والدین نگران و آینده نوجوانان

کارشناس ‌ارشد مشاوره خانواده

سخن گفتن از شیوه‌ی زندگی نوجوان امروز و لزوم توجه به این مهم، به معنی زیر سؤال بردن هویت نوجوانان ایرانی نیست؛ چرا که در همین سال‌ها شاهد افتخارآفرینی‌های ملی و خانوادگی نوجوانان در تمامی عرصه‌های اعتقادی، فرهنگی و علمی بوده‌ایم. بی‌شک این امر محصول درایت و توانمندی آنان و نه یک سبک زندگی غیرمسئولانه، بدون تعهد و بی‌اعتقاد است. از آن‌جا که دوران طلایی نوجوانی، دوران شکل‌گیری هویت و شخصیت فردای جوان ایرانی است؛ هرگونه انحراف از سبک زندگی مطلوب برای نوجوانان، دغدغه‌ای بزرگ برای تمامی متفکرین اجتماعی و فرهنگی خواهد بود تا آنان را در جهت آسیب‌شناسی و برنامه‌ریزی‌های آینده به چالش بکشد.

اگر به عنوان یک والد، دارای نوجوان هستید؛ حتماً تا به حال به این مسأله فکر کرده‌اید که برخی از نوجوانان امروز نه تنها آنچه والدین‌شان از نظر اعتقادی، تحصیلی و رفتاری می‌‌خواهند، نیستند؛ بلکه در بسیاری موارد اصلاً شبیه پدر یا مادر خودشان هم نشده‌اند! عوامل بسیاری دست در دست هم به این شرایط دامن می‌‌زنند. متخصصین علوم رفتاری کشور، اینترنت، حضور در شبکه‌های اجتماعی و وب‌گردی، تأثیرات برنامه‌های ماهواره، دوستان ناباب، سبک والدگری سهل‌گیر و یا سخت‌گیرانه را در شکل‌گیری شیوه‌ی زندگی نوجوان امروز مؤثر می‌دانند. (ابهری، 1391) اینترنت با ایجاد تنوع تفکر در کاربران خود، اطلاعات بی‌شماری را پیش روی آنان قرار می‌دهد، که مستلزم توانایی کاربر در انتخاب و گزینش اطلاعات مطلوب و مفید می‌باشد و این مهم تنها حاصل نوعی بلوغ فکری است. برخی از متفکرین معتقدند، گرایش به مدهای غربی، مصرف مواد مخدر، منفعل بودن، کم‌توجهی و کم‌علاقگی به مسائل دینی، از خودبیگانگی نسبت به خود و پیرامون و هزاران مورد دیگر، از مظاهر از خودبیگانگی و وجود بحران هویت در بین جوانان امروز است. (نوچمنی، 1391) گروهی هم بر این باورند که کاهش تعداد فرزندان خانواده و رفاه‌زدگی و مصرف‌گرایی نوجوانان، موجب ایجاد رفتارهای غیرمسئولانه و بی‌انگیزه‌گی در آنان است. 

اما چگونه می‌‌توان به نوجوان امروز کمک کرد؟ از آن‌جا که شخصیت نوجوان تحت تأثیر رابطه‌ی او با مردم و اتفاقات زندگی شکل می‌گیرد؛ تدریس مستقیم صفات اخلاقی امکان‌پذیر نیست و هیچ کسی نمی‌تواند با سخنرانی درس وفاداری و با کتاب و نوشته، درس شجاعت و با نامه درس انسانیت بدهد. همان‌طور که حضرت علی(ع) می‌فرمایند: «آداب و رسوم خود را به فرزندان‌تان تحمیل نکنید، زیرا آنان براى زمانى غیر از زمان شما آفریده شده‌اند.» (شرح نهج البلاغه، ج20، ص267، ح102)

پرورش شخصیت مستلزم حضوری است که در عمل و به طور عینی خصوصیات شاخص اخلاقی را به نوجوانان منتقل کند. نوجوان از حوادث بالفعل زندگی درس می‌گیرد و از تجربه‌ها راهش را انتخاب می‌کند. برای او روحیه‌ی ما در حکم پیام، و رفتار ما به منزله‌ی مواد خام و ارتباط در حکم نتیجه‌ی نهایی است.

همه می‌خواهیم نوجوان خود را انسانی شایسته، مملو از محبت و تعهد و شهامت و شجاعت تربیت کنیم. می‌خواهیم از او شخصیتی بسازیم که منصفانه در برابر سختی زندگی استوار و قائم بایستد. رسیدن به این اهداف انسانی مستلزم روش‌های انسانی است. عشق تنها کافی نیست. بینش و علم و آگاهی هم کافی نیست. پدر و مادر خوب محتاج مهارت‌اند؛ مهارتی که می‌‌باید یاد گرفته شود. (گینوت، 1388، 222)

از نگاه والدین پاره‌ای از رفتارهای نوجوان و همراهان نوجوان، در زمره‌ی جلوه‌های ناخوشایند بلوغ قرار می‌گیرند. فائق آمدن بر این مشکلات، نیازمند آگاهی، بردباری و به کار بستن شیوه‌های صحیح حل مشکل است. این روش‌ها زمانی کارآیی دارند که ارتباط‌گیری و اعتمادسازی به اندازه‌ی کافی انجام شده باشد. هم‌چنین در برخی از مشکلاتی که تبدیل به یک اختلال شده یا نیازمند مداخله در جنبه‌های خانوادگی نوجوان است، حتماً باید از متخصصان بهره گرفت.

