ممکن کنیم. می‌‌توانیم فیلم‌نامه‌ای بر مبنای کارهای فولکلور خود انجام بدهیم. می‌‌توانیم شخصیت‌های ماندگار قصه‌های هزار و ‌یک ‌شب را طراحی کنیم. خیلی چیزها می‌‌تواند در دنیای انیمیشن رخ بدهد که در دنیای واقعی از صحنه‌ی  روزگار محو شده است.
* بر اساس تجربیات‌تان ‌یک تعریف از انیمیشن بدهید!
غیر از قالی‌بافی هیچ هنری را به اندازه‌ی انیمیشن طاقت‌فرسا و طولانی نمی‌دانم. انیمیشن هنری است که با صنعت آمیخته شده است. هر چه بیش‌تر بتوان صنعت را در خدمت این هنر درآورد، بهره‌وری بیش‌تری هم می‌‌توان از آن گرفت، به شرطی که نگذاریم این صنعت، آن هنر را لوث کند. صنعت در خدمت انیمیشن مثل آب در مواد آش است! آش را رقیق و مناسب خوردن می‌‌کند. آشی که مواد و ترکیباتش به خوبی پخته و آماده باشد با میزان مناسبی آب خوش‌مزه‌تر می‌‌شود. اما اگر کمی فقط کمی آبش زیاد باشد جانیفتاده و آبکی به نظر خواهد رسید.
* از برنامه‌های آینده و آرزوهای‌تان در تولید انیمیشن برای‌مان بگویید!
همیشه فکر می‌کردم دلیل قوی بودن کارهای خارجی نسبت به تولیدات ما، این است که آن‌ها در تولید از نظرات و خلاقیت تمامی اعضا گروه استفاده می‌‌کنند، اما در کشور ما بدی‌ یا خوبی کار فقط به اسم کارگردان‌ یا تهیه کننده تمام می‌‌شود. به همین دلیل این‌جا برخی از عوامل گروه خود را شریک و مسئول نمی‌دانند و کار و وظیفه‌شان را سرسری انجام می‌‌دهند. آرزو دارم گروهی را گرد هم جمع کنم که همه‌ی عوامل خود را در کار شریک حس کنند. خیلی دلم می‌‌خواهد تمام عوامل در طول مدت اجرای پروژه آن‌قدر از نظر مالی تأمین باشند که به کارهای جانبی برای گذران زندگی‌شان فکر نکنند. دلم می‌‌خواهد در‌ یک کمپانی مطرح و پیش‌رفته که بتوانم تمام فوت‌های کوزه‌گری تولید انیمیشن دو بعدی و عروسکی را ‌یاد بگیرم، کار کنم.
* زیباترین و لطیف‌ترین انیمیشنی که در به خاطر دارید، کدام است؟
از کارهای ایرانی تنها مجموعه‌ی وقتی بابا کوچک بود را به‌خاطر دارم. از کارهای خارجی انیمیشن غول آهنی، پری دریایی، گوریل انگوری، پینوکیو، خانواده‌ی دکتر ارنست، مهاجران، فرار جوجه‌ای، سیندرلا، و جودی ابوت را به ‌یاد می‌‌آورم که سرشار از احساس بودند. تمامی این کارها داستان‌هایی قوی و پر از احساس داشتند و تولیدات با کیفیتی هم بودند.
* آیا شخصیت زن یا دختری که در انیمیشن خوب پرداخته شده باشد، در ذهن‌تان مانده است؟
 مولان و بل در کار دیو و دلبر به نظرم خوب پرداخت شده بودند. آنت هم با آن کینه‌ای که در دل داشت، دوست‌داشتنی بود. نامادری و خواهرهای بدجنس سیندرلا را آن‌قدر خوب کار کرده بودند که شرارت از چشم‌های آن‌ها می‌‌بارید و من همان موقع یاد گرفتم کمی بخشش هم خوب چیزی است!
