اضافه‌وزن، عامل بسیاری از بیماری‌های زنان است

گفت‌وگو با فهمیه مزینانی، سردبیر نشریه‌ی بهداشت زنان

پروانه سلامی

کارشناس ارشد مطالعات زنان

فقدان بیماری و مجموعه‌ای از اطمینان به کارآیی جسم و روان، «سلامت» خوانده می‌شود و آن را شرطی لازم برای زندگی مطلوب و مفید خانوادگی و اجتماعی می‌دانند. سلامت، البته نیازمند رعایت «بهداشت» است و این دو مقوله، در حوزه‌ی «زنان» تعاریف و معانی خاص خود را داراست.

تفاوت آمارها در مرگ‌ومیر، یا امید به زندگی میان زنان و مردان، گواه این تعاریف و معانی است؛ برای مثال، میزان مرگ‌ومیر زنان در برخی از گروه‌های سنی، کم‌تر از مردان است؛ اما زنان براساس آمارهای بهداشتی ـ در مقایسه با مردان ـ آسیب‌پذیری بیش‌تری در مقابل برخی بیماری‌ها دارند. هم‌چنین کارشناسان معتقدند که سلامت زنان به تعامل‌های پیچیده‌ی بین بیولوژی فردی، رفتار بهداشتی و حتی پیشینه‌های تاریخی و زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی وابسته است. براساس گزارش‌های «سازمان جهانی بهداشت» نیز، زنان از نظر دریافت خدمات بهداشتی ـ درمانی در دنیا، شرایط نامساعدتری دارند. با این ‌حال، کتمان‌ناپذیر است که طی حدود پنجاه‌سال گذشته، تحقیق‌ها و فعالیت‌ها در عرصه‌ی سلامت و بهداشت زنان، رشد قابل‌توجهی داشته و در ایران نیز این تلاش‌ها، به‌ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نتایج مطلوبی به‌بار آورده است؛ طوری که سازمان بهداشت جهانی، ایران را یکی از موفق‌ترین کشورهای جهان، در کاهش نرخ مرگ‌ومیر کودکان دانسته و تقدیر کرده است؛ البته سلامت کودکان و کاهش مرگ‌ومیر آن‌ها، با سلامت مادر، ارتباط مستقیم دارد و نشان‌دهنده‌ی بهبود بهداشتِ زنان جامعه است. هم‌چنین شاخص امید به زندگی،‌ برای ایشان افزایشی قابل‌توجه یافته است؛ برای نمونه، طی سال‌های 1355 تا 1385، برای مردان و زنان بیش از 32درصد رشد داشته که این رشد، حدود 5درصد بیش‌تر از مردان بوده است. این موفقیت، به عوامل متعددی بستگی دارد که از آن جمله، طرح مباحث مربوط به سلامت و بهداشت زنان در حوزه‌ی اطلاع‌رسانی و رسانه، انتشار کتاب‌ها و نشریه‌های مرتبط با این موضوع است.

ماه‌نامه‌ی «بهداشت زنان» یکی از این انتشارات است که بیش از دو سال است در دست‌رس عموم قرار دارد. با خانم «فهیمه مزینانی»، سردبیر این ماه‌نامه، گفت‌وگویی داشته‌ایم که می‌خوانید.

* اگر موافق باشید ابتدا از معرفی خودتان شروع کنیم.

دانش‌آموخته‌ی علوم ارتباطات و روزنامه‌نگاری، از دانشگاه علامه طباطبایی هستم و از سال 75 کارم را در مطبوعات و خبرگزاری‌ها آغاز کردم. از دوسال‌و‌نیم قبل، به همراه گروهی از دوستان و همکاران قدیمی‌ام، نشریه‌ی بهداشت زنان را در قالبی جدید راه‌اندازی‌کردیم. در واقع، می‌توانم بگویم که ماه‌نامه‌ی بهداشت زنان، نتیجه‌ی فعالیت گروهی از روزنامه‌نگاران علاقه‌مند و خلاق است که خود را برای ارتقای سطح دانش افراد جامعه، متعهد می‌دانند. من و همکارانم بر این باور هستیم که می‌توان با ارائه‌ی اطلاعات درست، به‌شکلی جذاب و با رعایت اصول حرفه‌ای، برای جذب مخاطبان هدف و افزایش دانش آن‌ها اثرگذار بود.

