بایدها و نبایدهای اشتغال زنان

کارشناس ‌ارشد شیمی

مزایا، پیامدها، راه‌کارها

از آن‌جا که خانواده، یکی از نهادهای مهم جامعه‌ی بشری به‌شمار می‌رود، مباحث حوزه‌ی خانواده از حساسیت و جایگاه خاصی برخوردارند و هرگونه اظهار نظر در این حوزه، باید با ملاحظه‌ی ابعاد و وجوه مختلف صورت گیرد. با توجه به تأثیر اشتغال زن در ساختار خانواده، این نوشتار، به مزایا، پیامدها و راه‌کارهای مناسب درباره‌ی اشتغال زنان می‌پردازد.

دلایل اشتغال زنان

در طول تاریخ، زنان همواره به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم در تأمین معاش خانواده همکاری داشته­اند. عمده «دلایل اشتغال زنان» موارد ذیل است:

- کسب درآمد، با هدف کمک به تأمین هزینه‌های خانواده و حل مشکلات اقتصادی خانواده، استقلال مالی و تأمین هزینه­های شخصی، بیم از آینده و پس­­انداز

- فعالیت اجتماعی و کسب اعتبار و وجهه‌ی اجتماعی؛

- خودشکوفایی، کمال‌جویی و بروز توانایی‌ها؛

- احساس مسئولیت اجتماعی؛

- فرار از مسئولیت‌ها یا مشکلات خانوادگی؛

- پرکردن اوقات فراغت و فرار از تنهایی یا بیکاری؛

- چشم و هم‌چشمی و رقابت با زنان دیگر.

مزایای اشتغال زنان

- استفاده از استعدادها و توان‌مندی‌ها؛

- به‌کارگیری احساسات نیرومند زنانه در مشاغل مرتبط؛

- عدم روزمرگی و کسالت و در نتیجه جلوگیری از بیماری‌های ناشی از روزمرگی مانند: وسواس، افسردگی، بدگمانی، اشتغالات کاذب فکری، بی‌تحرکی، پوکی استخوان، سردردهای عصبی و ... ؛

- کسب مهارت‌های اجتماعی؛

- بالا رفتن خودباوری و عزت‌نفس؛

- برخورداری از ذهنی پویا و فعال؛

- استقلال مالی و افزایش قدرت درک اقتصادی؛

- استقلال و همکاری فرزندان.

برخی پیامدهای منفی اشتغال زنان

به‌طور مسلم «زمان» و «توان جسمی و روحی» یک دختر مجرد با یک خانم متأهل و یک مادر، برای اشتغال در خارج از خانه، با یک‌دیگر، بسیار متفاوت است. از سوی دیگر، زنان، در شرایط سنی مختلف و با گذشت تجربه‌های مختلف، دلایل متفاوتی برای اشتغال خود دارند. همان‌طور که اشتغال برای زنان، مزایایی دارد، در برخی موارد نیز، آفاتی از آن سرچشمه می‌گیرد. عمده‌ی «پیامدهای منفی اشتغال زنان» موارد ذیل است:

- برخی مواقع، تغییر ماهیت و جایگاه زن و مرد در خانواده و استقلال مالی زن، به وظایف ذاتی مرد خدشه وارد می‌کند و با مرور زمان، موجب بیگانگی مرد با وظایف خود و باعث سستی بنیان خانواده می­شود. (علی­ محمدی، 1387، 29)

- عدم تناسب نوع کار و فشارهای ناشی از کار، باعث دورشدن زن از نقش خود در خانواده، و به‌مرور زمان از بین‌رفتن لطافت و طراوت زن می­شود.

- انتقال خستگی ناشی از کار بیرون از منزل، به خانه و عدم آمادگی جسمانی و روانی برای برآوردن نیازهای روانی، عاطفی و جنسی خود و همسر؛

- فشارها و خستگی‌های جسمی و روحی ناشی از محیط کار، به تربیت فرزندان و ارتباط عاطفی مادر و فرزندان خدشه وارد می‌کند.

- جدایی مادر از فرزند، در مراحل مختلف سنی کودک، پیامدهای گوناگونی به‌دنبال خواهد داشت و باعث دوگانگی در تربیت فرزندان خواهد شد.

- تنها گذاشتن فرزند در منزل توسط مادران، می‌تواند از عوامل آسیب‌زا و زمینه‌ی انحراف فرزندان باشد.

- از آن‌جایی که نیازهای عاطفی و روانی زن در طول روز در کنار همکاران ارضا می‌شود، ممکن است در منزل رابطه‌ی کلامی یا عاطفی کم‌تری با اعضای خانواده برقرار کند.

