هنرهای تزئینی در پوشش آستانه‌ی مقدسه‌ی قم

امام جواد(ع) می‌فرمایند: «هرکس زیارت کند حضرت معصومه(س) در قم را، پس بهشت بر او واجب است»(وسایل الشیعه، ج 14، ص 576).

هنر، شیوه‌ی بیانی است که از هر تبیین دیگر، رساتر و ماندگارتر است. ابزارهاى هنرى بلیغ‏ترین و کارى‏ترین ابزار تبلیغ پیام دینی هستند.  هنر به‌خاطر ملایمتش در طبع مخاطب اثر مى‏کند؛ حتی کسى که مخاطب اثر قرار گرفته نتواند آن هنر را تحلیل‏کند، هنر اثر خود را مى‏گذارد؛ دل را منقلب مى‏کند و در روح تأثیری باقى مى‏گذارد. بر این نکته مى‏توان اتفاق‏ نظر کرد که «هنر مى‏تواند معناى واقعى همه‌چیز را بهتر از آن‌چه ما مى‏بینیم، نشان‏دهد.»

بر همین اساس، پروژه هنری دوخت روپوش مزار شریف حضرت معصومه(س) به‌همت چند تن از دانشجویان رشته‌ی طراحی و دوخت دانشکده‌ی فنی و حرفه‌ای دختران قم؛ خانم‌ها عبایی، سلیمی، سعادتی، زارعی، و مدیرگروه رشته‌ی طراحی و دوخت مرکز، استاد «وجیهه قپانداران» به‌عنوان سرپرست و ناظر کار، شروع شد. برای این‌که با جزئیات این طرح آشنا شوید با یکی از دانشجویان به نمایندگی از گروه گفت‌وگویی داشتیم.

* هدف‌تان از انجام این پروژه برای حرم حضرت معصومه(س) چه بود؟

 از آن‌جایی که در شهر قم زندگی می‌کنیم، ارادت خاصی نسبت به خانم فاطمه‌ی معصومه(س) داریم. همواره یکی از آرزوهای‌مان انجام‌دادن خدمتی برای آن حضرت است. جرقه‌ی این کار بعد از گذراندن درس سوزن‌دوزی و آشنایی با نحوه‌ی دوخت هنرهای تزئینی زده شد و بر آن شدیم که روپوش مزار شریف حضرت معصومه(س) را با توجه به هنرهای سنتی و تزئینی که در دوران تحصیلی آموخته بودیم، طراحی کنیم.

*مراحل کار به چه صورت انجام گرفته است؟

 طرح اولیه‌ی این کار را یکی از اساتید رشته ‎ی طراحی و دوخت دانشکده انجام دادند. سپس برای تکمیل کار، آن را در اختیار فردی ماهر در طراحی روکش مقابر امامزادگان قرار دادیم. پارچه‌ای با ابعاد، سه متر و 25 سانتی‌متر طول و عرض 160 سانتی‌متر تهیه کردیم . سپس مواد مناسب کار انتخاب شد که شامل سرمه‌دوزی، نخ زری، منجوق، ترمه و مروارید است.

*کلید این کار از چه زمانی خورده شد؟

 از بهار 92 کارهای مقدماتی شروع شده و تمامی هماهنگی‌ها انجام گرفت. برای به‌دست آوردن ابعاد، با تولیت آستانه‌ی مقدسه‌ی حضرت معصومه(س) و موقوفه‌ی حرم در ارتباط بودیم. بعد طرح اسم چهارده معصوم را زدیم و تولیت حرم این طرح را پذیرفت. لوازم خریداری شد و دوخت از میلاد حضرت فاطمه‌ی معصومه(س) آغاز شد و امیدواریم روز شهادت آن بزرگوار به اتمام برسد.

*لطفاً در مورد مصالح و لوازمی که در این طرح به‌کار بردید، توضیح بدهید؟

پارچه‌ی اصلی از مخمل دو روی شانل است. برای تزئین کار از انواع سِرمه‌های مرغوب مانند: سرمه‌ی پیچ، سرمه‌ی مرواریدی، سرمه‌ی صاف و هم‌چنین از سنگ‌های فیروزه، کریستال، عقیق، شرف شمس و مرواریدهای ریز (منجوق مروارید) استفاده شده است. از نخ زری برای دوخت استفاده کرده‌ایم و زیر کار را زانفیکس چسبانده‌ایم. برای مقاومت پشت کار هم از پارچه‌ی آستری درجه‌ی یک استفاده شده است. برای انجام این کار به‌دلیل بزرگ بودن ابعاد، یک چارچوب مخصوص ساخته شد تا کار داخل آن قرار گیرد.

