برای دختران حق انتخاب قائل شویم

گفت‌وگو با «دکتر طوبی کرمانی»، مشاور دبیرکل در امور بانوان مجمع جهانی تقریب مذاهب

پرداختن به وضعیت تربیتی زنان و حجاب دختران از جمله مسائلی است که دغدغه‌ی مشترک تمام خانواده‌های ایرانی است. با خانم دکتر طوبی کرمانی درباره‌ی این مهم به گفت‌وگو نشستیم.

*خانم دکتر! آیا قبول دارید پیکره‌ی خلقت از دو نیمه‌ی مستقل، اما هماهنگ تشکیل شده است؟

با توجه به شخصیت بانوی مهر که ام‌ابیها لقب گرفته‌اند، باید بگویم این دو نیمه از هم مستقل نیستند؛ چون به بیان قرآن، با ازدواج کامل‌کننده‌ی هم می‌شوند. با ازدواج نیمه‌ی دوم دین‌شان را ضامن می‌شوند. جفت‌هایی مانند حضرت زهرا(س) و حضرت علی(ع) در تاریخ کامل‌کننده‌ی هم بودند. دشوار است بدون مقدمه بگویم زن برتر است. براساس تعریف قرآن ملاک برتری تقواست. آن‌که تقوایش بیش‌تر است برتر است. از بین زن و مرد آن‌که نقش الهی‌اش را بهتر ایفا می‌کند، برتر است. وقتی حضرت رسول(ص) به زهرای مرضیه گفتند ام‌ابیها؛ براساس کلام عرب، اُم یعنی ریشه. وقتی بر ایشان صلوات می‌فرستیم، بر پدر و فرزندان‌شان سلام می‌کنیم؛ آنان ریشه‌اند. اگر ریشه نباشد، زیباترین شاخه‌ها و لذیذترین میوه‌ها خشک می‌شوند. موضوعیت زن، باروری و تربیت است که برای نوع بشر ایفای نقش می‌کند.

*یعنی چگونگی ایفای نقش، برتری زن را تائید می‌کند؟

مسئولیتی که آفرینش به زن داده موهبت است. این‌که چه نهال و درختی را پرورش بدهد و بارور کند و چه محصولی داشته باشد، تفاوت و تمایز او را مشخص می‌کند. اگر حضرت زهرا(س) را کنار پدر، همسر و نوع تربیت فرزندان‌شان ببینید، معنای آن برتری قابل درک است. قرآن تعبیر کوثر را تنها از ایشان کرده است. حضرت زهرا(س) کنار پدرشان حامی رسالت بودند و کنار همسرشان مدافع امام‌. در تربیت فرزندان‌شان هم که هرکدام مسیر تاریخ را اصلاح کردند، به‌خوبی ایفای نقش نمودند. ایشان تمام ابعاد وجودی انسان را متجلی ساختند، یک شهروند سیاسی بودند، همراه و رفیق مردم‌شان بودند. و در صحنه‌ی اقتصادی، خاص بودند.

*آیا این الگو برای دختران جوان خوب ترجمه شده است؟ این سراسر خوبی و خیر، کجای زندگی ما قرار دارد؟

ما جنبه‌های روحانی شخصیت ایشان را گفتیم و غافل شدیم که در بطن همین عالم مادی، این کارها را کردند. غافل شدیم که باید آدم‌های مادی از ایشان الگو بگیرند. ما نشان ندادیم که ایشان با اراده و تلاش زیاد از عرش به فرش رسیدند. این اشتباه بزرگی بود که ایشان را یک موجود الهی نشان دادیم -که البته هستند- و دسترسی به ایشان را برای موجود مادی سخت کردیم و وجوه مختلف شخصیت‌شان را برای نسل حاضر خوب ترجمه نکردیم.

*علی‌رغم مدیریت نه‌چندان مناسب، تأثیر حضور و درک شخصیت ایشان بعد از انقلاب اسلامی بین مردم کم نبوده است؛ این را چه‌طور تحلیل می‌کنید!

این چشمه‌ی خروشان به‌گونه‌ای سرازیر شده که با این‌همه دسیسه، فروزان و جوشان ماند و با مهر، حیات آفرید. باخبر شدم در دانشکده‌ی تاریخ یکی از دانشگاه‌های اسرائیل، همایشی با حضور بیش از 300 شیعه‌شناس جهان تشکیل شد تا تحقیق کند در طول تاریخ با کشته شدن این‌همه شیعه، چرا این حرکت هنوز پویا و بالنده است؟ حضرت زهرا(س) زنده است؛ چون شیعه زنده است. این معنای درک شخصیت ایشان در جهان است.

*باور دارید یک برنامه‌ی راهبردی مشخص برای ارائه‌ی تمام وجوه شخصیت ایشان ضروری است؟ خیلی از دختران تربیت‌شده‌ی ما ایشان را نمی‌شناسند.    

قطعاً! مقام رهبری هم به داشتن یک سیستم جامع در زمینه‌ی امور بانوان تأکید کردند.

 *این اتفاق باید با حضور مسئولان فرهنگی امور زنان و اندیشمندان شورای فرهنگی اجتماعی زنان، دفتر امور زنان و مشاوران امور زنان در نهادها و ارگان‌ها صورت بگیرد.

ان‌شاءلله! این‌که برخی از دختران جوان ما پوشش‌شان مثل من و شما نیست، از دو منظر قابل بررسی است. مثل من و شما نیستند؛ اما در مسیر اسلام هستند. جای نگرانی نیست! آن‌ها خودشان حق انتخاب دارند و  باید این حق را برای‌شان قائل باشیم. اگر حجاب ما مثل مادر و مادربزرگ‌مان بود، به‌دلیل نزدیکی بین ارکان خانواده بود. الآن وضعیت خانواده چه‌طور است؟ آن‌وقت، این‌همه اطلاعات وسیع و ارتباطات عجیب و گسترده بود؟ اگر دختر جوان ما امروز فعالیت اجتماعی دارد و حجابش را نه به شکل ما؛ اما رعایت می‌کند، جای واقع‌بینی و قدردانی دارد. او در مقابل یک بهمن عظیم و هجوم وحشتناک تبلیغات منفی ایستادگی کرده که در دوره‌ی ما نبود! قطعاً رفتار او در مقایسه با من باارزش‌تر است! برای منصرف‌کردن او از داشتن حجاب، لحظه به لحظه بنگاه‌های متعدد و مختلف غربی و رسانه‌های متفاوت در حال برنامه‌ریزی و تلاش‌اند! قدرت‌های تبلیغاتی با سرمایه‌های فکری و مالی فراوان با اطلاعات روز روان‌شناسی و جامعه‌شناسی در حال تلاش هستند!

*پس معتقدید درباره‌ی حجاب و شناخت از ایشان درست عمل کردیم؟ 

بد عمل نکردیم؛ اما این‌که همه‌ی کارهای خوب را برای انتقال درست مفاهیم و ارزش‌ها انجام داده باشیم، نه! استکبار چند سال توان ما را معطوف به جنگ، بازسازی، مسائل خانواده‌های شهدا، جانبازان و آزادگان، معضل‌های فرهنگی، اعتیاد، فروپاشی اساس خانواده، افزایش طلاق، تحدید نسل و... کرد. این‌ها لطمه‌های اساسی به ما زد؛ اما جمهوری اسلامی در مسیر حرکت کرد. باید قائل به حق انتخاب برای دختران جوان باشیم. باید مسیر را آماده کنیم تا هرکس با شیوه و درک خودش راه را طی کند. نحوه‌ی رفتن را ما تعیین نمی‌کنیم؛ چون جوان هم از این شیوه تبعیت نخواهد کرد. باید حق انتخاب را در کنار راهنمایی‌های دلسوزانه به او بدهیم. چادر حجاب برتر است؛ اما نگوییم همه باید مثل ما حجاب داشته باشند. مهم رعایت حجاب است.

*وجود مسائل روز دنیا و تکنولوژی را می‌توان عامل دورشدن جوانان از مسیر درست دانست؟

چه بخواهیم و چه نخواهیم، دنیای جدید برای آسایش و راحتی  بشر کارهایی کرده است که ما هم به آن تن دادیم و طالب راحتی شده‌ایم. جوانان امروز زودتر از ما خسته می‌شوند. طاقت‌شان کم شده، می‌گوییم به‌خاطر تغذیه است؛ اما به ‌جای خوردن غذای تازه، از مواد غذایی فریزر استفاده می‌کنیم و همین‌طور سلسله‌وار مسائل به هم ربط پیدا می‌کند. درباره‌ی حجاب هم می‌گویند بدون چادر راحت‌تریم! غرب، آسایش را با هدف آورد و آرامش را گرفت. حدیث داریم که بهترین کار، کار سخت و دشوار است. ما هم معتقدیم آدم‌های بزرگ، کارهای سخت را انجام می‌دهند؛ اما در مقابل هجوم تکنولوژی، در تمام زمینه‌ها به ‌سمت راحتی کشانده شدیم.

