پگاه پاکى

تربت پاکان شهر قم که تربت پاکش گوهر گرانقدرى را در دل خود جاى داده و درخشندگى آن چشم همگان را مجذوب پاکى و قداست خویش نموده در طى قرون متمادى، حبل المتین اندیشمندان دینى، عالمان و وارثان ائمه اطهار(ع) به شمار می‌آید. دهها سال است در حریم امن و امان فاطمه معصومه ـ کریمه اهلبیت ـ بزرگان پاک سیرت و مخلصان موحد بر سفره احسانش حاضر شده و به برکت عنایتهاى ویژه آن حضرت به نشر فرهنگ تشیع اهتمام ورزیده، از خرمن اهل بیت خوشهها برگرفته‌اند و جرعههاى جانبخش را به کام تشنگان حق و حقیقت رسانده‌اند خدمات برجسته و تلاشهاى ارزنده علماء و عارفان و مبارزان این شهر در احیاى آئین محمّدى(ص) چنان بوده که مهر تأیید و تجلیل مقتدایان راستین بر تارک آن می‌درخشد که فرمودند : «لولا القمیّون لضاع الدین؛() اگر قمىها (علماى قم) نبودند دیانت مردم در معرض تباهى قرار مىگرفت.» شالوده این شهر با حضور دوستان و شیعیان ائمه اطهار در سال 83 هـ.ق پی‌ریزى شد.() که این دوران به زمان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) برمىگردد. امام صادق(ع) فرمود: قم شهر ما و شهر شیعیان ماست، پاک و مقدّس است. اهل آن ولایت ما را پذیرفته‌اند () و امام کاظم(ع) در معرفى قم چنین فرمود: «قم عُشّ آل محمد و مأوى شیعتهم؛() قم مأواى آل محمّد و پناهگاه شیعیان ماست.» و امام صادق(ع) در بیانى دیگر ویژگى اهل قم را اینگونه بیان فرمود: قم را قم نامیدند، زیرا اهلش به قائم آل محمّد مىپیوندند و با آن حضرت (بر ضد طاغوتها) قیام مىنمایند و با کمال استقامت و استوارى به یارى او مىپردازند.() در شهر قم بیش از 400 امامزاده واجب التعظیم مدفونند و خاک مقدّسش پیکر پاک بسیارى از فقهاى محدثین و علماء بزرگ شیعه را در برگرفته است. محمد ابراهیم کلباسى مرجع معاصر مرحوم میرزاى قمى هنگامى که از اصفهان به قم می‌آمد، از در پل علیخانى و یا از مسجد امام حسن عسگرى کفشهاى خود را بیرون آورده و بدست مىگرفت و تا حرم پیاده می‌رفت و مىفرمود: دراینجا علماى ابرار و اصحاب ائمه و محدثان بسیار آرمیده‌اند و سراسر این قسمت ـ اطراف حرم ـ قبور آن بزرگواران است.() بنابه فرمایش امام صادق(ع) قم شهرى برگزیده است و مردمش همواره با حاکمان ستمگر زمان خویش به مبارزه برمىخاستند. خوددارى آنان از دادن خراج به حکومت عباسى خصوصاً پس از شهادت حضرت رضا(ع) در سال 203 هـ.ق و پى بردن اهالى قم به جنایت مأمون و دستگاه خلافت و دادن تعداد زیادى کشته و زندانى شدن بسیارى از مردم در این رابطه نمونه‌اى روشن از مقاومت و پایدارى آنان است. شهر مقدّس و مذهبى قم در طول تاریخ شاهد قتل عامهاى مکرّر و صدمات جبران ناپذیرى از سوى ستمگران بوده است، از جمله آنها مىتوان به قتل عام در عهد مأمون، زمان معتزّ پسر متوکل عباسى، دوران حمله مغول، افغانها و نادرشاه اشاره کرد که اکثراً بدلیل اختیار کردن مذهب تشیع از سوى مردم شهر بوده است. موضعگیرى علماى مبارزى چون میرزاى قمى در مقابل فتحعلیشاه، آیت اللّه حائرى در برابر رضاخان، فریاد مقاومت آیت اللّه بافقى روبروى رضا شاه و ایستادگى آیت اللّه بروجردى و امام خمینى(ره) در رویارویى با رژیم پهلوى مؤیّد پیشتازى این دیار در نشر اسلام و محو شرک و طاغوت به شمار می‌آید با این وصف در طول زمان، قم علاوه بر آنکه چشمه جوشان علم و معارف حقّه شیعه بوده تربیت شدگانش پاسداران امین و صالح دین خدا و سرزمین گهر خیزش خاستگاه انقلاب اسلامى به رهبرى امام خمینى فرزند حوزه علمیّه قم مىباشد و اوّلین جرقه انقلابى در مبارزه با تجاوزگرىها و ظلم و فساد طاغوت در قیام 15 خرداد و سپس در اعتراض به توهین رژیم علیه مرجعیت در این شهر زده شد. توجه ائمه معصومین درباره قم در بیان و عمل حائز اهمیت است. از جمله اینکه امام رضا(ع) مىفرماید: بهشت داراى هشت در است، یک از آنها براى قمىهاست و سه مرتبه فرمود: خوشا به حالشان.