مشاوره برای همه

به موازات گسترش اجتماع و پیچیدگی نهادهای آن، مشکلاتی بروز می‌کند که برای فرد به‌تنهایی قابل حل نیست و موارد جدیدی ضرورت می‌یابد که قبلاً نیازی بدان احساس نمی‌شده است. در چنین شرایطی با توجه به پیچیده‌تر شدن شرایط اجتماعی، سست‌تر شدن روابط عاطفی و عوامل متعدد دیگر، توجه به اصلاح شرایط عاطفی و روحی افراد کاملاً ضروری به نظر می‌رسد. تحول جوامع از حالت ساده به پیچیده، جنبه‌های مختلفی از زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ به‌طوری که سازگاری با این دگرگونی‌ها، از جمله تغییر در نوع روابط، تغییر شغلی، تحصیلی و... لزوم روان‌شناسی مشاوره را تأیید می‌کند.

خانم س. ر، لیسانس ادبیات

هجده سال است ازدواج کرده‌ام و یک پسر دوازده‌ساله دارم. پسرم بسیار خجالتی و کم‌رو است؛ طوری که وقتی میهمان می‌آید بیش‌تر وقت در اتاقش می‌ماند و دوست ندارد با دیگران معاشرت داشته باشد. این در شرایطی است که او درس‌خوان و مؤدب است و از نظر ظاهر هم جزء نوجوانان خوش‌قیافه است. چون خودم هم در بچگی کم‌رو بودم و به طبع، مشکلات زیادی برایم در بزرگ‌سالی ایجاد شده، نگرانم که نکند این ویژگی را از من به ارث برده باشد و در زندگی آینده‌اش دچار مشکل شود. آیا استفاده از دارو زیر نظر پزشک کمکی به وی می‌کند؟ چه کاری می‌توانم برای پسرم بکنم تا اجتماعی شود؟

مشاور: کودکان کم‌رو عموماً متعلق به والدینی هستند که خودشان کم‌رویی دارند؛ ولی به این معنی نیست که این قبیل کودکان کم‌رویی را از طریق ژن‌های ناقل از والدین خود به ارث برده‌اند؛ بلکه اساساً بدین معناست که کم‌رویی را از آن‌ها یاد گرفته‌اند. محیط خانه و تجارب اولیه‌ی کودک، به‌خصوص در سنین پیش‌دبستانی و سال‌های شروع مدرسه، اصلی‌ترین نقش را در شکل‌گیری شخصیت کودک دارد. روان‌شناسان معتقدند در این دوران الگوهای رفتاری بزرگ‌سال، برنامه‌های تلویزیونی، نحوه و میزان ارتباطات عاطفی، کلامی و اجتماعی خردسالان با والدین و بزرگ‌سالان خانواده بیش‌ترین تأثیر را در رشد مطلوب اجتماعی یا به وجود آمدن اضطراب و کم‌رویی کودکان می‌تواند داشته باشد.

البته لازم به ذکر است که کم‌رویی در میان فرزندان اول خانواده و تک‌فرزندها بیش از دیگر فرزندان دیده می‌شود. مدرسه نیز نقش تعیین‌کننده‌ای در تقویت کم‌رویی یا پرورش مهارت‌های اجتماعی بچه‌ها ایفا می‌کند. متأسفانه در بسیاری از موارد کم‌رویی کودکان در کلاس درس تقویت می‌شود و چنین رفتار ناخوش‌آیندی در شخصیت کودک تثبیت می‌شود! طوری که گاهی بالاترین نمره‌ی انضباط از آن دانش‌آموز کم‌رو است. کم‌رویی رفتاری آموخته شده و اکتسابی است و برای برطرف کردن آن باید رفتار تازه و مطلوب اجتماعی در فرد فراگیر شود. شما باید سعی کنید در شبانه‌روز ساعاتی را به گفت‌وگوهای صمیمانه با کودک و نوجوان‌تان بپردازید و نباید اجازه دهید تنوع برنامه‌های تلویزیونی و گذراندن اوقات فراغت در خانه به‌صورت انفعالی و ایستا، زمینه‌ساز کم‌رویی‌ها و کژروی‌ها در کودکان و نوجوانانی که تشنه‌ی کلام محبت‌آمیز اولیای خود هستند، بشود؛ بنابراین توجه ویژه به فرزندان خانواده و تکریم شخصیت ایشان در گفت و شنودها، اظهارنظرها و تصمیم‌گیری‌های خانوادگی بسیار کمک‌کننده است. هم‌چنین ترغیب کودکان و نوجوانان کم‌رو برای مشارکت در فعالیت‌های مختلف دسته‌جمعی و بازی‌های گروهی، می‌تواند تأثیر بسیاری در کاهش اضطراب و افزایش مهارت اجتماعی آن‌ها داشته باشد؛ به این ترتیب، احساس خود ارزش‌مندی نوجوان تقویت می‌شود.

