ازدواج در کشاکش سنت و مدرنیته

در پاس‌داشت روز ازدواج

کهکشان‌ها، ستاره‌ها، خورشید، زمین، آسمان و فرشتگان آفریده شدند. نقاش هستی هرچه نگاه کرد دید عشقی نیست؛ آن‌گاه انسان را آفرید. «آدم» را آفرید و برای تنهایی آدم «حوا را آفرید»... و این‌چنین «عشق» آغاز شد!

در این نوشتار، ازدواج، هدف از ازدواج و تشکیل خانواده، سبک‌های سنتی و مدرن انتخاب همسر و در نهایت آسیب‌شناسی آن‌ها بررسی خواهد شد؛ چراکه ازدواج یکی از رویدادهای مهم زندگی انسان است و یا به گفته‌ی جناب افلاطون در کتاب «ضیافت»، ازدواج راه رسیدن به گمشده خود است و با پیوند زناشویی، آدمی به گم شده‌ی خویش می‌رسد و آرام می‌گیرد.

هدف از ازدواج

-جوان‌های آینده‌ساز ایرانی، هدف‌تان از ازدواج چیست؟ چرا می‌خواهید زندگی مشترکی را آغاز کنید؟

-آیا از تنهایی خسته شده‌اید و به یک همدم نیاز دارید؟

-آیا پای در وادی عشق نهاده‌اید و دوری از معشوق دل و جان‌تان را به درد آورده است و ناگزیر تنها راه چاره را ازدواج می‌دانید؟

-آیا تمام شرایط لازم برای ازدواج را دارید و شخصی را هم که مناسب خود و خانواده‌ی‌تان هست یافته‌اید و می‌خواهید با او ازدواج کنید؟

-آیا فقط برای به‌جا آوردن سنت رسول خدا h ازدواج می‌کنید و به ظواهر، پول و غیره هم نمی‌اندیشید؟

از تمام این اهداف که بگذریم، همه می‌دانید که ازدواج یک امر مهم در زندگی است و آینده‌ی هر فرد در گرو انتخاب اوست که می‌توان با گزینشی مناسب این آینده را شاد رقم زد و به سرمنزل سعادت رساند و یا‌ اندوه‌بار و در نهایت به طلاق. برای این‌که شخصی که انتخاب می‌کنید هم‌شأن شما و خانواده‌ی شما باشد و از نظر عقاید و احساسات با شما تفاوت چندانی نداشته باشد، در ابتدا باید هدف‌تان را از ازدواج مشخص کنید و براساس هدف‌تان و با استفاده از عقل و مشورت گرفتن از دیگران دست به انتخاب زنید.

هدف از ازدواج با استفاده از آیات قرآن

با استفاده از آیات قرآن و روایات معصومین a به بررسی چندی از اهداف والای ازدواج می‌پردازیم:

رسیدن به آرامش: انسان فطرتاً نیاز به آرامش دارد. در اوایل جوانی، احساس تنهایی انسان را فرامی‌گیرد و با قرارگرفتن در کنار همسری شایسته و مناسب، این احساس از بین می‌رود و انسان را به آرامش روحی می‌رساند. قرآن کریم در معرفی فلسفه‌ی ازدواج می‌فرماید: «و یکی از نشانه‌های لطف الهی این است که برای شما از جنس خودتان، همسری بیافرید که در بر او آرامش یابید و با هم انس گیرید و میان شما، مهربانی بر قرار ساخت. به‌یقین، در این [نعمت] برای مردمی که می‌اندیشند، نشانه‌هایی است» (روم، آیه‌ی21). براساس این آیات، هدف اصلی ازدواج آرامش قلبی زن و مرد است که در رستگاری آن‌ها نقش بسیار مهمی دارد.

داشتن فرزند و تربیت کودکان و فرزندان سالم: از جمله اهداف دیگر ازدواج، بقای نسل و فرزندآوری است. همان‌گونه که می‌دانیم هدف خداوند از آفرینش این جهان به این بزرگی، وجود انسان، پرورش و تکامل آن است که امام سجاد a در این‌باره می‌فرمایند: «وجود فرزند از سعادت‌های انسان است» (وسائل‌الشیعه، ج15، ص96).

حفظ عفت: از دیگر اهداف ازدواج، حفظ عفت و پاکدامنی زنان و مردان و جلوگیری از گناه و لغزش‌های نفسانی است. همان‌گونه که رسول اکرم h در این‌باره فرموده‌اند: «هرکس ازدواج کند، نیمی از دینش را حفظ کرده؛ پس باید در نیم دیگر از خدا بترسد» (سفینه‌البحار، ج1، ص561).