*در زمینه‌ی تحدید نسل هم فریب غرب را خوردیم؟

بله، فریب خوردیم! ما تنظیم خانواده را با از بین بردن آن اشتباه گرفتیم. دیگر خانواده‌ی شلوغ و شاد نداریم و در عوض، نیروی انسانی پیر و سال‌خورده‌ی نیازمند مراقبت داریم. همین‌ها که الآن رعایت حجاب می‌کنند، فریب نخوردند، در مقابل غرب ایستاده‌اند و بسیار توانا و خوب هستند. داشتن حجاب در زمان فعلی بسیار دشوارتر از زمان ما شده است. قبلاً چند درصد مردم تحت‌تأثیر اینترنت، ماهواره و تبلیغات در این سطح گسترده بودند؟

*برای بهترشدن چه کنیم؟

واقع‌بین باشیم. به دختران جوان بگوییم متشکریم! تو نسبت به زمان من سالم‌تر، آگاه‌تر و بهتری.

*خود شما با فرزندان‌تان هم این‌گونه‌اید؟

من دو پسر دارم. از زمان نوجوانی به آن‌ها می‌گفتم اگر مجاز بود غیر خدا را سجده کنم، شما را -که این‌قدر خوبید-  سجده می‌کردم. به آن‌ها عزت نفس می‌دادم و باورشان می‌کردم. شرایط‌شان را درک می‌کردم. جوان مفاهمه می‌خواهد. تأیید حرکت درست در مسیر را می‌خواهد.

*به‌عنوان مادر برای علاقه‌مندی فرزندتان به دین چه کردید؟

در مقابل تمام اصول روان‌شناسی و تربیتی که غرب به ما دیکته می‌کند، من حدیث کسا را دارم. همان لحن و شیوه‌ی انتقال اطلاعات و جهت‌دهی که حضرت زهرا(س) با خانواده‌ی‌شان برخورد کردند، سرلوحه‌ی من بود و هست. بار دیگر با این دید حدیث کسا را بخوانید! وقتی دین و اعتقاد من، این‌همه به انتخاب همسر، به دوران جنینی، به لقمه‌ای که تار و پود بچه را شکل می‌دهد، اهمیت می‌دهد، مطمئن باشیم با انجام توصیه‌ها جوان از مسیر حق خارج نخواهد شد. با رعایت اصول، بین خودمان و نسل فعلی شکاف حس نمی‌کنیم. اگر نسل جوان‌مان را با ادبیات، اخلاق و روابط اجتماعی‌ای که دین می‌خواهد شکل بدهیم، به سال‌خوردگان احترام خواهند گذاشت. برقراری ارتباط و مفاهمه با دنیا و زنان مسلمان جهان، می‌تواند منتقل‌کننده‌ی تجربه‌ها و بازخوانی اصول، فروع و احکام دین باشد. ما باید توان‌مان را با دیگر مسلمانان از طریق شناسایی خودمان و آن‌ها منسجم کنیم.

*در مسئولیت‌هایی که داشتید، چه‌قدر به این مهم پرداختید؟

مسئولیت اصلی من تدریس در دانشگاه است. از زمانی که مدیرکل امور ایرانیان خارج از کشور بودم، تا زمانی که در وزارت علوم و تحقیقات کار می‌کردم، وقتی مشاور امور زنان در سازمان فرهنگی اجتماعی بودم یا در شورای فرهنگی اجتماعی بانوان حضور نداشتم و زمانی که رایزن علمی و فرهنگی در یونان بودم، همواره سعی می‌کردم تصویر درستی از دین و شخصیت الگویم، حضرت زهرا(س) ارائه دهم. اول به خودم و سپس به  زنان مسلمانی که با آن‌ها در ارتباط بودم بگویم او کیست که حسین(ع) و زینب(س) را تربیت کرده؟ او کیست که هم کفو علی(ع) بوده؟ حالا هم که مشاور دبیرکل در امور بانوان مجمع جهانی تقریب مذاهب هستم، همین تلاش را دارم.

*ما هم امیدواریم در این زمینه موفق شوید.