ورزش مانع فقر حرکتی دختران است

گفت‌وگو با فرخ‌سادات میرسعیدقاضی، رئیس اداره‌ی امور شاهد و ایثارگران آموزش ‌و پرورش تهران

سلامت دختران امروز و در واقع مادران فردای جامعه‌ی ما، اهمیتی بسیار دارد و باید مورد توجه مسئولان نظام آموزش‌وپرورش قرار گیرد؛ اما آیا مسئولان توجه کافی به این مهم داشته‌اند؟ آیا ورزش در مدارس دخترانه چنان که باید نهادینه شده است؟

در خصوص لزوم ورزش برای دختران در مدارس با خانم «فرخ‌سادات میرسعیدقاضی»، رئیس اداره‌ی امور شاهد و ایثارگران آموزش‌وپرورش تهران که 28 سال سابقه‌ی مدیریت اداره‌ی آموزش و پرورش تهران و مدارس تهران را بر ‌عهده داشتند و کارهای پژوهشی و اجرایی زیادی در خصوص مسائل آموزش‌وپرورش و ورزش دانش‌آموزان انجام داده‌اند، گفت‌وگویی داشتیم.

* لطفاً در مورد ضرورت ورزش برای دختران توضیح دهید.

ورزش و فعالیت بدنی نقش مهمی در سلامتی و کیفیت زندگی افراد دارد و به‌طور مسلم در امر پیش‌گیری از امراض نیز یک عامل مهم و حیاتی است. با توجه به افزایش مسئولیت‌های زنان در جامعه‌ی امروز و زندگی ماشینی حاضر، به‌ نظر می‌رسد که عدم تحرک و فعالیت‌های بدنی بیش‌تر از هر زمان دیگر سلامتی آن‌ها را تهدید می‌کند. هرچند توجه علمی به ورزش دختران که مادران فردایند بیش‌تر از پسران است؛ ولی به دلایل مختلف بیش‌تر مورد غفلت واقع شده است.

تا چند دهه‌ی گذشته شرایط فیزیولوژیک خاص مانند بارداری و شیردهی، مانعی برای ورزش در بانوان تلقی می‌شد؛ ولی امروزه نه تنها این شرایط مانعی برای ورزش بانوان نیست، بلکه با توجه خاص علمی به این شرایط، بانوان توانسته‌اند در این شرایط نیز به موفقیت‌هایی در رده‌ی قهرمانی دست یابند.

دختران باید از نظر بدنی، دوره‌های مختلفی را در زندگی پشت سر بگذارند که این دوره‌ها تغییرات زیادی در جسم و روان آن‌ها ایجاد می‌کند؛ از این رو، داشتن برنامه‌ی ویژه‌ی فعالیت جسمانی و تمرین‌های ورزشی در این دوره‌ها ضروری است. فعالیت بدنی و ورزش موجب افزایش تراکم استخوان می‌شود.

 زنان در میان‌سالی به‌دلیل کاهش هورمونی با کاهش تراکم استخوان و افزایش احتمال دچار شدن به پوکی استخوان، روبه‌رو می‌شوند؛ بنابراین برای جلوگیری از بروز این عارضه، دختران و زنان به تغذیه و ورزش مناسب نیاز دارند. با توجه به فقر حرکتی در جامعه دختران و زنان، به نظر می‌آید که نیاز به ورزش در جنس زن بیش‌تر احساس می‌شود؛ اما از لحاظ فیزیولوژیکی زنان حداقل تا چهل‌سالگی نسبت به مردان کم‌تر دچار نارسایی‌های قلبی و عروقی می‌شوند و بعد از دوران یائسگی این مزیت از دست می‌رود و نیاز به ورزش‌های هوازی بیش‌تر احساس می‌شود.

* آیا ورزش برای دختران و پسران تفاوتی دارد؟

  سیستم اسکلتی مردان دانسیته‌ی (وزن در واحد حجم) بیش‌تری دارد و قد مردان بلندتر است؛ اما زنان به‌دلیل قامت و پاهای کوتاه‌تر توانایی حفظ تعادل بیش‌تری دارند.

حجم عضلات در مردان، به‌ دلیل ترشح هورمون تستسترون که باعث افزایش حجم عضلات می‌شود بیش‌تر است؛ در نتیجه قدرت مطلق در مردان بیش‌تر است و آنان قادر به انجام  فعالیت قدرتی و توان بیش‌تری هستند و در رشته‌هایی مانند بدن‌سازی موفق‌ترند. از طرفی، بافت چربی در زنان بیش‌تر است که باعث موفقیت بیش‌تر آن‌ها در ورزش شناست. میزان هموگولوبین و حتی کل حجم خون زنان کم‌تر و در نتیجهvo2 max  آن‌ها کم‌تر است. میزان آهن خون زنان کم‌تر است؛ در نتیجه حمل اکسیژن کم‌تر می‌شود. کارآیی سیستم تنفس زنان کم‌تر و تعداد تنفس بیش‌تر است. تنفس در زنان سطحی و در مردان عمقی است که باعث کارآیی بهتر مردان در انجام فعالیت بدنی می‌شود. استقامت هوازی و تولیدATP  هوازی مردان بیش‌تر است و در انجام فعالیت‌های هوازی کارآیی بیش‌تری دارند. انعطاف‌پذیری بدن زنان بیش‌تر و در نتیجه در انجام فعالیت‌هایی نظیر ژیمناستیک موفق‌تر هستند.

