مهریه رو کی داده؟ کی گرفته؟

باورم نمی‌شد این چهره‌ی خسته و شکسته، همان پروانه، هم‌کلاسی پرهیاهو و شاداب دوران دبیرستانم باشد. آن‌قدر در افکار پریشانش غرق شده بود که اصلاً متوجه حضورم نشد. کاغذهای مچاله را مدام در دستش جابه‌جا می‌کرد و آرام و قرار نداشت. وقتی نگاهش به من افتاد، خودش را جمع‌وجور کرد و خجالت کشید. جلوتر رفتم و تا خواستم سر صحبت را باز کنم، سرباز وظیفه‌ای که مأمور اتاق قاضی بود صدا زد: «پروانه زمانی!» من هم که قبلاً برای مصاحبه با قاضی وقت گرفته بودم، از پروانه و قاضی اجازه خواستم تا در جمع آن‌ها حاضر باشم. گویا همسر پروانه در دادگاه حاضر نشده بود. پروانه با صدایی لرزان به قاضی گفت: «من حاضرم پانصد سکه مهریه‌ام رو ببخشم، فقط تو رو خدا کمکم کنین ازش طلاقمو بگیرم. من حاضر نیستم لحظه‌ای این مرد خائن و دروغ‌گو را تحمل کنم.» پروانه اشک می‌ریخت و تمام وجودش می‌لرزید. اصلاً موضوع مورد مصاحبه‌ام را فراموش کردم و تصمیم گرفتم درباره‌ی مهریه پرس‌وجو کنم.

همواره در جامعه حرف‌های ضدونقیضی درباره‌ی این موضوع مهم می‌شنویم: «مهریه رو کی داده؟ کی گرفته؟»، «مهرم حلال، جونم آزاد»، «مهریه‌ی بالا جلوی سوءاستفاده‌ی آقایون رو می‌گیره»، «مهریه‌ی کم باعث ایجاد محبت بیش‌تر بین زن و مرد می‌شه» و... واقعاً میزان مهریه‌ی کم یا زیاد می‌تواند ضامن خوش‌بختی یک خانواده باشد؟ اصلاً مهریه چه اندازه باید باشد تا مقبول و پسندیده باشد؟ آیا مهریه‌ی سنگین یا مهر کم، بنیان زندگی مشترک را به خطر می‌اندازد؟ با سؤال‌های زیادی که در ذهنم داشتم، به یک بوستان مخصوص خانم‌ها رفتم تا از دیدگاه آنان موضوع مهریه را به بحث و بررسی بنشینیم.

میان جمع چندنفره‌ای از خانم‌ها رفتم و بحث را بیان کردم. «مونا درویش‌زاده» دانشجوی پرستاری در پاسخ به سؤال‌هایم می‌گوید: «مقدار مهریه نباید خیلی پایین باشد؛ چون به نظرم مهریه‌ی بالا می‌تواند به نوعی پشتوانه‌ای برای زن باشد. ببینید مردی که همسرش را طلاق داده خیلی راحت‌تر می‌تواند در جامعه ظاهر شود و برای ازدواج مجدد خیلی کم‌تر از یک زن مطلقه دچار مشکل می‌شود؛ پس اگر زنی در ازدواج اولش با شکست مواجه شود، حداقل باید پشتوانه‌ی مالی داشته باشد تا از همه جهت دچار آسیب نشود.»

«زهرا ایمانی» 29ساله و معلم مقطع دبستان است و نظرش را این‌طور بیان می‌کند: «شما دارید مهریه را صرفاً برای زمان اختلاف و شکست می‌سنجید؛ اما مهریه یک جور هدیه است از طرف مرد به همسرش. می‌شود در اوج خوش‌بختی و در کمال آرامش و در صورت توان مالی، مرد دین خود را ادا کرده و به وعده‌اش وفا کند. واقعاً اگر ما ادعا می‌کنیم که مسلمانیم و طبق قانون‌های شرعی مهریه را می‌پذیریم؛ پس چرا تا کدورت و اختلافی پیش نیامده حرفی از مهر به میان نمی‌آوریم؟ مگر قرار است مهریه حربه باشد برای ازپاانداختن مرد؟ مثلاً پدر و مادرم سال‌ها در کنار هم با دل‌خوشی زندگی کردند و پدرم هر سال مبلغی را برای مهریه به مادرم هدیه داده تا ادای دین کرده باشد.»