() آن حضرت به زکریا بن آدم که قصد بیرون رفتن از شهر قم را داشت فرمودند: از قم بیرون نرو همانا خداوند به خاطر تو بلا را از اهل قم دور مىسازد همانطور که به برکت وجود مقدّس موسى بن جعفر(ع) بلا را از اهل بغداد دور نمود.() قم به واسطه خورشید ولایت، حرم مطهر حضرت معصومه(ع) و نور علم و دانش فقه جعفرى متبلور از حوزهها و مدارس علمیه و همچنین وجود مسجد مقدّس جمکران که تجلىگاه امام زمان و محل رفت و آمد ایشان و انس و علاقه دلدادگان به ساحتش مىباشد و در میان دیگر شهرها ممتاز است. چنانچه امام صادق(ع) فرمودند: زمانى خواهد آمد که شهر قم و اهلش حجت بر تمام مردم شوند. بانوى با کرامت حضرت فاطمه معصومه(ع) دخت بلند اختر امام موسى بن جعفر(ع) است که در ماه ذیقعده دیده به جهان گشود این ماه براى مادرش نجمه خاتون شادى بخش و وصف ناشدنى است، زیرا در یازدهمین روز سال 148 هـ.ق خداوند حضرت رضا را به او عنایت کرد و روز اول ذیقعده سال 173 بعد از 25 سال در مدینه منورّه() چشمش به تولد دخترى از خاندان رسالت که امام صادق بشارت آمدنش را داده بود روشن گردید. نام مبارکش را فاطمه نهادند و از آنجایى که امامان معصوم بیش از یک دختر را به نام فاطمه مىگذاشتند مطابق نوشته برخى مورخان امام چهار دختر به نام فاطمه به شرح ذیل داشتند. ـ1 فاطمه کبرى ملقب به (حضرت معصومه) که در قم مدفون است. ـ2 فاطمه صغرى، ملقب به (بى بى هیبت) که در مدخل شهر باکو در آذربایجان شوروى مدفون است. ـ3 فاطمه اوسطى، ملقب به (ستّى فاطمه) که در اصفهان به خاک سپرده شده است. ـ4 فاطمه اُخرى، مشهور به (خواهر امام) که در رشت مدفون است.() آن حضرت داراى القابى چون طاهره، حمیده، نقیّه، سیده، رضیه و اخت الرضا مىباشد و در زیارتنامه او را به نامهاى "صدیقه" و "نساء العالمین" نیز خوانده‌اند.() حضرت فاطمه معصومه علاوه بر آنکه سرچشمه خوبىها و کمالات بى حد است از منسوبین سه امام معصوم مىباشد و تکریم و احترام او گرامیداشت جایگاه بلند خاندان پیامبر(ص)، خصوصاً مقام امامان شیعه حضرت موسى بن جعفر(ع)، على بن موسى(ع) و محمد بن على امام جواد(ع) به حساب می‌آید. دختر موسى بن جعفر در تحت تربیت پدر بزرگوار و برادر گرامی‌اش حضرت رضا(ع) به مقام والایى رسید و در پاسخگویى به پرسشهاى مراجعین به درجه‌اى دست یافت که مطابق نقل "ابن العرندس" حضرت موسى بن جعفر به او کلام "فداها ابوها" را ارزانى داشت.() وى که مولود بیت وحى و تنزیل و نشأت گرفته از سلسله امامت و عصمت است و ریشه جانش به ولایت معنوى سیراب گردیده، مىتواند به اذن پروردگار با نفوذ و تأثیر در عمق نفوس مستعد و شیعیان و دوستدارانش همچون امامان معصوم سبب تغییر و تحوّل گردد و در رفع گرفتارىها و برآوردن حوائج طالبان و اصلاح امور ایشان اثرى مستقیم داشته باشد. صفاى زیارت بنابر روایات متواتر از اهل بیت عصمت و طهارت، قم شهر شیعیان، حرم فرزندان آنان، پناهگاه فاطمیان، سالمترین شهرها و آشیانه آل محمد است. امام صادق(ع) فرمود: خدا داراى حرمى است که آن مکه است و پیامبرش حرمى دارد که مدینه است و امیرالمؤمنین هم حرمى دارد که کوفه است و ما هم داراى حرمى هستیم که قم است و به زودى بانویى از فرزند من در آنجا دفن مىشود که نامش فاطمه است هر کس او را زیارت کند بهشت بر او واجب مىشود.