نعناع و گشنیز، خوش‌بو و پرفایده

به کوشش: مریم کاراندیش

نعناع

نعناع، گیاهی است که آن را برای سبزی استفاده می‌کنیم و با گونه‌ی کوهی آن متفاوت است. البته از نظر ظاهری شبیه به هم هستند؛ ولی از نظر اثرهای درمانی، نعنای کوهی قوی‌تر است و از نظر کاربرد و خواص از نعنای معمولی، بسیار قوی‌تر و مؤثرتر است.

این گیاه عطر بسیار نافذی دارد و در کرم‌هایی که برای پوست ساخته می‌شوند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. نعناع ماده‌ای به نام منتول دارد که احساس خنکی در دهان ایجاد می‌کند. مقدار منتول در نعناع، بسته به نوع آن از 35 تا 55 درصد تغییر می‌کند که البته اگر نعناع دیر کنده شود، مقدار منتول آن تا حدود سی درصد پایین می‌آید.

خواص درمانی

نعناع از نظر طب قدیم ایران نسبتاً گرم و خشک و از نظر خواص دارویی از پونه قوی‌تر است. از نعناع اسانس، روغن و تنتور تهیه می‌کنند که مصرف‌های طبی مختلفی دارد. نعناع بهترین دوست کبد است. کبد را تمیز کرده و صفرا را رقیق می‌کند و کلسترول خون را پایین می‌آورد. برای این مورد دم‌کرده‌ی نعناع را قبل از غذا بنوشید.

برای رفع سردردهای میگرنی، می‌توانید با مخلوط‌کردن سه گرم اسانس نعناع، دو گرم روغن زیتون و پنج گرم لانولین پمادی تهیه کنید و در نقطه‌ای که درد می‌کند بمالید. برای رفع سردرد از کمپرس نعناع نیز می‌توانید استفاده کنید. به این ترتیب که ده قطره روغن نعناع را با یک لیوان آب سرد مخلوط کرده و در‌ یک کاسه بریزید. سپس‌ پارچه را در آن فروبرده و آب اضافی‌اش را بگیرید و روی پیشانی و شقیقه‌ها بگذارید تا سردرد برطرف شود.

برای ضدعفونی‌کردن بینی، با مخلوط‌کردن یک گرم اسانس نعناع و چهل گرم روغن بادام شیرین، محلولی تهیه کنید و پنج قطره در هر سوراخ بینی بچکانید. اگر بدن شما خارش دارد، مقدار دو گرم اسانس نعناع را در پنجاه گرم وازلین ریخته، خوب با هم مخلوط کرده و در محل خارش بمالید.

اگر از بیماری روماتیسم و آرتروز رنج می‌برید، از روغن نعناع استفاده کنید. به این‌صورت که دو قطره روغن نعناع را با یک قاشق سوپ‌خوری روغن بادام مخلوط کرده و محل‌های دردناک را با آن ماساژ دهید. روغن طبیعی نعناع، علایم معده درد، گرفتگی عضلانی و سندرم روده‌ی تحریک‌‎پذیر را تسکین می‌دهد و در نتیجه، عضلات نرم می‌شوند.

برگ‌های خشک و نرم‌شده‌ی نعناع برای خوش‌بو کردن ماست و دوغ و سرخ‌شده‌ی آن در روغن (نعناع‌داغ) برای خوش‌بوکردن برخی آش‌ها به‌کار می‌رود. برای سوء‌هاضمه می‌توان از عرق نعناع ‌یا دم‌کرده‌ی آن بعد از غذا استفاده کرد.

نعناع، یک شیرپاک‌کن مناسب برای پوست‌های چرب است. بیست گرم نعناع تازه و بیست گرم جعفری تازه‌ی خردشده را در 200 گرم شیر مخلوط کرده، دوازده ساعت بگذارید بماند. سپس صاف‌کرده و در ‌یخچال نگه‌داری کنید. این شیرپاک‌کن علاوه بر این‌که چربی پوست را از بین می‌برد، برای جوش و لک هم مناسب است.

ویتامین C و بتاکاروتین موجود در آن، مانند آنتی‌اکسیدان عمل کرده و خطر بیماری‌های قلبی و سرطان را کاهش می‌دهد.

 کلسیم، آهن، منیزیم، پتاسیم، فسفر، منگنز و روی موجود در نعناع، نقش مهمی‌در سوخت‌وساز بدن دارد. استفاده از نعناع، درد شکم را برطرف می‌کند، کرم‌های روده و معده را می‌کشد و ادرار را زیاد می‌کند. فیبر غذایی موجود در آن، احساس سیری و سلامتی روده‌ای ایجاد می‌کند و‌ یبوست و بواسیر را تسکین می‌دهد. نعناع بادشکن است و گاز معده و روده را از بین می‌برد. برای رفع قولنج و دردهای روده، معده و هضم‌نشدن غذا، دم‌کرده‌ی نعناع بنوشید.

چای نعناع علاوه بر انرژی‌زا بودن، حرارت اضافه‌ی بدن را خارج کرده و سرماخوردگی و سرفه‌ی فصلی را نیز درمان می‌کند. کمپرس نعناع، درد سینه و پهلو را از بین می‌برد. در هنگام سرماخوردگی، بینی را با دم‌کرده‌ی نعناع بشویید.

این گیاه که منبع عالی بتاکاروتن است، قدرت دید را بهبود می‌دهد، با آکنه مقابله می‌کند و به پوست نرمی و طراوت می‌بخشد.

کسانی که کلسترول دارند، بعد از غذا و عصرها از دم‌کرده‌ی چای نعناع به مدت دو هفته در ماه بنوشند.