***
«پروین تجوید» با سابقه‌ی فعالیت در زمینه‌ی نگارش و کارگردانی انیمیشن از سال 75 و مشارکت در تولید «ترانه‌های حسنی» در ترغیب و تشویق کودکان برای نماز، معتقد است حضور خانم‌ها در کار انیمیشن بسیار ضروری است. وی می‌گوید: «زن‌ها در تمام دنیا در تولید کارهای هنری نقش بسیار مهمی را داشته‌اند و این بدون شک به علت توانایی‌های به ودیعه گذاشته در وجودشان است. در تولید انیمیشن کشور هم توانسته‌اند با ایجاد تفاوت در کارشان نسبت به آقایان جذابیت و موفقیت را برای خود به ارمغان بیاورند. البته در داخل ما هنوز فرصتی برای تولید صنعتی یا حداقل انبوه را پیدا نکرده‌ایم و تاکنون گروه تولیدکننده‌ای که مسیر درست تولید را درست اجرا کرده باشد، ندیدم!»
  * شما کدام‌یک از مبناهای تولید انیمیشن را ضروری‌تر می‌‌دانید؟
فیلم‌نامه و کارگردانی خوب را از ارکان اصلی این هنر می‌‌دانم. البته کارگردانی شامل دکوپاژ هم می‌‌شود. بعد از این دو بخش اصلی، یک تولید هنری و مرحله‌بندی درست است که می‌‌تواند کار را به موقع به اتمام برساند و عوامل از هدر رفتن وقت و سرمایه متضرر نشوند. اگر معتقد باشیم انیمیشن یک صنعت است، باید با آن حرفه‌ای و حساب شده برخورد کنیم.
* شخصیت زنان یا دخترانی که خوب پرداخت شده باشد و به یادتان مانده باشند، کدامند؟
در کارهای خودمان زنان و دختران کاراکترهایی هستند که هیچ‌وقت خوب و مناسب پرداخت نشده‌اند. این شاید بر می‌‌گردد به میزان درک و شناخت تولیدکنندگان یا کج‌فهمی‌هایی که از این حضور دیکته می‌‌شود. زمانی که جایگاه زنان و دختران با توجه به شرایط و برهه‌های مختلف به درستی تبیین نشود، توقع ارائه‌ی تصویر روشن قدری دور از ذهن است. احتمالاً سلیقه‌ها، محدویت‌ها، ضرورت‌ها و عواملی دیگر مانع پرداخت مناسب و شایسته شخصیت زنان یا دختران در انیمیشن شده است. البته تولیدات ما به حدی نیست که بخواهم حکم کلی صادر کنم. شاید این‌طور بشود نگاه کرد که ما هنوز به تولیدات متعدد و یا قابل قبولی نرسیدیم که بتوانیم دسته‌بندی کنیم و بهترین و بدترین انتخاب کنیم.
وی در مورد آرزوهایش می‌گوید: «آرزو دارم بتوانم کاراکتر مورد علاقه‌ام را جذاب و با پرداختی به یاد ماندنی خلق کنم. در هنر صنعت انیمیشن ما در پرداخت شخصیت و تیپ‌سازی و ماندگاری شخصیت‌های‌مان ضعیف عمل کرده‌ایم. مطمئن هستم با توجه به کیفی‌سازی و تولید حرفه‌ای انیمیشن در سال‌های نه چندان دور ما پیش‌رفت‌های چشم‌گیری در این زمینه خواهیم داشت.»
***
خانم «مراد» با سابقه‌ی مشارکت و تولید در کارهای قصه‌های آسمانی و سرودهای انقلابی و ... فعالیت در زمینه‌ی نگارش و کارگردانی انیمیشن، درباره‌ی کار حرفه‌ای‌اش می‌گوید: «کاری که قبل و طی انجام آن نیاز و ضرورت تحقیق و مطالعه حس شود قطعاً کار حرفه‌ای‌تری خواهد شد، طی اجرای بوستان سعدی، من از نظر فضا، انیمه، نوع حرکت و حتی رنگ استفاده شده در کار این ضرورت را حس کردم و تلاش کردم تصاویر دقیق حس و حال آن زمان را منتقل کند. البته نوع زمان‌بندی تولید و براساس آن پیش رفتن هم می‌‌تواند دلیل دیگری برای حرفه‌ای‌تر شدن کار باشد که در بوستان سعدی به این نکته هم توجه شده است.»
* با توجه به شرایطی که برای تولید انیمیشن مهیاست، وضعیت فعلی انیمیشن کشور را چه‌طور ارزیابی می‌‌کنید؟
بسیار بهتر و مثبت‌تر از قبل، چون دید افراد جامعه، هم بینندگان هم مسئولان و تصمیم‌گیرندگان نسبت به قابلیت‌ها و توانایی‌های انیمیشن بازتر شده. بینندگان دیگر از کاری با کیفیت پایین استقبال نمی‌کنند. یکی از اساسی‌ترین کارهایی که باید این روند را سریع‌تر کند نوع نگاه به تولید حرفه‌ای با کیفیت بالاست. متأسفانه تعدادی از نویسندگان مبنا را کار رئال می‌‌بینند و توقع دارند کارگردان موقع دکوپاژ نقیصه‌ها را بر طرف کند؛ در حالی‌که اگر فیلم‌نامه از ابتدا تخصصی برای انیمیشن نوشته شده باشد، کارگردان تولید بهتری را می‌‌تواند ارائه بدهد. وقتی تولید از پایه و اساس همه بر طبق استاندارهای درست انیمیشنی پیش برود، تأثیر کلی آن را در نتیجه خواهیم دید.
***
«میترا عبدی» با سابقه در زمینه‌ی تولید و کارگردانی انیمیشن و تولید موفق مجموعه‌های «روباه کلک و خروس زیرک» و ... درباره‌ی حرفه‌ای‌ترین کارش می‌گوید: «کاری با نام پیامبر رحمت که سال 88 تولید شد. این کار به دلیل این‌که تمام مراحل آن توسط افراد متخصص و با انگیزه عملیاتی شد، کیفیت خوب و قابل قبولی داشت. کاری که متن خوب داشته باشد می‌‌تواند در تولید متفاوت جلوه کند. عوامل با تجربه و نداشتن مشکل مالی هم تعیین کننده است. وقتی کار متقاضی داشته باشد و عوامل پراکنده نشود، می‌‌توان بعد از مدتی به یک هم‌دلی و همراهی رسید که فکر می‌‌کنم به کیفت مطلوب در تولید کار کمک کند.»
* مشکلات تولید انیمیشن را چه‌طور دسته‌بندی می‌‌کنید؟
داشتن سرمایه‌ی مناسب به تولید کننده کمک می‌‌کند با آسودگی خاطر، عوامل و امکانات حرفه‌ای را به کار بگیرد. کارشناس بودن سفارش‌دهنده و بررسی کردن طرح و ایده در مرحله‌ی قبل از تولید، و هم‌فکری او باعث می‌‌شود سرمایه‌های مادی و معنوی تولیدکننده و مجری طرح تلف نشود. روشن بودن توقع و محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها به سرعت تولید و مقرون به‌صرفه بودن کار کمک می‌‌کند. حضور در جشنواره‌ها و دیده شدن کار به برطرف شدن ایرادها و اشکالاتی که شاید حین تولید به چشم نیاید مؤثر است. تولید انیمیشن یک کار جمعی و گروهی است، عوامل باید توسط مجری طرح به‌خوبی با هم هماهنگ و هم‌دل باشند، و به یک تولید مناسب، یک محصول هنری و حرفه‌ای فکر کنند. 

تعداد مشاهده مقاله: 250