* چرا روی‌کرد بهداشت زنان را، هدف نشریه‌ی‌تان انتخاب‌کردید؟

درباره‌ی انتخاب و دلایل روی‎کرد فعلی ماه‌نامه‌ی بهداشت زنان، باید بگویم براساس مطالعات و بررسی‌های اولیه‌ای که انجام دادیم، به این نتیجه رسیدیم وقتی موضوع بهداشت و سلامت زنان مطرح می‌شود، می‌توان آن را در حیطه‌های مختلفی دنبال کرد؛ از جمله در سلامت جسم و روان و زندگی خانوادگی و اجتماعی زنان؛ به عبارت دیگر، وقتی از سلامت و بهداشت زنان سخن‌می‌گوییم و می‌خواهیم یک زن سالم را تصویرکنیم، به این نتیجه می‌رسیم که یک زن سالم، دارای روانی سالم است و با راز و رمز شادزیستن، برقراری رابطه‌ی درست با همسر و فرزندان و اصول تربیت فرزندانش، در هر سنی آشناست. علاوه بر این زن سالم، زنی است که می‌داند چگونه مراقب سلامت جسم خود باشد و با رعایت اصول بهداشتی، از خود و خانواده‌اش در برابر بیماری‌های مختلف، مراقبت کند. هم‌چنین یک زن، وقتی سالم و شاد است که ظاهری سالم داشته باشد؛ چون هر زنی دوست دارد، زیبا باشد و زییایی‌دوستی در نهاد هر زنی هست؛ پس باید اصول مراقبت از زیبایی و سلامت ظاهری خود را هم بشناسد. در نهاد این‌ها، یک زن در دو محیط خانه و جامعه نیز، نیازمند آگاهی از مسائلی است که به او کمک کند تا هم خانه‌ی شاد و سالمی داشته باشد و هم در جامعه، زنی سالم با حضور مؤثر و فعال باشد. با توجه به پنج حوزه‌ای که به آن‌ها اشاره‌کردم، نشریه‌ی بهداشت زنان، به پنج بخش تقسیم شد و مطالب مرتبط با هر بخش، در هر شماره گردآوری و تهیه‌می‌شود که این پنج بخش عبارت‌اند از: «دنیای درون» برای پرداختن به مسائل روان‌شناختی و اصول مراقبت از سلامت روان، «تن‌درستی» برای پرداختن به راه‌ها و روش‌های برخورداری از جسم سالم، «رنگ و رخ» برای پرداختن به راه‌ها و روش‌های زیباتربودن و مراقبت از ظاهر، «خانه‌ی من» برای پرداختن به راه و رسم داشتن خانه‌ای گرم و پرامید و «بیرون خانه» برای پرداختن به هر آن‌چه که یک زن درباره‌ی اجتماع و حضور مؤثر در آن باید بداند.

* با توجه به کنکاشی که طی دو سال اخیر در این موضوع داشته‌اید، وضعیت سلامت زنان کشور را چگونه ارزیابی‌می‌کنید؟

درباره‌ی ارزیابی وضعیت سلامت زنان کشور، باید گفت تازه‌ترین پژوهش‌ها نشان‌می‌دهند که متأسفانه در حال ‌حاضر، مسائلی مانند: اضافه‌وزن، کم‌تحرکی و بیماری‌هایی مثل سرطان پستان، پوکی استخوان، ام‌اس، دیابت، آرتروز، اختلال‌های اضطرابی، افسردگی، بیماری‌های قلبی و عروقی، کمبود ویتامین‌های A و D، در میان زنان ایرانی شیوع بسیاری پیداکرده است. بسیاری از این بیماری‌ها، به‌دلیل ناآگاهی و رعایت‌نکردن الگوهای زندگی سالم ایجاد شده است. این در حالی است که شیوع این بیماری‌ها و ناآگاهی از شیوه‌های مبارزه با آن‌ها در بین زنان، به‌دلیل نقشی که زنان در سلامت خانواده و در نهایت، جامعه دارند اهمیت دوچندان دارد و بسیار نگران‌کننده است.