معیارهای کلی انتخاب همسر

جوانان باید پس از مشخص شدن هدف‌شان دست به انتخاب بزنند؛ اما برای این‌که ازدواجی موفق داشته باشند حتماً باید به معیارهایی مانند داشتن اخلاق نیکو و حُسن خلق‏، توجه به اصل کفویت (هم‌شأن بودن)، صداقت و... غیره توجه کنند.

چگونگی تغییر شکل ازدواج از نوع سنتی به نوع مدرن

کارشناسان معتقدند که امروزه به‌دلیل تغییرات اقتصادی و سیاسی بسیاری از ارزش‌ها دست‌خوش تغییر و تحول شده‌اند. این تغییرات نه‌تنها بعد اجتماعی زندگی انسان، بلکه خصوصی‌ترین بخش‌های زندگی انسان، از جمله ازدواج را نیز تحت تأثیر قرار داده‌اند. این تأثیرها نه‌تنها مفهوم ازدواج، بلکه شیوه‌ی انتخاب همسر را نیز دگرگون کرده‌اند. ازدواج‌های گذشته (سنتی) توسط خانواده‌ها تنظیم می‌شدند و ازدواج پیوندی براساس قراردادهای میان دو خانواده بود و چارچوب مشخصی داشت. در ازدواج‌های امروزی (مدرن) جوان‌ها برای انتخاب همسر به خودشان حق می‌دهند که آزادانه عمل کنند و همسرشان را بر مبنای ملاک‌های مورد نظرشان انتخاب کنند. در این نوع ازدواج‌ها که بیش‌تر در کشورهاى غربى رایج و مطابق با فرهنگ و سنت‌هاى این‌گونه کشورهاست، دختر و پسر بعد از آشنایى به دوستى و برقرارى رابطه‌اى عاطفى می‌پردازند و در صورت وجود هماهنگى و رضایت از یک‌دیگر به ازدواج اقدام می‌کنند.

بررسی دیدگاه جوان‌های امروزی درباره‌ی ازدواج مدرن و سنتی

جوان‌هایی که در پی ازدواجی موفق هستید، ازدواج سنتی یا مدرن؟ کدام‌شان را می‌پسندید؟ کدام‌شان با عقاید شما و خانواده‌تان سازگارست؟ ازدواج به شیوه‌ی سنتی را موفق‌تر می‌دانید یا مدرن؟

ازدواج سنتی هرگز!

برخی از جوانان معایب ازدواج سنتی را بیش‌تر از ازدواج مدرن می‌دانند؛ زیرا می‌گویند دختر و پسری که می‌خواهند تا آخر عمرشان با هم زندگی کنند نه خانواده‌ها‌ی‌شان! پس بهتر است که تصمیم‌گیری به‌عهده‌ی خودشان باشد نه دیگران.

ازدواج سنتی آری!

برخی از جوان‌ها که هنوز هم بر بسیاری از اصول خانوادگی خود پای‌بند هستند مسئولیت انتخاب همسر را به خانواده محول می‌کنند و به گفته‌ی خودشان کسی دل‌سوزتر از خانواده خود نمی‌شناسند که نگران آینده‌ی آن‌ها باشند. این جوان‌ها معتقدند وقتی خانواده‌ها خودشان دست به انتخاب می‌زنند شخصی را نشان می‌کنند که از نظر اعتقادی و فرهنگی در سطح خودشان باشند.

ازدواج سنتی مدرن!

به عقیده‌ی برخی از جوان‌ها، امروزه نباید نه سنتی سنتی ازدواج کرد نه مدرن مدرن! باید سنتی مدرن ازدواج کرد. یعنی در انتخاب همسر هم از تجربه‌های والدین استفاده کرد هم دختر و پسر خودشان بسنجند که آیا می‌توانند با شخص مقابل یک عمر زندگی کنند یا نه؟