«مونا» حرف «زهرا» را قطع می‌کند و با هیجان خاصی توضیح می‌دهد: «خُب البته گاهی مهریه می‌تواند وسیله‌ای برای تنبیه مردان زورگو و سودجو باشد؛ مردانی که در بیش‌تر موارد قدرت در دست آنان است و حتی حق طلاق به آن‌ها داده شده؛ پس باید زن هم جایی حرفی برای گفتن داشته باشد و چه وسیله‌ای بهتر از مهریه برای تحت فشار قراردادن مردان زورگو؟»

«وحیده مسلم‌پور» 58‌ساله و خانه‌دار، پس از شنیدن صحبت‌های این دختران وارد بحث می‌شود و می‌گوید: «همان‌طور که از قدیم گفتند، ازدواج مانند یک هندوانه‌ی دربسته است و هر چه‌قدر هم شناخت و تحقیقات گسترده صورت بگیرد، باز هم تضمینی برای موفقیت آن نمی‌تواند باشد. به نظرم همان‌طور که اسلام دین اعتدال‌گرایی است، چه خوب است که ما هم در همه‌ی موارد از افراط و تفریط بپرهیزیم. اصلاً هم قبول ندارم که می‌گویند: «مهریه را کی داده؟ کی گرفته؟» این حرف بسیار ساده‌لوحانه است و فکر کنید اگر این موضوع را باور داشته باشیم و هر رقمی به زبان جاری شد بپذیریم، چه آشوبی به پا خواهد شد. آمار زندانیان مهریه را که در رسانه‌ها می‌بینیم، نشان می‌دهد بعضی از خانم‌ها هم از این حق‌شان سوءاستفاده کردند. حتی شنیدم عده‌ای از دختران جوان و کم‌سن‌وسال به ازدواج با مردان مسن و پول‌دار تن دادند تا با اجرا گذاشتن مهریه‌هایی با ارقام نجومی و بعضاً طلاق زودهنگام، به سرمایه‌ای بادآورده می‌رسند؛ پس نباید ساده از این موضوع مهم چشم‌پوشی کنیم.»

«مریم احسان‌پور» هم که در مقطع پیش‌دانشگاهی مشغول به تحصیل است، می‌گوید: «در بسیاری از خانواده‌ها تعیین مقدار سکه کاملاً چشم‌‌وهم‌چشمی است و بدون در نظر گرفتن توان مالی داماد، تنها به دختران فامیل توجه می‌کنند و برای این‌که کم‌نیاورند. مدام هر یک سعی می‌کند رقم سکه‌اش از دیگری بالاتر باشد و هرطور شده حرف‌شان را به کرسی می‌نشانند و این اصلاً منصفانه نیست و حتی به ضرر عروس تمام می‌شود. در زمان پدر و مادران‌مان که میزان مهریه‌ها هم بالا نبوده، می‌بینیم چه‌قدر صمیمیت‌ها و صداقت‌ها بیش‌تر از امروز بوده؛ اما انگار ما در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که فریب‌کاری و دروغ زیاد شده و نمی‌توان راحت اعتماد کرد و مثل گذشته مهریه‌های خیلی پایین را پذیرفت!»

صحبت‌های بانوان را متفاوت شنیدیم. به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین «سیدمجتبی اوصیا»، از استادان وکارشناسان حوزوی می‌روم و از دیدگاه اسلام موضوع را بررسی می‌کنیم. او صحبت‌هایش را با اشاره به بیان استادمطهری درباره‌ی مهریه آغاز می‌کند که گفته است: «مهر، تدبیری از ناحیه‌ی قانون خلقت برای بالابردن ارزش زن و قراردادن او در سطح عالی‌تری است. مهر به زن شخصیت می‌دهد و ارزش معنوی مهر برای زن بیش‌تر از ارزش مادی است. با توجه به نگاهی که ما به اصل مهریه در دین داریم و مهریه، نوعی هدیه و پیشکش از جانب مرد است به همسرش که جلب‌نظر کند و محبت و فروتنی‌اش را در این هدیه نشان دهد؛ پس هرگز نمی‌تواند به تنهایی ضامن خوش‌بختی یک خانواده باشد. شواهد زیادی داریم که اساساً همین مهریه‌های بالا مسبب مشکل‌ها و اختلاف‌های زناشویی شده و خانواده‌‌ی داماد که مهریه‌ی بالا را از طرف داماد پذیرفته بودند، خواهان جهیزیه‌ی بسیار سنگین از جانب خانواده‌ی عروس شدند و همین باعث شروع کشمکش و اختلاف شده است.»

