درباره‌ی مکیدن انگشت کودکان بیش‌تر بدانیم

بسیاری از بچه‌ها وقتی در رحم مادر هستند، انگشت شست خود را می‌مکند و بعد از تولد نیز بلافاصله این کار را می‌کنند. در عده‌ی دیگری از بچه‌ها فرصتی لازم است تا کودک بتواند از هماهنگی لازم برای رساندن دست به دهانش برخوردار شود. مکیدن انگشت برای تکامل سیستم عصبی مرکزی لازم است. سلول‌های مغز، هورمون‌های آنکفالین و اندروفین را ترشح می‌کند که موجب کاهش انتقال عصبی و در نتیجه، آرامش کودک می‌شود. یکی از عواملی که موجب ترشح این هورمون‌ها می‌شود مکیدن انگشت است؛ پس آرامش حاصل از مکیدن انگشت، یکی از دلایل بروز آن است. مکیدن انگشت در هضم غذا، تنظیم تنفس و ضربان نبض به کودک کمک می‌کند.

گاهی انگشت مکیدن، می‌تواند بر اثر تقلید از کودک هم‌سن یا حتی بزرگ‌ترها به‌وجود آید. کودک نوپا مانند اسفنج کوچکی است که هر چه را ببیند به خود جذب می‌کند. از اعمال و رفتار بزرگ‌ترها تقلید می‌کند و این کار به او احساس تعلق می‌دهد. مکیدن انگشت در کودکان، تا دوسالگی طبیعی و بعد از پنج‌سالگی مضر است. این عمل تا دو سالگی نه‌تنها نگرانی ندارد، بلکه طبیعی و غریزی است و حتی بنا به ‌نظر برخی محققان ضروری است.

علت هرچه باشد، اگر بعد از پنج‌سالگی ادامه یابد، باید مورد توجه قرار بگیرد و برای درمان آن اقدام شود. نقش خانواده بسیار مهم است؛ چراکه کودک براساس بازخوردی که در نتیجه‌ی رفتارش از خانواده، به‌خصوص والدین دریافت می‌کند، بسیاری از رفتارهای نامناسب را ترک می‌کند و رفتارهای شایسته را جای‌گزین و تقویت می‌کند.

نقش مدرسه و هم‌سالان نیز اگر به اندازه‌ی خانواده مهم نباشد، کم‌تر نیست. کودکی که عادت به مکیدن انگشت دارد، مورد قبول دوستانش نیست و از جمع آنان طرد و منزوی می‌شود.

چرا مکیدن انگشت ادامه می‌یابد؟

اولین تداعی لذت در کودک با مکیدن و خوردن تجربه می‌شود. نخستین غذایی که او مصرف می‌کند شیر است که انتقال عصبی را کاهش می‌دهد. خوردن شیر گرم، اشخاص را آرام کرده و به خوابیدن آن‌ها کمک می‌کند. شیر حاوی آمینواسیدتریپوتوفان است که بدن این آمینواسید را به سروتونین بدل می‌کند؛ در نتیجه، از انتقال عصبی کاسته شده و تأثیری آرام‌بخش روی دستگاه عصبی خودکار بر جای می‌گذارد. مکیدن انگشت نیز همین فرآیند جسمانی و روانی را ایجاد می‌کند.

 عادت طولانی مکیدن انگشت، می‌تواند به عزت نفس بچه‌ها لطمه بزند و علت آن رفتاری است که دیگران در برخورد با آن‌ها دارند و از سوی دیگر، رشد اجتماعی آن‌ها نمی‌تواند طبیعی باشد؛ زیرا این بچه‌ها خودشان را آن‌قدر ارزش‌مند نمی‌دانند که با دوستان هم‌سال‌شان بازی کنند؛ در نتیجه، چرخه‌ی رفتاریِ مخربی شکل می‌گیرد که ممکن است تا بلوغ ادامه یابد.

رشد عقلانی کودک

قبل از این‌که بتوان مکیدن انگشت را از سوی کودک برطرف کرد، او باید به درجاتی از رشد عقلانی رسیده باشد که همکاری کند. کودک باید بداند چرا نباید انگشت خود را بمکد و این کار به او چه لطمه‌ای می‌زند. به گفته‌ی «پیاژه» بچه‌ها به‌طور مرحله‌ای رشد می‌کنند؛ پس نباید به آن‌ها فشار بیاوریم که بالاتر از حد توان خود کاری انجام دهند.

پنج‌سالگی به بعد، مناسب‌ترین زمان مداخله برای ترک این عادت است. بچه‌های پنج‌ساله برخی از روابط علت و معلولی را درک می‌کنند: اگر انگشت خود را بمکم، دندان‌هایم بیرون می‌زنند. بچه‌ها در این سن از مفهوم گذشته و آینده آگاه می‌شوند: اگر به مدت یک‌هفته انگشت نمکم، جایزه می‌گیرم. بچه‌ها در این سن می‌توانند تا حدودی خود را کنترل یا انکار کنند.

پدر و مادر چه انتظاری می‌توانند داشته باشند؟

حتی وقتی شرایط زمان ترک عادت انگشت مکیدن کودک عالی است، ممکن است وضع به آن شکلی که والدین دوست دارند پیش‌ نرود. ترک این عادت در اغلب بچه‌ها واکنش‌های مشابهی ایجاد می‌کند. اگر والدین بدانند چه انتظاری باید داشته باشند، رفع عادت به ‌سادگی بیش‌تری انجام می‌شود.

سه ـ چهار روز نخست نمکیدن انگشت بر کودک بسیار سخت می‌گذرد. در این مدت، او ناراحت و زودرنج است؛ چراکه کودک خودش را با کاهش اندروفین تطبیق می‌دهد و بعد از این مدت، شرایط شیمیایی بدن خودش را با شرایط جدید تطبیق می‌دهد و می‌تواند به ‌راحتی بیش‌تری با نمکیدن انگشت کنار بیاید.

معمولاً به والدین توصیه می‌شود از یک متخصص نیز کمک بگیرند. بچه‌ها اغلب از تشویق‌های شخص متخصص به سود خود استفاده می‌کنند. یک درمان‌گر آموزش‌دیده، می‌تواند جلوی بسیاری از بگومگوها و منازعاتی را که در این مواقع میان پدر و مادر و فرزندان به‌وجود می‌آید، بگیرد و نیز به بچه‌ها کمک می‌کند تا مسئولیت مستقیمی در قبال رفتارهای خود اخذ کنند.

تغییر رفتار مثبت یعنی چه؟

تغییر رفتار مثبت، برنامه‌ای است براساس انگیزه که برای ازمیان‌برداشتن یک رفتار نامطلوب یا تقویت‌های مثبت و منفی به‌کار می‌رود. بدین منظور، هدف‌های مشخصی در نظر گرفته می‌شود و هرگاه هدفی برآورده شد، پاداشی داده خواهد شد که این پاداش، رفتار جدید و اصلاح‌شده را تقویت می‌کند.

سه مرحله‌ی تغییر رفتار برای از بین بردن عادت مکیدن انگشت:

1ـ ایجاد مبنا و پایه‌ای برای رفتار (تعیین این‌که رفتار مورد نظر کی و کجا اتفاق می‌افتد)؛

2ـ انگیزه‌دادن به کودک که این رفتار را متوقف سازد؛

3ـ تقویت مثبت و منفی (تقویت مثبت از طریق تشویق و پاداش).

توصیه‌هایی برای والدین:

ـ والدین از پیام‌های با فاعل «من»، برای این‌که به فرزندشان بگویند چگونه رفتار او روی احساس آن‌ها اثر می‌گذارد استفاده کنند؛ مثلاً می‌توانید بگویید «من نگران انگشت مکیدن تو هستم».

ـ احساسات فرزند خود را تأیید کنید. اگر والدین به فرزندشان بگویند که می‌دانند تا چه اندازه ترک مکیدن انگشت دشوار است، کودک‌شان را در موقعیت بهتر و راحت‌تری قرار می‌دهند.

ـ استمرار داشته باشید. کودکان کم‌سال، صبر و شکیبایی ندارند. وقتی می‌خواهند کاری بکنند و با دشواری روبه‌رو می‌شوند، ناراحت می‌گردند و هر خطایی را به حساب شکست خود می‌گذارند؛ به همین‌دلیل، لازم است کودک با موفقیت فوری روبه‌رو شود.

ـ فرزندتان را لوس نکنید. والدین اغلب از فرط اشتیاق به ترک زودترِ عادت مکیدن انگشت فرزندشان، به محض شروع برنامه، سعی می‌کنند همه‌ی خواسته‌های فرزندشان را برآورده سازند و حتی بدرفتاری او را نادیده می‌گیرند. اگر فرزند خواست به رفتارش ادامه دهد، ضمن برخورد هم‌دلانه با او، باید محکم باشید. تسلیم‌شدن ممکن است مسئله را موقتاً حل کند؛ اما در درازمدت، مشکل برطرف نخواهد شد.