خانم ج. ع، لیسانس کامپیوتر

24 سال دارم و یک‌سال‌ونیم است ازدواج کرده‌ام. در خانواده‌ای بزرگ شده‌ام که پدر و مادرم همیشه با هم قهر بودند و به‌اصطلاح، طلاق عاطفی داشتند. همیشه هم می‌گفتند که به خاطر من و برادرم این زندگی را تحمل می‌کنند؛ اما من واقعاً شوهرم را دوست دارم. او هم مرد فهمیده‌ای است؛ ولی از آن‌جا که در چنین خانواده‌ای بزرگ شده‌ام و الگوهای رفتاری‌ام والدینم بوده‌اند، می‌ترسم من هم در آینده دچار چنین وضعیتی شوم و سردی زندگی زناشویی‌ام را در برگیرد. چگونه می‌توانم از بروز سردی در روابط و بی‌تفاوت شدن به شوهرم پیش‌گیری کنم و زندگی خوب و موفقی داشته باشم؟

 مشاور: بسیار خوب است که شما از ابتدای زندگی مشترک لزوم یادگیری این مهارت‌ها را درک کرده‌اید و به دنبال آن هستید. امیدوارم با به کارگیری تدابیر لازم زندگی زناشویی خوبی داشته باشید! عشق بین زن و شوهر آموختنی و مانند نهالی است که اگر از آن مراقبت به عمل نیاید، خشک خواهد شد؛ بنابراین به یک بار ابراز علاقه اکتفا نکنید و ابراز علاقه و محبت کلامی داشته باشید. اگر به تفاوت‌های اخلاقی خود و شوهرتان آگاه باشید، هیچ‌گاه از رفتار یک‌دیگر سوء تعبیر نخواهید کرد؛ بنابراین سعی کنید حالات و روحیات و نیازها و توقعات همسرتان را به خوبی شناسایی کنید و در تأمین آن‌ها بکوشید. یادگیری و به‌کارگیری مهارت‌های گفت‌وگوی سالم در حل اختلاف‌های خانوادگی باعث می‌شود رنجش‌ها در دل‌تان انباشته نشود و همه‌ی دل‌خوری‌ها، جای خود را به محبت و صمیمیت بدهد. گفت‌وگو، هم‌دلی، ابراز محبت و تبادل نظر با همسرتان را در اولویت امور قرار دهید و اشتغال یا فرزند و... را بهانه‌ای برای فرار از این موقعیت قرار ندهید. سعی کنید هنگام صحبت، ابتدا به نکات مثبت همسرتان اشاره کنید و سپس انتقاد سازنده داشته باشید. مانع حرف‌زدن همسرتان نشوید و به او فرصت اظهارنظر بدهید. هرگز صحبت‌های خود را با طعنه و زخم‌زبان، کنایه و پایین‌آوردن شخصیت و حرمت همسرتان بیان نکنید.