- تعامل و ارتباط با جنس مخالف در محیط‌های کاری، ممکن است سبب آسیب‌پذیری جسمی، روحی و اخلاقی شود و می‌تواند باعث از بین‌رفتن حجب، حیا و عفت اجتماعی شود.

- برای دخترهای مجرد، اشتغال ممکن است باعث ایجاد معیارهایی کاذب در انتخاب همسر شود.

- در برخی موارد، استقلال مالی زن یا جایگاه اجتماعی‌اش، او را دچار عُجب و غرور می‌کند که باعث اختلال در روابط او با اطرافیان می‌شود.

- حضور کم‌رنگ و نداشتن فرصت کافی برای پخت‌وپز و استفاده‌ی بیش از اندازه، از غذاهای آماده و ناسالم، سبب مشکلات تغذیه‌ای و اختلال در رشد جسمانی اعضای خانواده خواهد شد.

- احساس گناه، مهم‌ترین احساس منفی مادران شاغل است که به‌علت نگرانی از عدم حضور در کنار فرزندش ایجاد می‌شود.

- شاغل بودن زنان در بیش‌تر روز، موجب می‌شود فرزندان دختر آن‌ها از یک الگوی جنسیتی مناسب محروم شوند.

- زنان شاغل، معمولاً تمام توان‌مند­ی­ و خلاقیت خود را در محیط کار به‌کار می‌گیرند و در نتیجه، نمی‌توانند به‌شکل مطلوبی در تعامل با همسر و فرزندان به نشاط و پویایی خانواده بیفزایند. (علی­محمدی، 1387، 32)

- برخی از مشاغل، زنان شاغل را دچار پیری و مشکلات جسمانی و روانی زودرس می‌کند.

- فشار ناشی از انجام هم‌زمان کارهای منزل، به‌مرور زمان، باعث فرسودگی جسم و جان زنان می‌شود.

- برخی مواقع، حمایت افراطی اطرافیان از خانم شاغل، ممکن است موجب بیگانه‌شدن زوجین با وظایف، مسایل و مشکلات خانواده یا حتی بی‌مسئولیتی زوجین، نسبت به هم‌دیگر یا نسبت به فرزندشان شود؛ یا تمام وقت اعضای خانواده، به فعالیت‌های فردی سپری شود و کانون گرم خانواده، دیگر معنای واقعی خود را از دست دهد.

ویژگی‌های شغل مناسب زنان

دو نقش عمده‌ای که آفرینش بر دوش زن نهاده و از عهده‌ی دیگران خارج است، نقش «همسری» برای مرد و «مادری» برای فرزندان است که هیچ‌چیز نباید به آن خدشه وارد کند؛ چراکه زن، مایه‌ی آرامش مرد و سبب آرامش روحی و روانی فرزندان است. (محمدزاده، 1385، 22) مهم‌ترین نکته، حفظ کرامت انسانی زن و حفظ آرامش، لطافت و طراوت زن است؛ مناسب است که در تصمیم‌گیری برای اشتغال بانوان، موارد ذیل لحاظ شود:

- کار، مطابق با «توان»، «علاقه» و «استعداد» فرد باشد.

- «اصل کرامت و منزلت عالی بشر» باید در نظر گرفته شود.

- محیط کار، با استعدادها و توانایی‌های ویژه‌ی زنان، سنخیت داشته باشد؛ دو خصلت زن، «لطافت» و «طراوت» است، که حاصل این دو، «متانت» است.

- ساعت‌های کار، زیاد نباشد؛ تا او بتواند آرامش‌دهنده‌ی خانه‌ی خود باشد. (محمدزاده، 1385، 22 )

- از زن به‌عنوان یک ابزار استفاده نشود.

راه‌کارها:

اصل کار و تلاش، برای امرار معاش و کسب روزی حلال مطلوب است، و مورد پذیرش و ستایش پیامبر اکرم(ص) و اهل‌بیت(ع) قرار گرفته است؛ اما اغلب، آن‌چه خانواده‌ها را دچار مشکل می‌کند چه‌گونگی، انگیزه‌ها و شرایط اشتغال بانوان است. در این زمینه، می‌توان از یک‌سو با توجه به «دلایل اشتغال زنان» و از سوی دیگر، با توجه به «برخی پیامدهای منفی احتمالی اشتغال زنان»، با تعقل، خلاقیت و نوآوری، شرایطی را برای دست‌یابی بانوان به اهداف‌شان از اشتغال، فراهم کرد؛ تا با برنامه‌ریزی مناسب برای اوقات فراغت و توان‌مندی‌ها، ضمن پرهیز از دچارشدن به روزمرگی، به حفظ شادابی و نشاط آن‌ها و فعالیت‌شان کمک کرد. بدین منظور، راه‌کارهایی پیش‌نهاد می‌شود:

- شوهران در حد توان‌شان و در شرایط مقتضی، نسبت به پرداخت مهریه به همسرشان اقدام کنند، تا زن، نسبت به آتیه‌ی خود آسوده‌خاطر باشد.