تفاوت‌های ازدواج به سبک مدرن و سنتی

1.نحوه‌ی انتخاب همسر

در ازدواج سنتی نقش خانواده‌ها در انتخاب خیلی پررنگ است. پسرها پس از این‌که تحصیلات مورد نظرشان را به اتمام رساندند و از سد بزرگ سربازی گذشتند و شغلی هم دست‌وپا کردند، دیگر باید زن بگیرند. در خانواده‌های سنتی، ستاد انتخاب همسر، برای پسران هدف‌مند عمل می‌کنند و در هر روز چندین دختر را برای خواستگاری انتخاب می‌کنند. در این سو، دخترخانم‌ها هم همسر آینده‌ی‌شان را از بین خواستگارانی انتخاب می‌کنند که خانواده‌شان به آن‌ها اجازه داده‌اند. اگر دقت کنید، در فامیل‌ها هم کم نیستند کسانی که دخترها و پسرهای دم‌بخت را شناسایی می‌کنند و آن‌ها را به خانواده‌های یک‌دیگر معرفی می‌کنند. حالا بگذریم از عقد پسرعمو و دخترعمو که در آسمان‌ها نقش بسته...

در انتخاب‌های مدرن، دخترخانم و آقاپسر قبل از خواستگاری یک‌دیگر را دیدند و پسندیدند و در مکان‌هایی مانند: دانشگاه، محیط کار، جمع دوستان، چت‌روم‌ها، بنگاه‌های دوست‌یابی و ازدواج و... با هم آشنا شده‌اند. دختر و پسر همه‌ی سنگ‌های‌شان را با هم واکندند و حسابی هم عاشق هم شده‌اند! خلاصه شخص مورد نظرشان را آزادانه انتخاب می‌کنند. ازدواج مدرن برعکس ازدواج سنتی است؛ در ازدواج مدرن نقطه‌ی شروع، شناخت دو طرف از یک‌دیگرست تا شناخت خانواده‌ها؛ اما در ازدواج سنتی نقطه‌ی شروع شناخت خانواده‌هاست تا زوجین.

2.توقعات زوجین از زندگی

ازدواج سنتی یک چارچوب برای زندگی جوان‌ها مشخص می‌کند و نقش‌ها از قبل تعریف شده است. یک مرد نان‌آور مقتدر در برابر بک زن فرمان‌بر و کدبانوی خانه‌دار قرار دارد. در ازدواج سنتی یک قانون همیشه حکم‌فرماست؛ آن هم این است که یک دختر با لباس سفید به خانه‌ی شوهر می‌آید و باید با کفن سفید خانه‌ی شوهر را ترک گوید. در ازدواج سنتی هر دو طرف از هم توقع دارند که تا آخر عمر در همه‌ی سختی و شادی‌ها در کنار هم باشند و با مشکلات کنار بیایند تا پیر شوند.

در زندگی مدرن دیگر چارچوب از پیش تعیین شده‌ای وجود ندارد. طرفین به یک‌دیگر کاملاً حق می‌دهند که تعریف جدیدی از زندگی برای خودشان داشته باشند. آن‌ها نمی‌خواهند تا آخر عمرشان به کم قانع باشند و با مشکلات زندگی کنار بیایند تا پیر شوند. می‌خواهند زندگی‌شان پر از خوشی، تفریح، کلمات رمانتیک و عاشقانه باشد. در این‌گونه ازدواج‌ها نقش زن دیگر در چهارچوب فرمان‌بری، کدبانوگری و غیره تعریف نمی‌شود. زن‌ها خواهان یک زندگی کاملاً منصفانه همراه با هم‌فکری، درک عاطفی و احساسی هستند.

3.مرد سالاری در ازدواج سنتی و حقوق دوطرفه در ازدواج مدرن

 در اکثر ازدواج‌های سنتی مردسالاری برقرار است. زندگی باید بر وفق مراد مرد خانه باشد. اگر مرد خانه اجازه بدهد، زن خانه می‌تواند به تحصیلش ادامه بدهد، سرکار مورد علاقه‌اش برود؛ وگرنه باید در خانه باشد و دستورهای مرد خانه را تمام و کمال اطاعت کند. در ازدواج مدرن خانم‌ها تحصیل‌کرده‌تر هستند، شغلی بیرون از خانه دارند. در این نوع ازدواج‌ها خانم‌ها می‌خواهند شخص مقابل‌شان به علایق و سلایق‌شان احترام بگذارد، حقوق‌شان را در نظر بگیرد و در همه‌ی تصمیمات زندگی با آن‌ها مشورت کند.

