دانستنیهایى از قرآن مواظب خویشتن باشید

مواظب خویشتن باشید «یا أیها الذین آمنوا علیکم أنفسکم، لا یضرکم من ضل إذا اهتدیتم، إلى الله مرجعکم جمیعا فینبئکم بما کنتم تعملون» ( سوره مائده،آیه 105) اى کسانى که ایمان آورده‏اید، بر شما لازم است که مواظب خویشتن باشید.. حال که شما هدایت شده‏اید، زیان کسى که گمراه شده است، به شما نمى رسد.. بازگشت همه شما به سوى خدا است تا شما را به آنچه عمل مى‏کردید، آگاه سازد. هرچند آیه تصریح مى‏کند که اگر شما مواظب خود باشید و از راه راست منحرف نشوید، ضرر گمراهان به شما نخواهد رسید ولى از آن استفاده دورى جستن از امر به معروف و نهى از منکر نمى شود چه اینکه برخى مردم نا أبالى و بى قید و بند و راحت طلب‏خواهند از این آیه استفاده غلط بکنند و بگویند که آیه صراحت دارد بر اینکه زیان گمراهان به ما نمى رسد و ما باید فقط مواظب خودمان باشیم و کارى به کار دیگران نداشته باشیم، و با این استدلال غلط شانه از زیر بار مسئولیت خالى مى‏کنند و نه تنها امر به معروف و نهى از منکر نمى کنند بلکه اگر کسى خواست امر به معروف کند یا از فسادى جلوگیرى نماید، او را منع مى‏کنند و به آیه استدلال مى‏کنند. و روشن است که این استفاده نامشروع از چنین آیه مبارکى است زیرا این آیه نیامده است که آیات بسیار امر به معروف و نهى از منکر را نسخ کند بلکه مطلب دیگرى را گوشزد مى‏کند. در کوتاه سخن مى‏خواهد بگوید اگر شما اعمال خود را انجام دادید و امر به معروف و نهى از منکر را کنار نگذاشتید و به تکلیف خود عمل کردید، دیگر ناراحت نباشید که بیشتر مردم گمراهند و راه راست را کنار گذاشته و به سوى خطهاى کژ و انحرافى روى‏آورند، زیرا در آن صورا زیان گمراهى آنان به شما نخواهد رسید. و درست این مطلب به عکس تصور واهى آن خوشگذرانان است، زیرا مى‏خواهد تأکید کند که شما تکلیف خود را انجام دهید، آنگاه نترسید که خداوند شما را به گناه قومتان مؤاخذه کند. علیکم أنفسکم، معنایش این نیست که تنها گلیم خودرا از آب بیرون بکشیم، و نگاهى به دیگران که در منجلاب فساد و گناه غرق شده‏اند نیاندازیم زیرا امر شده‏است که نه تنها خودرا بلکه على الاقل خویشان خود را نجات دهیم "قو أنفسکم و أهلیکم نارا وقودها الناس و الحجارة" خود و خویشان خود را از آتشى دور نگه دارید که هیزمش مردم و سنگهاست. و اصلا در روایتى دیدم که رسول خدا در تفسیر آیه فرمود: "آمر بالمعروف و انه عن المنکر و اصبر على ما أصابک حتى اذا رأیت شحا مطاعا و هوى متبعا و اعجاب کل ذى رأى برأیه، فعلیک بنفسک و دع عنک أمر العامة "(تفسیر عیاشى ج‏1 ص 348) در این آیه مى‏بینیم که حضرت رسول صلى الله علیه و آله تأکید بر امر به معروف و نهى از منکر مى‏کنند تا سوء استفاده از آیه نشود و تا آنجا بر آن امر تأکید دارد که از طرف مقابل مى‏خواهد که در این راستا پیش برو و هر چه بر سرت آمد براى خدا تحمل کن و در صورتى که نتوانستى عامه مردم را نجات دهى و آنان به راى و نظر خود بسنده کردند و نظر تو را نپذیرفتند، و به کار زشت خویش شادمان بودند، و بخل و هواى نفس بر آنان حکومت مى‏کرد، آنها را رها کن و به خودت برس وعوام را به کار خود واگذار. پس اصل امر به معروف است و اصل بر حذر داشتن دیگران از خطر فساد و انحراف است و در صورتى که کار به جائى نرسد خود را دریاب و مواظب باش که مانند آنان به انحراف کشیده نشوى و مطمئن باش که در روز رستاخیز، آنگاه که همه شما به سوى خداى خود بازگشتید ، هر کس به جزاى کار خویش مى‏رسد و در محکمه عدل الهى، ظالمان و فاسدان کیفر خواهند شد و شما مؤمنان هدایت یافته پاداش خوبى خواهید داشت. آرى ! اگر شما خودتان را نگه داشتید و به سوى انحراف و خطهاى ضد خدائى کشیده نشدید، تمام دنیا اگر کافر شوند به شما آسیبى نخواهد رسید زیرا هر کسى در گرو کار خویشتن است: "کل نفس بما کسبت رهینة" ولى همانطور که بیان شد ضمن این که باید مواظب اعمال و رفتار خود باشیم نباید هرگز در بازداشتن دیگران از کارهاى بد و گناه کوتاهى کنیم زیرا رسول خدا پیوسته فرموده است که هر کس منکرى را ببیند و بتواند آن را تغییر دهد واجب است که تغییر دهد، آغاز با دست و اگر نتواند با زبان و در صورتى که نتواند لا زبان دیگران را از کار بد نهى کند واجب است که با قلبش اظهار ناراحتى کند "من رأى منکرا واستطاع أن یغیره فلیغیره بیده و ان لم یستطع فبلسانه و ان لم یستطع فبقلبه" و با قلب خویش معنایش آن نیست که فقط در درون خود ناراحت باشد بلکه به نحوى این ناراحتى را ابراز کند تا طرف مقابل متوجه بدى و زشتى کارش شود. به هر حال چنانکه گفته شد از خود کلمه "علیکم أنفسکم" شود استنباط کرد که براى نجات خویش باید به فکر چاره براى دیگران نیز بود، پس جائى براى شانه خالى کردن در نظام محمدى نیست ولى در صورتى که وظیفه‏ات را به خوبى و چنانکه مأموریت دارى، انجام دادى ولى نتوانستى به نتیجه مثبتى برسى، بر تو تکلیفى نیست و تمرد و عصیان آنان تورا آسیبى نخواهد رساند، آنها را رها کن و از آنان جدا شو و به راه خودت که پیروى از حق است ادامه بده و مطمئن باش که در روز دیدار با خدا، تو پاداش خوبیهایت را خواهى دید و آنان کیفر گناهانشان را زیرا نه تنها تو بلکه حتى رسول خدا نیز نمى تواند آنان را که خداوند بر قلبهایشان مهر زده است، هدایت کند. مگر نه خود به رسولش مى‏فرماید: "انک لا تهدی من أحببت و لکن الله یهدی من یشاء". به این امید که ما جزو هدایت شدگان باشیم آمین رب العالمین.

تعداد مشاهده مقاله: 83