به عبارت دیگر، یک زن با مراقبت از خود، می‌تواند در حفظ سلامت نزدیکان خود نیز نقش داشته باشد و با حفظ سلامت خود، فرزندان سالم‌تری نیز به‌دنیا بیاورد که به این ترتیب، نسل بعدی سالم‌تر خواهد بود.

* با توجه به شرایط کنونی جامعه و شیوه‌های رایج زندگی، تعریف بهداشت عمومی و شاخص‌های سلامت چیست؟

بهداشت عمومی را می‌توان به دانش و هنر پیش‌گیری از بیماری‌ها و حفظ و ارتقای تن‌درستی و سلامت جسمی، روانی و اجتماعی ـ که در نهایت به بهبود کیفیت زندگی منجرشود ـ تعریف کرد. البته وظیفه‌ی اصلی ارتقای بهداشت عمومی بر عهده‌ی دولت‌ها و حکومت‌هاست که اطلاع‌رسانی مستمر به افراد جامعه، برای ارتقای سطح آگاهی‌های بهداشتی آن‌ها، از آن جمله است؛ چراکه با ترویج اصول علمیِ بهداشت عمومی، برای تغییر سبک زندگی و اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی، می‌توان هم محیط زیست سالم‌تر و هم افراد سالمی در جامعه داشت و هم در مقابل شیوع بیماری‌ها و اختلال‌های جسمی و روانی در اجتماع اقدام‌کرد.

* اصولاً چه عواملی بر سلامت زنان اثر دارد؟ ظاهراً این عوامل متعدد و متفاوت است.

بله؛ زنان از یک‌سو به‌دلیل تفاوت‌ها و ویژگی‌های بیولوژیکی، مانند: قاعدگی، بارداری، زایمان و یائسگی و از سوی دیگر، به دلیل تبعیض‌های احتمالی، نداشتن دسترسی به آموزش و اطلاعات کافی، خدمات بهداشتی و درمانی لازم، در گروه پرخطر قراردارند؛ یعنی به‌دلایل مختلفی، بیش از مردان در معرض بیماری‌های جسمی و روانی هستند؛ به همین‌ دلیل، توان‌مندسازی، آموزش و فراهم‌کردن امکان‌ها و خدمات مناسبِ بهداشتی، درمانی با تمرکز بر ارتقای سلامت زنان، اهمیت بسیاری دارد. درست است که طی سال‌های گذشته، اقدام‌های مؤثری برای ارتقای سلامت زنان انجام‌شده، شیوع بیماری‌های مختلف در بین زنان، نشان‌می‌دهد که باید برنامه‌ریزی بهتری برای آموزش و اطلاع‌رسانی به زنان کشور انجام‌شود. خوش‌بختانه در سال‌های گذشته، صداوسیما برنامه‌های اطلاع‌رسانیِ بسیاری را در حوزه‌ی مسائل پزشکی و سلامتی ساخته و پخش‌می‌کند! اما تشویق زنان به مطالعه‌ی بیش‌تر، برای دریافت اطلاعات بهداشتی بیش‌تر، از یک‌سو و تأمین و انتشار محتوای تخصصی در این حوزه، در کنار دیگر فعالیت‌های اطلاع‌رسانی، بسیار مهم است.

* به بیماری‌های شایع در زنان و در کنار آن، به اضافه‌وزن اشاره داشتید؛ در این ‌باره، لطفاً بیش‌تر توضیح‌دهید.