4.نقش خانواده‌ها در ازدواج سنتی و مدرن

در ازدواج‌هاى سنتى که از طریق خانواده صورت می‌گیرد انتخاب همسر براى فرزند، تأمین منابع مالى آن، برگزارى مراسم ازدواج و حتى روابط زوجین پس از ازدواج تحت نظارت خانواده‌هاست. درحالى‌که در ازدواج‌هاى مدرن اکثر مسایل اقتصادی به خود زوجین واگذار می‌شود و روابط هسته‌اى درون خانواده بیش‌تر به دختر و پسر محول می‌شود.

انواع آشنایی‌ها برای ازدواج

در ازدواج سنتی نحوه‌ی آشنایی زوجین با یک‌دیگر فرمول خاصی ندارد؛ اما در ازدواج‌های مدرن نحوه‌ی آشنایی‌ها کاملاً متفاوت است و فرمول خاصی را دارد، مانند:

آشنایی در فامیل: در این نوع آشنایی زوجین علاوه بر این‌که از بعد اجتماعی یک‌دیگر شناخت دارند تا حدودی هم به شناخت بعد فردی یک‌دیگر رسیدند. فرهنگ، آداب و رسوم، نگرش‌ها و باورهای خانواده‌هایی که با هم فامیل هستند اغلب به هم نزدیک‌اند. بنابراین دختر و پسر مشکل چندانی از نظر فاصله‌ی اجتماعی، فرهنگی و طبقاتی با هم نخواهند داشت.

آشنایی در محیط‌های اجتماعی مناسب مثل دانشگاه‌ها و یا محل کار: در این نوع آشنایی‌ها، زوجین شناختی کلی از بعد اجتماعیِ شخصیت یک‌دیگر پیدا کرده‌اند و کمی با نگرش‌ها، رفتارها و فرهنگ خانوادگیِ یک‌دیگر آشنا شده‌اند که با مراسم خواستگاری و رفت و آمد بین خانواده‌ها باید دایره‌ی شناخت‌شان را گسترده‌تر کنند .

رابطه‌ی دوستانه یا آشنایی از طریق دوستان: در این نوع آشنایی اغلب پسر‌ها و دخترها بدون اطلاع خانواده‌ها و بدون هیچ شناختی با یک‌دیگر رابطه برقرار می‌کنند. در این نوع آشنایی شاید هدف طرفین ازدواج باشد؛ اما ممکن است پس از چندین سال ارتباط به‌دلیل عدم تناسبات رفتاری دوستی‌شان تمام و ازدواجی صورت نگیرد.

ازدواج‌های اینترنتی: این نوع ازدواج‌ها هدیه‌ای از تکنولوژی و فناوری نوین به انسان‌هایی است که تمام زندگی خود را در چارچوب یک فضای مجازی می‌بینند. شروع این نوع رابطه‌ها با سرگرمی و تفریح و پایانش با اشک و ندامت و افسردگی‌ است. این نوع آشنایی از مذموم‌ترین نوع آشنایی‌هاست، که این نوع، از جمله کالاهای وارداتی به فرهنگ و ارزش‌های ماست. تصور کنید دو نفری که هیچ هماهنگی و توازنی حتی در بعضی موارد مکانی نسبت به یک‌دیگر ندارند می‌خواهند با هم ازدواج کنند؛ یکی در شمال ایران و دیگری در جنوب ایران. تمام آشنایی و شناخت افراد در چند ساعت چت و آیکن‌های بامزه خلاصه می‌شود. اگر این نوع آشنایی به ازدواج هم ختم شود، ممکن است پس از چند سال یا شاید هم چند ماه، به‌دلیل سست بودن پایه‌های آشنایی، طعم تلخ طلاق را این بار با آیکن‌های غم‌بار واقعیت بچشند.

آسیب‌شناسی ازدواج مدرن و سنتی

در ازدواج‌های سنتی زوجین همه‌ی اتفاق‌های را بر دوش تقدیر می‌گذارند. اگر خوش‌بخت شوند، می‌گویند قسمت بوده؛ و اگر در کنار هم شاد و راضی نباشند، کسی را که مسبب ازدواج‌شان بوده مقصر می‌دانند.