*چه کسانی در این پروژه شما را یاری کردند؟

این کار در کارگاه دوخت دانشکده‌ی فنی دختران قم شروع شد و به‌همت چند تن از دانشجویان رشته‌ی طراحی و دوخت، تمامی مراحل کار به‌صورت خودجوش توسط دانشجویان انجام گرفت. البته در مرحله‌ی دوخت، افرادی برای این‌که سهمی در این کار خیر داشته باشند، ما را یاری کردند. هم‌چنین لازم می‌دانیم از آقای «سیدعلی یزدیان» همسر یکی از دانشجویان که در تمام مراحل اجرایی و اداری در کنار ما حضور داشته‌اند، تشکر کنیم.

*و حرف آخر:

 امیدواریم حضرت معصومه(س) این هدیه را از ما بپذیرند!

گروهی دیگر از دانشجویان رشته‌ی گرافیک این دانشکده برای واحد درس خط در گرافیک با سرپرستی استاد «فاطمه جان‌قربان» نیاز به شناخت خطوط اسلامی داشتند و بهترین نمونه‌ی این کار را در حرم حضرت معصومه(س) یافتند. آن‌ها با هماهنگی از دیوار نگاره‌ها، خطوط اسلیمی و ختایی که در حرم مطهر بود، شروع به عکاسی و کپی‌برداری از طرح‌ها کردند.

در این‌جا پای صحبت یکی از دانشجویان درس خط در گرافیک که در حال انجام‌دادن این پروژه است، می‌نشینیم.

*در مورد خط و کاربرد آن در هنراسلامی توصیح دهید؟

خط رایج کنونی ایران از دو خط کوفی و نسخ گرفته شده است. تلفیق وجوه زیباشناسی بصری با خط، خوش‌نویسی را پدید آورد. در پی آن، آمیختن خط و تصویر به‌منظور نمایش زیبایی القای احساس‌ها، تأثیرگذاری و تازه‌جویی، گونه‌های دیگری از آثار نوشتاری را پدید آورد که نمونه‌های مختلفی از این آثار در قدیمی‌ترین آثار مکتوب، نظیر مهرها، سکه‌ها، ظروف، کتیبه‌ها، ابنیه و نسخه‌های خطی و چاپی مشهود است. خط ثلث برای نوشتن سرلوحه، روی‌جلد کتاب‌ها و عنوان سوره‌ها، در قرآن و به‌ویژه در زیباترین جلوه‌ی خود، یعنی روی کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌ها به‌کار رفته است. خط ثلث نمایان‌گر قداست، عظمت، صراحت، شجاعت، معنویت، عبادت و روحیه‌ای متعالی برون‌گرا دارد.

*در مورد نمادهای خط، مختصری برای‌مان بگویید.

 این خط، نماد فرهنگ اسلامی است و یادآور سرزمین‌های عربی است. از این‌رو، برای تصویربرداری از کتیبه‌ها به اماکن مذهبی شهر قم مراجعه کردیم که متون مذهبی را با خط زیبای ثلث نگاشته‌اند.

*از مراحل اجرایی کتیبه‌ها توضیح دهید؟

برای اجرای کتیبه‌ها نیاز داشتیم تصویری از آن‌ها داشته باشیم. برای این کار کاغذ کالک را روی کتیبه‌ها چسباندیم و با مداد روی آن‌ها کشیدیم و به‌دلیل برجسته بودن نوشتارها، این طرح واضح روی کاغذ منتقل ‌شد. با این کار می‌توان کمی از دِین هنرمندان گذشته را ادا کنیم و در برابر این میراث گران‌بها، خوب میراث‌داری و مطابق زمان خود به دیگران منتقل کنیم؛ حتی می‌توانیم با ارائه‌ی نمایشگاه‌ها، هنر اصیل ایرانی را با خط زیبا و تلفیق با هنر مدرن و تکنیک‌های جدید روز به دیگر جهانیان معرفی کنیم و قدمت خود را در هنر به رخ جهانیان بکشیم.

*پروژه‌های که شما انجام داده‌اید در کجا قابل ارائه است؟

طرح‌هایی که روی آن کار می‌کنیم برای تزئین حرم حضرت معصومه(س) و پوشش دیوارهای نمازخانه، اماکن مذهبی، اداره‌ها، هتل ‎ها و... قابل استفاده است.