زنان ایرانی در معرض ابتلا به بیماری‌های بسیاری هستند که منشأ آن‌ها، اضافه‌وزن و کم‌تحرکی است. حدود هشتاددرصد از زنان 45 تا 55ساله و به‌طور کلی، 59درصد از زنان ایرانی، با این مسئله روبه‌رو هستند. در حالی ‌که اضافه‌وزن و کم‌تحرکی، مادرِ بسیاری از بیماری‌هاست. آمار شیوع بیماری‌های قلب و عروق، دیابت، آرتروز و... در بین زنان افزایش یافته است. رشد آمار ابتلا به سرطان پستان نیز در کشور ما به حدی رسیده که ششمین عامل مرگ زنانِ پانزده تا 46ساله‌ی کشور است.

در کنار بیماری‌های جسمی، اختلال‌های روانی نیز در زنان ایرانی شایع‌تر شده است و میزان شیوع افسردگی در آن‌ها، به حدود هفده‌درصد از جمعیت زنان رسیده است. شاید بتوان یکی از دلایل شیوع اختلال‌های روانی، از جمله اضطراب و افسردگی را، افزایش نقش‌های اجتماعی زنان، در کنار نقش‌های خانوادگی آن‌ها دانست که بیش از گذشته، بر زنان فشار روانی واردمی‌آورد! زنان جامعه‌ی امروز، مجبور هستند فشارهای مختلفی را تحمل کنند که شاید مادران ما با این فشارهای روانی و استرس‌زا روبه‌رو نبوده‌اند! به همین ‌دلیل، در کنار توجه به بیماری‌های جسمی، ارتقای سلامت روان و بهبود شاخص‌های آن، اهمیت بسیاری پیداکرده است. با بی‌توجهی به سلامتِ روان زنان، امنیت روانی خانواده و در نهایت جامعه نیز، آسیب‌های بسیاری خواهد دید که جبران آن‌ها به‌راحتی ممکن نیست.

* مطلوب‌ترین راه‌کارها برای بهبود وضعیت بهداشت و سلامت زنان را چه می‌دانید؟

بی‌شک، فرهنگ‌سازی و آموزش، نقش مهمی در ارتقای بهداشت عمومی جامعه و شاخص‌های سلامت زنان دارد. چنان‌چه می‌توان با افزایش آگاهیِ زنان به اصول خودمراقبتی، برای داشتن زندگی سالم‌تر و شادتر، سلامت نیمی از جمعیت کشور را ـ که هم مولد هستند و هم نقش مراقبتی از خانواده دارند ـ تضمین کرد و دیگر اهداف توسعه‌ی بهداشت عمومی را محقق‌ساخت. اگر آگاه‌سازی وسیع و ارتقای حساسیت زنان به مسائل بهداشتی و سلامتی تحقق‌نیابد، دیگر اهداف دولت‌ها، برای افزایش خدمات بهداشتی و پیش‌گیری از بیماری‌ها نیز محقق‌نمی‌شود.

* ارزیابی شما از وضعیت اجتماعی و سلامت روانیِ جامعه چیست و زنان در این ارزیابی چه موقعیتی دارند؟

سلامت زنان، بیش‌‎ترین اثر را بر سلامت جامعه دارد و به همین ‌دلیل، سازمان ملل و بسیاری از کشورها، برنامه‌های گسترده‌ای برای ارتقای سلامت زنان و آگاه‌سازی زنان در دست اجرا دارند. در گذشته، تمرکز اصلی بر سلامت زنان از نظر باروری آن‌ها بود؛ اما امروز به ابعاد دیگر سلامت زنان ـ که به‌شکل دوسویه عمل کنند ـ توجه‌می‌شود؛ به عبارت دیگر، امروز هم به سلامت جسمی، روانی و اجتماعی زنان و نقش عوامل مختلف در ارتقای سلامت آن‌ها توجه‌می‌شود و هم به نقشی که یک زنِ سالم می‌تواند در سلامت اجتماعی و افراد دیگر جامعه داشته باشد، اهمیت داده می‌شود؛ به همین‌دلیل، در بسیاری از برنامه‌ها، سلامت زنان در اولویت برنامه قرار گرفته است.