در ازدواج مدرن دخترها و پسرها نسبت به رفتارهای اجتماعی یک‌دیگر شناختی سطحی پیدا می‌کنند. در این نوع رابطه‌ها، دختر و پسر با خصوصیات رفتاری و فردی ظاهری یک‌دیگر آشنا می‌شوند و زوجین وقتی رفتار واقعی خودشان را نشان می‌دهند که زیر یک سقف قرار می‌گیرند. در ازدواج مدرن که معمولاً با دوستی دختر و پسر با هم آغاز می‌شود، افراد اغلب با دل‌بستگی و عشق شدیدی روبه‌رو هستند. هر ‌قدر هم اطرافیان بگویند که این دختر یا پسر از نظر اعتقادات و باورها، ظاهر، رفتار و غیره مناسب خانواده‌ی ما نیست، باز دختر و پسر سعی می‌کنند چشمان‌شان را روی همه‌ی واقعیت‌ها ببندند، زبان عقل را لال کنند، پنبه در گوش بگذارند و عیب‌های طرف مقابل‌شان را نه ببینند، نه بشنوند؛ یا اگر هم ببینند، اصرار دارند که برای‌شان مهم نیست یا در زندگی با آن کنار می‌آیند و دست آخر، طرف مقابل را تغییر می‌دهند، چون دل‌شان حسابی پای‌بند شده!

حسن بزرگ ازدواج سنتی آن است که خانواده‌ها، خانواده‌ای را انتخاب می‌کنند که از نظر مذهبی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی با خودشان هم‌سان باشند و همین باعث می‌شود که تفاوت زیادی بین دوخانواده وجود نداشته باشد. اما در ازدواج مدرن چون اکثر دختر و پسرها احساسی تصمیم می‌گیرند به این موارد توجهی نمی‌کنند و همین امر موجب می‌شود که خانواده‌های طرفین یک‌دیگر را قبول نداشته باشند و هر طرف خود را از دیگری بالاتر می‌داند و پس از عقد، تازه اختلاف‌ها گُل می‌کند.

در ازدواج سنتی، زن و مرد در برابر سختی‌ها و مشکلات انعطاف‌پذیرترند؛ چون اکثراً نقشی شبیه به نقش پدر و مادرشان را در زندگی ایفا می‌کنند و سعی می‌کنند با صبر و تحمل مشکلات‌شان را حل کنند؛ اما در ازدواج مدرن دختر و پسر آرمان‌گرایانه و با هزار نوع آرزو و رؤیاهای رنگ و وارنگ با هم ازدواج می‌کنند، دیگر از انعطاف‌پذیری و تحمل در برابر مشکلات خبری نیست و با اندکی سختی، خیلی زود از زندگی مشترک‌شان خسته می‌شوند.

راه حل:

پسرهای انتخاب‌گر ایرانی، فرقی نمی‌کند که شما به خواستگاری دختری که می‌روید توسط شما انتخاب شده باشد یا خانواده‌ی‌تان؟ دختران منتخب، باز هم فرقی نمی‌کند پیشاپیش از خواستگار خود شناختی داشته‌اید یا نه؟ مهم این است که موارد زیر را برای ازدواج رعایت کنید:

«به باور تمامی کارشناسان، روان‌شناسان و مشاوران خانواده، در انتخاب همسر باید چهار «میم» در نظر گرفته شود:

مشاهده: یعنی این‌که دختر و پسر در هر انتخابی خوب مشاهده کنند، ظاهر و قیافه‌ی طرف مقابل‌شان را در ذهن خودشان بررسی کنند. شکل و حرکات، شیوه‌ی گفتار و رفتار ظاهری او را به عنوان شرط اول بپذیرند.

مصاحبه: دو نفر باید به‌طور کامل درباره‌ی نکات مثبت و منفی یک‌دیگر و مسایل مهم مانند نحوه‌ی تربیت فرزندان صحبت کنند.

مکاشفه: طرفین باید به قصد تحقیق و بررسی از زندگی اجتماعی طرف مقابل پرسش کنند؛ از مدرسه، محل کار، محل سربازی، دانشگاه تا ببینند وجهه‌ی اجتماعی او چگونه است.

مشاوره: مشاور می‌تواند براساس تجربه و تخصص میزان سازگاری و تناسب دو نفر را مورد سنجش قرار دهد تا عاقلانه‌تر دو نفر، یک‌دیگر را انتخاب کنند.»

در پایان امید است که دخترها و پسرها با استفاده از موارد گفته شده آگاهانه‌تر دست به انتخاب بزنند و شخصی را انتخاب کنند. که در کنارش احساس سعادت‌مندی و خوش‌بختی کنند.

منابع:

-قرآن کریم.

-حرعاملی، محمدبن‌حسن (1409)، وسایل‌الشیعه، ج 15، قم، موسسه آل‌البیت.

-قمی، عباس (1374)، سفینه‌البحار، ج1، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی.