رسانه و تأثیر آن در سبک زندگی اسلامی

اشاره

تلویزین، سینما، اینترنت، ماهواره و گوشی‌های همراه از مهم‌ترین رسانه‌های تصویری هستند که تأثیر فراوانی بر سبک زندگی افراد داشته‌اند. رسانه تا حدود زیادی در شکل‌گیری نظام فکری افراد مؤثر است و در نهایت، این نظام فکری است که پایه‌های سبک زندگی را مشخص می‌کند. از سوی دیگر رسانه‌ها، به‌ویژه رسانه‌های تصویری به‌طور مداوم در حال آموزش مثبت و منفی سبک زندگی‌اند و سبک زندگی مواردی نظیر: طرز تلقی ‎ها، ارزش ‎ها و شیوه ‎های رفتار هستند. در واقع، سبک زندگی به همه‌ی مسائلی برمی‌گردد که متن زندگی انسان را شکل می‌دهند (بیانات مقام معظم رهبری، ایسنا ۱۳۹۱/۷/۲۳). توسعه‌ی وسایل ارتباطات جمعی، به‌ویژه گسترش شبکه‌های ماهواره‌ای، اگرچه به لحاظ اطلاع‌رسانی برای جامعه‌ی بشری مفید است، به‌علت دسترسی آسان و صادر کردن فرهنگ‌های گوناگون و محتوای بی‌‌قیدوبند و بدون‌حدومرز برنامه‌های آن، در دهه‌های اخیر، سبک زندگی اجتماعی را در برخی جوامع دگرگون کرده است.

رسانه و سبک زندگی

رسانه‌ها بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی مردم شده‌اند. تلویزیون، نه صرفاً عاملی است که زندگی طبیعی انسان‌ها را به‌ خطر اندازد و نه وسیله‌ای است مطلقاً برای پیش‌برد اهداف بشر. رسانه‌ها می‌توانند اطلاعات مفیدی از مکان‌ها، شرایط و قوانین گوناگون در اختیار کاربران قرار دهند.

 تشویق مردم به حرکت و شرکت در همه‌پرسی‌ها، بزرگ‌ترین فایده‌ی رسانه‌ای است و آگاهی از اخبار جهان از دیگر فواید رسانه‌هاست. می‌توان در رسانه با معرفی بزرگان ادب، علم، دین، هنر و ورزش به ارائه‌ی الگوهایی برای افراد جامعه پرداخت. رسانه‌ها در شرایط کنونی، بر شیوه‌های زندگی و سلیقه‌های عموم مردم جامعه اثر می‌گذارند و رسانه‌هایی چون تلویزیون و ماهواره بیش از سایر ابزارهای رسانه‌ای، در این تأثیر نقش دارند. این اثرگذاری نیز به دلیل استفاده‌ی اغلب مردم از آن‌هاست که در غالب برنامه‌های سرگرم‌کننده‌، وابستگی افراد را نیز به خود بیش‌تر کرده‌اند. رسانه‌های جمعی، طی چند دهه‌ی گذشته توانسته‌اند بینندگان زیادی را به سوی خود جذب کنند و در نتیجه، موضوع سبک زندگی نیز خواه ناخواه با آن‌ها پیوند تنگاتنگ پیدا کرده است. در واقع، رسانه‌ها سبک زندگی را برای ما تعریف می‌کنند و نقشه‌ی راهبردی می‌کشند.

تفاوت‌های جنسیتی در تماشای تلویزیون

به‌دلیل این‌که زنان نسبت به مردان، فرصت بیش‌تری برای دیدن برنامه‌های تلویزیونی دارند و بیش‌تر در معرض تأثیرپذیری برنامه‌های تلویزیونی و به‌خصوص شبکه‌های ماهواره‌ای هستند و وقت قابل‌توجهی را به تماشای برنامه‌های رسانه، به‌خصوص تلویزیون اختصاص می‌دهند. بین زنان و مردان از نظر استفاده از تلویزیون، تفاوت وجود دارد. دکتر «سیدنورالدین رضوی‌زاده» پژوهش‌گر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در این باره می‌گوید: «زنان، در مجموع نسبت به مردان وقت بیش‌تری برای تماشای تلویزیون اختصاص می‌دهند؛ طوری که ۳۱ درصد مردان بیش از ۱۸۱ دقیقه در هفته تلویزیون تماشا می‌کنند؛ در حالی که تعداد بیش‌تری از زنان، ۴۲ درصد در هر روز این میزان تلویزیون تماشا می‌کنند» (ایرنا ).

نگاه آسیب‌شناسانه به تلویزیون

یکی از مسائلی که در جامعه‌ی ما از تلویزیون و سینما تأثیر زیادی پذیرفت، نوع روابط دختر و پسر قبل از ازدواج به روشی  ظاهراً پسندیده است. عادی جلوه دادن این دوستی‌ها ـ حتی در خانواده‌های مذهبی ـ بعد از زمانی طولانی، در فرهنگ ما جای گرفت و کم‌کم این موضوع در جامعه نهادینه شد.

 موضوع دیگری که رسانه، به‌خصوص سینما و تلویزیون در سبک زندگی ما ایجاد کرد، نوع پوشش زنان در جامعه است. سینما برای هرچه زیباتر جلوه‌دادن بازیگران و جذب بینندگان، دست خود را برای پوشیدن هر نوع لباس و استفاده از انواع آرایش باز گذاشت و با توجه به حس زیبایی‌طلبی در افراد و علاقه به بازیگران مشهور، کم‌کم نوع لباس، سبک آرایش و نوع سخن گفتن بازیگران در خانواده‌ها اثر گذاشت.

با توجه به این‌که در سریال‌های ایرانی، زنان فقیر چادری بودند و زنان ثروت‌مند بدون چادر، تا حدودی این فرهنگ در جامعه‌ی ما شکل گرفت که بانوان چادری اغلب فقیرند و با توجه به علاقه‌ی مردم به پول و ثروت، تمایل آن‌ها به چادر کم‌رنگ شد. شبکه‌های ماهواره‌ای به علت گستردگی و آزادی بی‌قیدوشرط، دست خود را در نشان‌دادن هر نوع برنامه‌ی ضداخلاقی در قالب سریال باز گذاشته و از هم گسستن کانون خانواده را هدف گرفته است.

تجمل‌گرایی نیز از فرآورده‌های رسانه در دنیای کنونی است. با تبلیغات و پیام‌های بازرگانی برای انواع کالاها و تکنولوژی پیش‌رفته، نشان‌دادن خانه‌های مجلل با دکوراسیون بسیار زیبا و گران‌بها و استفاده از اتومبیل‌های گران‌قیمت در اکثر سریال‌های تلویزیونی، این تصور ایجاد می‌شود که زندگی اکثر مردم این‌گونه است و تمایل به تجمل‌گرایی نیز در افراد جامعه به‌وجود می‌آید و فرهنگ عمومی را تغییر می‌دهد.

زندگی به سبک اینترنت و موبایل

ورود تکنولوژی‌های جدید اطلاعاتی و ارتباطی در سال‌های اخیر تأثیراتی بر نگرش، هویت و سبک زندگی افراد داشته است. بی‌شک اینترنت و موبایل، به مردم به‌ویژه جوانان، این امکان را می‌دهد تا روابطی متفاوت و جدید را تجربه کنند. همین موضوع روابط بین افراد را نسبت به گذشته بسیار متفاوت کرده و سبک زندگی جدیدی را ایجاد کرده است.