در زندگی زناشویی با همسرتان مقابله به مثل نکنید و سعی کنید همیشه شما پیش‌قدم شوید و با رفتار محبت‌آمیز مهربانی را به او آموزش دهید. از سرزنش و نکوهش همسر بپرهیزید. از پیش‌داوری و تصمیم‌گیری براساس تصورهای خود بپرهیزید. مطمئن باشید زندگی‌ای ایده‌آل زندگی نیست که در آن اختلاف نظر وجود ندارد، بلکه نحوه‌ی برخورد و حل اختلاف‌ها می‌تواند موجب تفاهم بین همسران شود. اگر رنجشی قابل چشم‌پوشی است، از آن بگذرید؛ ولی اگر موضوع با وجود کوچکی برای‌تان مهم است، به‌طرز صحیحی آن را با همسرتان در میان بگذارید. برای رضایت خاطر دیگران تصمیمات منطقی خود را دچار تزلزل نکنید. بدانید که زوج‌های شاد و بانشاط نسبت به زوج‌های ناسازگار و ناراضی عمل‌کرد بهتری در ابراز علاقه و عواطف خواهند داشت؛ پس برای سلامت جسم و روح خود و همسرتان وقت و انرژی بگذارید.

این‌ها بخشی از مهارت‌های ارتباطی همسران بود. شما می‌توانید از کتاب‌های مفید هم در این زمینه استفاده کنید.

خانم ش. گ، دانشجوی هنر

ما سه خواهر و برادریم که من کوچک‌ترین هستم. خواهر و برادرم در رشته‌ی تحصیلی و شغل به موفقیت‌های چشم‌گیری رسیده‌اند؛ به همین دلیل، دائم از رشته‌ی من انتقاد می‌کنند و از همه‌ی کارهای من ایراد می‌گیرند. واقعاً نمی‌دانم با آن‌ها چگونه برخورد کنم. همیشه آرزو می‌کنم، شب نرسد تا ما دور هم جمع نشویم و آن‌ها بحث را به انتقاد از من نکشانند کلام و رفتارشان احساس بی‌ارزشی در من ایجاد کرده و اغلب اوقات با هم جروبحث داریم. پدر و مادرم هم از این وضع خسته‌اند. به نظرتان چه کار باید بکنم؟

مشاور: برای این‌که در محیط خانه به آرامش برسید، بهتر است به‌طور خودآگاهانه دید منفی را به انتقاد از خود بزدایید؛ حتی اگر نیت خواهر و برادرتان منفی و مخرب باشد. در واقع آن‌ها این امکان را به شما می‌دهند که ضعف‌ها و اشکال‌های خود را بیابید و در جهت کمال و موفقیت پیش بروید. مهم این است که شما در رشته‌ی هنر هم می‌توانید به شایستگی بدرخشید و از هنرمندان بزرگ کشور شوید. اگر افراد از چهارچوب اصول اخلاقی انتقاد خارج نشوند، یعنی توهین و تمسخر نکنند، غنیمتی گران‌بها هستند که به اصلاح و پیش‌رفت ما کمک می‌کنند.

به هر حال، برای بهره‌مند شدن از منافع انتقاد و برخورد صحیح با آن، توجه به نکات زیر می‌تواند کمک کننده باشد: خون‌سردی خود را حفظ کنید. از روش‌های آرامش‌بخش مانند تنفس عمیق و... استفاده کنید. در صدد تلافی برنیایید؛ چون این کار آرامش‌تان را برهم می‌زند. واقع‌بین باشید و بدانید که ممکن است دیگران هم اشتباه کنند؛ پس ذهن خود را آشفته نسازید. لج‌بازی، سفسطه و توجیه‌سازی نکنید. بدانید که اذعان به اشتباه، بیان‌گر ضعف و حقارت شما نیست. شنونده و صبور باشید و در مقابل، با آرامی دلایل و توضیحات خود را بیان کنید. سعی نکنید بلافاصله به انتقاد پاسخ دهید؛ حتی اگر خواهر و برادرتان مغرضانه انتقاد می‌کنند، از آن‌ها تشکر کنید. ذهن خود را به انتقادهای آن‌ها مشغول نکنید و هر وقت بر گفته‌های آنان تمرکز کردید، کار دیگری را (مثلاً تلفن به یک دوست و...) انجام دهید.