نعناع مسکن،‌ آرام‌بخش و قاعده‌آور است. برای بی‌خوابی، کم‌خوابی و ناراحتی‌های شبانه، داروی مؤثری است.

ناراحتی‌های عصبی را برطرف می‌کند. برای تقویت اعصاب، نان و پنیر و نعناع بسیار مؤثر است. بخور روغن نعناع، آرامش‌بخش است.

برای تسکین درد دندان، نعناع را در دهان گذاشته و بجوید. برگ‌های له‌شده‌ی آن برای سفیدکردن دندان مؤثر است. برای رفع بوی نامطبوع دهان و پیش‌گیری از بروز بیماری لثه‌ای نیز به‌کار می‌رود.

برای از بین‌بردن سکسکه و دل به‌هم‌خوردگی و استفراغ، نعناع را با انار ترش بخورید.

نعناع معرق است و تب را پایین می‌آورد. دم‌کرده‌ی نعناع غلظت خون را طبیعی می‌کند.

برگ نعناع با افزایش سوخت‌وساز بدن، چربی اضافه بدن را می‌سوزاند. چای نعناع نیز از تهوع صبحگاهی در دوران بارداری پیش‌گیری می‌کند.

اسانس نعناع

یکی از فرآورده‌های نعناع، اسانس آن است که از تقطیر برگ و سرشاخه‌های گل‌دار، تحت تأثیر بخار آب تهیه می‌شود و پنجاه تا هفتاد درصد منتول دارد. از این اسانس برای تقویت معده، بادشکن، ضدعفونی‌کننده،‌ رفع دل‌پیچه‌ی بچه‌ها و اسهال استفاده می‌شود. برای استفاده از اسانس نعناع، کافی است مقدار یک تا سه قطره از آن را با یک لیوان آب مخلوط کرده و بنوشید. اسانس نعناع را نباید به‌مقدار زیاد به کودکان و نوزادان خوراند؛ زیرا روی حرکات تنفسی و قلب اثر می‌گذارد و ممکن است خطرناک باشد.

گشنیز

گشنیز گیاهی است که از ساقه، برگ و میوه‌ی آن استفاده می‌شود. پزشکان قدیم عقیده داشتند گشنیز از سرایت بیماری‌ها جلوگیری می‌کند و برای افراد مبتلا به آبله تجویز می‌کردند که آب گشنیز را به دور چشم‌های‌شان بمالند تا میکروب آبله به چشم‌ها سرایت نکند. گشنیز و تخم‌گشنیز از نظر طب قدیم ایران سرد و خشک است.

خواص دارویی تخم گشنیز

مخلوط تخم‌گشنیز پودرشده مساوی با شکر‌ یا عسل، برای تقویت بدن بسیار مفید است. تخم‌گشنیز نیرودهنده‌ی قلب و نشاط‌آور است. تخم‌گشنیز ادرارآور و قاعده‌آور است. تخم‌گشنیز شیر مادران شیرده را زیاد می‌کند.

 تخم‌گشنیز معده را تقویت می‌کند و خوردن آن با غذا به هضم کمک کرده، معده و روده را ضدعفونی می‌کند و کرم‌کش است. بدین منظور دو تا پنج گرم تخم بوداده مصرف شود. جوشانده‌ی تخم‌گشنیز یا خوردن تخم‌گشنیز بوداده، اسهال خونی و بیماری‌های عفونی روده را مثل تب تیفوئید بهبود می‌بخشد؛ چون شدیداً میکروب‌کش است.

 برای نرم‌کردن سینه از جوشانده‌ی تخم‌گشنیز استفاده شود. ده تا سی گرم از آن را در‌ یک لیتر آب دم کرده و مانند چای با شکر بنوشید. برای برطرف‌کردن تب و سرماخوردگی مفید است. سوپ رقیقی از آب مرغ و گشنیز تازه تهیه کنید و پس از چند مرتبه مصرف، اثر معجزه‌آسای آن را ببینید.

 خواص دارویی برگ و ساقه‌ی گشنیز

آب‌گشنیز خواب‌آور است. بدین منظور باید سی گرم از آب‌گشنیز خام را همراه با شکر خورد. مصرف بیش از این مقدار موجب حالت سستی می‌شود. مسکن و آرام‌کننده است.

 خوردن گشنیز با غذا، از ترش‌کردن و مسمومیت‌های غذایی جلوگیری می‌کند. گشنیز ضدنفخ است و دل‌درد را برطرف می‌کند. برای برطرف‌کردن بوی بد دهان سوپ‌ یا آش گشنیز بخورید. گشنیز، تشنگی را برطرف می‌کند. ده گرم تخم‌گشنیز را بو دهید تا قهوه‌ای‌رنگ شود. آن را پودر کنید و با مقداری سرکه مخلوط کرده و چند روز بنوشید تا بواسیر برطرف شود.

 برای دهان و دندان بسیار مفید است. هم برای سلامت لثه مفید است و هم جلوی خرابی دندان‌ها را می‌گیرد. برای شستن دهان و دندان، یک قاشق چای‌خوری پودر تخم‌گشنیز را در ‌یک لیوان آب‌جوش ریخته، به مدت پنج دقیقه دم کرده و غرغره کنید. برای برطرف‌کردن درد دندان، ده گرم تخم‌گشنیز را در چهار لیتر آب بریزید و بگذارید بجوشد تا حجم آن به یک‌لیتر برسد. آن را کمی ‌سرد کنید و در دهان مزه‌مزه کنید تا درد دندان برطرف شود.