حجت‌الاسلام «اوصیا» در ادامه می‌افزاید: «متأسفانه ریشه‌ی بسیاری از مشکل‌ها و گرفتاری‌های‌مان یا ناشی از جهل و ناآگاهی است و یا از تصمیم‌های عجولانه و احساسی. ناآگاهی از واژه‌هایی مثل عندالمطالبه‌بودن یا عندالاستطاعه در زمان عقد یا تصمیم‌گیری‌های عجولانه چه از جانب دختر که تحت تأثیر احساسات مهریه‌ی بسیار ناچیز را پیشنهاد می‌دهد و یا عکس آن از جانب پسر که باز تحت تأثیر احساسات شتاب‌زده مهریه‌ای سنگین، عجیب و غریب و خارج از توانش را به راحتی می‌پذیرد. که همه‌ی این موارد در آینده می‌تواند مشکل‌آفرین باشد.»

آقای «اوصیا» معتقد است این آگاهی می‌تواند هم از سوی مبلغان دینی و مذهبی ارائه شود و هم از سوی رسانه‌های مختلف؛ یا از طریق سیستم‌های آموزشی مدارس و دانشگاه‌ها باشد. البته در عصر ارتباطات و اطلاعات، دیگر بهانه‌ای برای بی‌اطلاعی و ناآگاهی نمی‌تواند وجود داشته باشد. وی در ادامه به آیه‌ی چهار سوره‌ی مبارکه‌ی نساء اشاره می‌کند که می‌فرماید: «و مهر زنان را در کمال رضایت و طیب‌خاطر به آن‌ها بپردازید.» «نحل» به معنی زنبور عسل است و قرآن چه‌قدر زیبا اشاره داشته که زنبور بی‌هیچ چشم‌داشتی و از بهترین اموالش و از شیره‌ی جانش عسل می‌دهد، که به منزله‌ی این است مرد می‌تواند بهترین بخش اموالش را به همسرش هدیه بدهد؛ آن هم در شیرینی‌ها، نه در تلخی‌ها.

حجت‌الاسلام «اوصیا» در ادامه اضافه می‌کند: «نه جهیزیه‌ی سنگین و نه مهر بالا هیچ‌کدام باعث سعادت زوجین نمی‌شود. اسلام دین اعتدال و میانه‌رو در همه‌ی ابعاد است و مهریه‌ای که بر اساس احساسات تعیین شده باشد، زمینه‌ساز تفرقه و کدورت خواهد شد. هم‌چنان که امام علی(ع) در جلد پانزدهم وسایل‌الشیعه می‌فرماید: «مهریه‌ی زنان را گران و سنگین نکنید؛ چون سبب کینه‌توزی می‌شود.» در روایتی از امام حسین(ع) در جلد شش اصول کافی آمده است: «ما در ابتدای ازدواج مهریه‌ی همسران‌مان را پرداخت می‌کنیم.»

«علی سعادت»، وکیل پایه‌ی یک دادگستری، می‌گوید: «قانون ما برگرفته از شرع است و هرچه در قانون مدنی درباره‌ی مهریه آمده، همه‌ی چیزهایی است که بزرگان دین ما و قرآن کریم به آن اشاره کرده است. از 1078 تا 1101 قانون مدنی درباره‌ی مهریه صحبت می‌کند. برای مثال در ماده‌ی 1078 آمده: هر چیزی که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد، می‌توان مهر قرار داد. یا در ماده‌ی 1082 آمده: به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.»

 آقای «سعادت» اشاره می‌کند به قانون جدیدی که درباره‌ی مهریه وضع شده و موافقان و مخالفان زیادی داشته است. حالت اول: مهریه‌ی کم‌تر از ۱۱۰ سکه است که در این‌صورت باید تمامی مهریه پرداخت شود؛ در غیراین‌صورت برابر قانون رفتار خواهد شد (مطابق ماده‌ی دو قانون محکومیت‌های مالی).

حالت دوم: مهریه‌ی دقیقاً ۱۱۰ سکه است که مانند حالت اول باید تمامی مهریه پرداخت شود؛ در غیراین‌صورت برابر قانون رفتار خواهد شد (طبق ماده‌ی دو قانون محکومیت‌های مالی، کسانی که برای پرداخت ۱۱۰ سکه اقدام نکنند، راهی زندان می‌شوند).

حالت سوم: مهریه‌ی بیش از ۱۱۰ سکه تعیین شده است که در این وضعیت، ابتدا باید ۱۱۰ سکه مطابق قانون پرداخت گردد (درصورت امتناع از پرداخت، مطابق ماده‌ی دو محکومیت‌های مالی، زندان در انتظار فرد خاطی است). این قانون بیش‌تر برای جلوگیری از ارقام نجومی و سنگین مهریه و کاهش زندانیان مهریه است. در مواردی که مهریه مبلغی پول تعیین شده باشد، در زمانی که زن مطالبه کند، مهر به نرخ روز و براساس نرخ شاخص بانک مرکزی محاسبه می‌شود.