 مثلاً یکی از دغدغه‌های مهم والدین امروز در مورد نوجوانان‌شان فضای مجازی و تأثیر آن بر فرزندشان است. تحقیقات انجام شده نشان داده است که والدین در حوزه‌ی آشنایی با فناوری اطلاعات بسیار عقب‌تر از دانش‌آموزان خود هستند در حالی که فضای مجازی بخشی از زندگی نوجوان امروز است . بنابراین لازم است والدین بیش از گذشته با ایجاد رابطه‌ای دوستانه و اطمینان‌بخش با فرزند خود، دانش رایانه را دریافت و در فعالیت‌های اینترنتی شرکت کنند؛ در واقع نظارت بر فعالیت‌های فضای مجازی نوجوانان بیش‌تر از محدود کردن آن اثربخش است. احتیاجی نیست که والدین یک نفوذگر رایانه‌ای شوند؛ اما می‌توانند با گفت‌وگو با والدین دیگر، در مورد این پدیده اطلاعات کافی بگیرند. بهتر است والدین فضای مجازی را کاوش و با کودکان خود در مورد فضای مجازی گفت‌وگو کنند و مزایا، معایب و آسیب‌های احتمالی را مطابق با سن‌شان به آنان بشناسانند و در برخی فعالیت‌های روی خط به آن‌ها بپیوندند.

 از طرفی این سؤال در ذهن ایجاد می‌شود که از سوی مسئولین تربیتی جامعه، برای ذهن و فکر نسل امروز چه‌قدر فعالیت فرهنگی صورت گرفته و چه الگوهایی برای نوجوانان ارائه شده است؟ همه‌ی مسئولین و متولیان فرهنگی کشور وظیفه دارند متناسب با سبک زندگی اسلامی، الگوی تفریح و شادی سالم را به جامعه معرفی کنند تا جوانان و نوجوانان در منجلاب برخی تفریحات ناسالم گرفتار نشوند. لزوم داشتن تفریحات سالم در روایات بسیاری آمده است از جمله حضرت علی(ع) می‌فرمایند: «مؤمن را سه وقت است؛ وقتی که در آن با پروردگار خود راز و نیاز می‌کند، وقتی که به حساب نفس خود می‌ر‌سد و وقتی که به لذت حلال و خوش می‌گذراند.»

بنابراین آگاهی از ویژگی‌ها و مشکلات دوره‌ی نوجوانی از سوی والدین و دست‌اندرکاران تربیتی، از جمله: کشمکش بین استقلال و وابستگی، طغیان علیه مراجع قدرت، شکل‌گیری هویت فردی، چگونگی ارضای نیازهای جدید (جنسی)، عدم کنترل رفتار و هیجانات (ناشی از تغییرات جسمی و روانی دوران بلوغ)، ترس از آینده، دغدغه‌ی اقتصادی، تعارض بین خواسته‌های والدین و گروه هم‌سالان، ترس و اضطراب و به هم ریختگی ارتباط با دیگران، در این دوران و برای تمامی جوامع طبیعی است، و به شناخت ما از نوجوانان، و ارائه‌ی راه‌کارهای مفید به آنان کمک می‌کند. (میرزا بیگی، 1389، 138و 136)

در مجموع می‌توان گفت، برای کاهش مشکلات نوجوان، شناخت شخصیت نوجوان، استفاده از روش نادیده گرفتن، ایفای نقش راهنمایی به جای دستوری، آموزش، اعتمادسازی، برقراری رابطه‌ی دوستانه، ارتباط کلامی به عنوان مقدمه‌ای برای ارتباط عاطفی، تأکید بر محبت و پرهیز از خشونت، الگوهای رفتاری والدین، پرهیز از مناقشات زندگی، گوش دادن، آگاهی از نقاط ضعف نوجوان و برطرف کردن آن، انتظار به اندازه، مشورت با نوجوان، فعال بودن نقش پدر در تربیت نوجوان و پذیرش بدون قید و شرط آنان، ضروری به نظر می‌رسد. برای مثال درک این مسأله که نوجوانان در برقراری ارتباط ضعف دارند؛ اما واقعاً خواهان ارتباط کلامی با والدین‌شان هستند، گام مهمی در از میان رفتن رنجش والدینی است که نوجوانان خود را کم‌حرف و گوشه‌گیر می‌دانند. (رضایی‌نیا، 1388) در پایان با بیان حدیثی از امام صادق(ع) لزوم توجه به نوجوانان و شناخت ظرفیت‌های وجودی آنان را می‌توان بهتر درک کرد: «نوجوانان را دریاب زیرا که آنان سریع‌تر به کارهاى خیر روى مى‌آورند.» (کلینی، 1367، ج8، ص93، ح66 )

منابع:

-نهج‌البلاغه.

-دکتر ابهری، خبرگزاری مهر، 20 آبان 1391.

-رضایی‌نیا، محمد، نوجوان امروز، پایگاه ترویج کتاب‌خانه، 1388.

-کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، قم، انتشارات مصطفوی، 1367.

-میرزابیگی، حسن‌علی، بلوغ، تهران، انتشارات آوا متن، 1389.

-نوچمنی، نوریه، هویت شطرنجی، بخش خانواده‌ی ایرانی تبیان، 1391.

-هایم گینوت، روان‌شناسی بلوغ، ترجمه: مهدی قره‌چه‌داغی، تهران، انتشارات دایره، 1388.