- شوهران، مقداری از درآمدشان را در اختیار همسرشان قرار دهند تا بنابر علاقه‌ی خود، آن ­را هزینه (برای میل به استقلال مالی) یا برای خود پس‌انداز (برای میل به پس‌انداز برای آینده) کنند. 

- اگر اعتدال و قناعت در هزینه‌ها و مخارج زندگی مراعات نشود؛ بلند پروازی‌ها، اسراف‌ها، توقعات بی‌جا از زندگی، چشم و هم‌چشمی‌ها و امثال آن است که زندگی را بر ما سخت می‌کند.

- مردان، در زمان استطاعت و توانایی مالی، مناسب است حقوق همسران خویش را در نظر گرفته و آینده‌ی آن‌ها را تأمین کنند.

- با توجه به پیش‌رفت فناوری اطلاعات و ارتباطات، بسیاری از مشاغل و فعالیت‌های آموزشی (مانند دوره‌های مجازی و ...)، پژوهشی و مطالعاتی را می‌توان در خانه انجام داد. (کشوادی،1386، 37) این فعالیت‌ها، ضمن «پر کردن اوقات فراغت»، باعث ارضای «حس خودشکوفایی» در بانوان می‌شود.

- بانوان علاقه‌مند می‌توانند به‌صورت داوطلبانه در تشکیل یا شرکت در سازمان‌های خیریه فعالیت داشته باشند.

- شرکت در جلسات و دوره‌های مؤسسات معتبر در زمینه‌ی فعالیت‌های قرآنی و دینی، چه به‌صورت فراگیری و آموختن و چه به‌صورت آموزش و تعلیم به دیگران غنیمتی بزرگ است.

- در سال‌های اخیر، شمار کسانی که به‌طور مستقل و برای خود کار می‌کنند، به‌ویژه صاحبان مشاغل و کسب و کارهای خانگی رشد فزاینده‌ای یافته است. (خنیفر و دیگران،1389، 182)

- بانوان شاغل در اداره‌های دولتی با استقبال از طرح دورکاری می‌توانند ضمن اشتغال، از برخی از پیامدهای منفی احتمالی، خود را دور نگه دارند.

- خانم‌های شاغل با مطالعه، حضور در فعالیت‌های اجتماعی و مهمانی‌های هفتگی، به حفظ نشاط روحی خود توجه داشته باشند.

و کلام آخر

تأکید بر اشتغال و تلاش برای کسب درآمد، به‌معنی لزوم اشتغال زنان در بیرون از خانه یا برعکس، رد آن نیست. با توجه به «مزایای اشتغال بانوان» از یک‌سو، و «آفات و معایب آن» از سوی دیگر و هم‌چنین با توجه به «وظایف اصلی زن» و «نوع کار» باید تصمیم‌گیری مناسبی صورت گیرد تا بر کرامت انسانی زن، لطافت و ظرافت او و انجام وظایف اصلی زن در کانون خانواده خدشه وارد نکند.

انتخاب درست، تابع برنامه‌ریزی و حل مسئله‌هایی است که در زندگی هر زوجی وجود دارد. به‌هرحال، تصمیم‌گیری در مورد اشتغال زنان، باید با خردورزی و تعقل انجام گیرد. هر خانواده، با توجه به شرایط و توانایی‌های خود و به دور از مسایلی، مثل چشم و هم‌چشمی، رقابت و هم‌چنین با توجه به تجربیات خانواده‌هایی با زنان شاغل، به تصمیم‌گیری در این زمینه بپردازند. (کشوادی، 1386، 32)

منابع:

- خنیفر، حسین؛ احمدی آزرم، هادی؛ زمانی‌فر، محسن (1389) «کارآفرینی خانگی: انگیزه‌ها و نقش عوامل جمعیت شناختی بر آن»، نشریه‌ی توسعه‌ی کارآفرینی، سال سوم، شماره نهم.

- علی­محمدی، کاظم (1387) اشتغال یا خانه‌داری کدام یک، قم، انتشارات مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

- کشوادی، طاهره (1386) خانواده‌ی موفق (4): اقتصاد در خانواده، دانشگاه پیام نور.

- محمّدزاده، راضیه (1385) تربیت دینی فرزندان، دفتر امور بانوان استانداری تهران.