نکته‌ی قابل توجه این‌که قبل از بلوغ، اختلاف کمی بین قهرمانان زن و مرد از لحاظ ظرفیت هوازی، غیرهوازی یا قدرت عضلانی وجود دارد. با شروع تغییرات ماهیانه، صفات ثانویه جنسی ایجاد می‌شود که این موضوع می‌تواند دلیلی برای ایجاد تفاوت در ورزش دختران و پسران باشد. پیشنهاد شده است ورزش‌های شدید در دوره‌ی کودکی و بلوغ ممکن است باعث توقف رشد و تأخیر بلوغ در دختران شود.

* آیا ورزش در مدارس دخترانه با ورزش در مدارس پسرانه تفاوتی دارد؟

هدف‌های عمده‌ی تربیت‌بدنی را معمولاً بدون قائل‌شدن تفاوت بین دختر و پسر تبیین می‌کنند؛ اما در مرحله‌ی اجرا تفاوت‌های بسیاری باید در ورزش مدارس دخترانه و پسرانه وجود داشته باشد.

در جامعه‌ی اسلامی به لحاظ اهمیت بحث حجاب و عفاف در دختران، شرایط باید به‌گونه‌ای باشد که فضایی مناسب در اختیار دختران برای انجام فعالیت‌های بدنی قرار گیرد. فقر حرکتی در زنان و دختران جامعه‌ی ما به‌دلیل نداشتن فضای مناسب بسیار حائز اهمیت است؛ بنابراین فضای آموزشی برای استفاده از ورزش دختران باید متفاوت از ورزش پسران باشد.

* نظام آموزشی چه تدبیری در خصوص ورزش در مدارس دخترانه دارد؟ آیا این راه‌کارها را مفید می‌دانید؟

نظام آموزشی با توجه به شرایط خاص دختران، دچار مشکلات زیادی است. متأسفانه نتوانسته که در این خصوص راه‌کاری اجرایی ارائه کند! زیرا انجام این کار مستلزم هزینه‌های خاصی است. نظام آموزشی باید به نیازهای رشدی و تکاملی دانش‌آموزان دختر و پسر حساس باشد و به تحقق بخشیدن به هدف‌های رشد و تکاملی دانش‌آموزان که به هدف نهایی آن‌ها، یعنی «آمادگی کلی» منجر می‌شود گام بردارد. تنها در بعضی موارد به‌صورت مقطعی راه‌کارهایی ارائه شد و اجرا گردید؛ از جمله: جذب نیروهای متخصص تربیت بدنی و ایجاد فضاهای ورزشی در بعضی مدارس.

* وضعیت امروز ورزش در  مدارس دخترانه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در یک نگاه کلی به وضعیت ورزش مدارس می‌توان گفت نقش ورزش، به‌ویژه ورزش دختران بسیار در نظام آموزشی ما کم‌رنگ و حتی در بعضی موارد نادیده گرفته شده است.

امروزه وضعیت ورزش در مدارس دخترانه بدون توجه به نیازهای دختران جامعه‌ی ما طراحی شده است. به جرئت می‌توان گفت اگر نیروهای توان‌مند تربیت‌بدنی را در مدارس که معلمان ورزش هستند حذف کنیم، در واقع ساعت ورزش را حذف کرده‌ایم؛ چراکه با بودن تمام نقاط ضعف در مجموعه‌ی تربیت‌بدنی مدارس این نیروی انسانی است که با تعهد و دلسوزی گره‌گشای تمام مشکلات خواهد بود.

با توجه به نقش تعیین‌کننده‌ی ورزش در سلامت عمومی جامعه، به‌خصوص سلامت جسمی و روحی مادران فردا، این سؤال مهم در ذهن انسان ایجاد می‌شود که چرا نظام آموزش‌وپرورش دیدگاه خود را تغییر نمی‌دهد؟

* به نظر شما چه کاستی‌هایی برای تحقق بهتر ورزش در مدارس دخترانه وجود دارد؟ چگونه می‌توان به حد مطلوب رسید؟

مدارس از لحاظ پرداختن به مقوله‌ی ورزش باید راهی طولانی را در پیش بگیرند و مسئولان باید فضای مناسب برای ایجاد یک جامعه‌ی سالم و بانشاط  فراهم کنند که در این راه موانع بسیاری وجود دارد از جمله:

ـ مهم‌ترین مسئله، نداشتن فضای مناسب برای انجام فعالیت‌های ورزشی در مدارس است. حیاط مدرسه با همه‌ی مشکل‌ها و خطرهای احتمالی، قطعاً فضای مناسبی برای ورزش نیست؛ مخصوصاً برای دختران جامعه‌ی اسلامی. داشتن سالن‌های ورزشی استاندارد در داخل فضای مدارس نکته‌ای بسیار مهم و کلیدی است.

ـ کمبود نیروی انسانی متخصص در مدارس که به مسائل و مشکلات دختران آگاه باشد و عاملی بسیار مهم در زمینه‌ی تربیت و ساختن جامعه‌ی سالم؛ و کمبود امکانات و تجهیزات ورزشی در مدارس.

ورزش فعالیتی برای بهبود سلامتی و تناسب فیزیکی بدن است و ضریب سلامت و توان‌مندی جسمانی را بالا می‌برد. با ورزش‌کردن عزت‌نفس و ایجاد انگیزه بالارفته و افراد توانایی‌های خود را شناخته و با گام‌های محکم‌تر به سمت هدف خود گام برمی‌دارند.

پیامبر اکرم(ص) درباره‌ی حق بدن بر انسان می‌فرماید: «پروردگارت بر تو حقی دارد؛ بدنت بر تو حقی دارد و خانواده نیز بر تو حقی دارد.» آن‌چه در این حدیث ارزنده قابل توجه است این‌که ارزش جسم و بدن از دیدگاه پیامبر(ص) به حدی است که حق بدن را در ردیف حق پروردگار و خانواده دانسته است.

* با تشکر از فرصتی که در اختیار ما گذاشتید.