() راوى مىگوید این فرمایش حضرت زمانى بود که هنوز موسى بن جعفر به دنیا نیامده بود. و امام جواد(ع) فرمود: «من زار عمتى بقم فله الجنه؛() کسى که عمه‌ام را در قم زیارت کند اهل بهشت است». فضائل بى شمار حضرت معصومه و بندگى خالصانه وى به درگاه الهى، عشق روز افزون دلدادگان حرم اهلبیت را مشتعل ساخته و راه را براى زیارت همراه با معرفت آن بانوى مکرمه مىگشاید و آنان را به شناخت بیشتر و فهم جلالت قدر و منزلتش واقف مىکند تا که استحباب زیارت آن عزیز را از دست ندهد. نقل است یکى از شیعیان به زیارت بارگاه حضرت رضا(ع) در مشهد رفت و سپس از مسیر همدان به کربلا رفت در بین راه در رؤیایى راستین حضرت رضا(ع) را دید که به وى فرمود: چه مىشد اگر از قم عبور مىکردى و قبر خواهرم را زیارت مىکردى() و باز مىنویسند امام رضا(ع) با اشاره به اهمیت زیارت حضرت معصومه(س) فرمودند: هر کس نتواند به زیارت من بیاید برادرم (امامزاده حمزه) را در رى و یا خواهرم ـ معصومه (س) ـ را در قم زیارت کند که به همان ثواب زیارت من می‌رسد.() علّامه بزرگوار محمد باقر مجلسى از امام رضا(ع) روایت مىکند که خطاب به "سعد بن سعد اشعرى" فرمود: "یا سعد عندکم لنا قبر" اى سعد! از ما قبرى در نزد شما هست. سعد مىگوید: عرض کردم فدایت گردم، آیا قبر فاطمه دختر حضرت موسى بن جعفر را مىفرمایید؟ فرمود: آرى، هر کس او را زیارت کند در حالى که عارف به حق او باشد بهشت از آن اوست. پس هرگاه کنار قبر او آمدى، در نزد بالاى سرش بایست و 34 مرتبه اللّه اکبر، 33 مرتبه سبحان اللّه و 33 مرتبه الحمد للّه بگو، آنگاه بگو السلام على آدم صفوة اللّه تا پایان زیارت شریفه.() بنابر نقل حدیث فوق در مىیابیم زیارتنامه حضرت معصومه از امام رضا(ع) است و در میان بانوان اهل بیت بعد از حضرت فاطمه زهرا(س) تنها بانوى مجلّله‌اى که زیارت مأثور دارد حضرت فاطمه معصومه است. فرازهایى از فضایل از ویژگىهاى حضرت معصومه(س) آگاهى داشتن به علوم اسلامى و نقل آن براى دیگران است. در فراز یکى از زیارتنامههاى ایشان مىخوانیم: «السلام علیک یا فاطمة بنت موسى بن جعفرو حجته و امینه» سلام برتو اى فاطمه دختر موسى بن جعفر و حجت و امین او، آن حضرت حجت و امانتدار پدرش امام کاظم(ع) بود که در این صورت حجت و امین خدا بوده و حجت و نشانه اسلام و حافظ امانت الهى مىباشد. و از راویان و محدثان به شمار می‌آید. به عنوان نمونه مىتوان به دو حدیث که حضرت در سلسله راویان آن مىباشد اشاره کرد. علامه امینى مىنویسد: فاطمه دختر امام رضا(ع) نقل مىکند که دختران امام کاظم فاطمه(معصومه) و زینب و ام کلثوم گفتند: روایت کرد ما را فاطمه دختر امام صادق(ع) و او گفت روایت کرد مرا فاطمه دختر امام باقر از فاطمه دختر على بن الحسین از فاطمه و سکینه دختران امام حسین(ع) از ام کلثوم (دختر فاطمه زهرا) و او از فاطمه زهرا(س) نقل کرد که آن حضرت فرمود: آیا فراموش کردید فرمایش رسول خدا(ص) را در روز غدیر که (به شما) فرمود: هر کس من مولى و رهبر او هستم پس على مولا و رهبر اوست و نیز به على فرمود: نسبت تو به من همانند نسبت هارون به موسى است.() همچنین نقل گردیده که: فاطمه معصومه(س) از فاطمه دختر امام صادق(ع) و او از فاطمه دختر امام باقر(ع) و او از فاطمه دختر امام سجاد(ع) و او از فاطمه دختر امام حسین(ع) و او از زینب دختر امیرالمؤمنین(ع) و او از فاطمه زهرا(س) نقل مىکند که رسول خدا فرمود: «الا من مات على حبّ آل محمد مات شهیدا؛() و بدانید هر کس با محبت آل محمّد بمیرد شهید مرده است.» والاترین مقام عصمت از گناه و اشتباه مخصوص رسول اکرم(ص) و ائمه اطهار و حضرت زهرا(س) مىباشد. امّا شخصیتى چون فاطمه معصومه(س) که اطاعت پروردگار کرده و دامن خویش را از رذایل اخلاقى مبرّا نموده و به درجه عالى از تقوا و طهارت رسیده است که در لسان عام و خاص فردى مصون از گناه به شمار می‌آید برایش مقام طهارت قلبى متصوّر است. چنانچه در فرازى از زیارتنامه غیر معروفه ایشان مىخوانیم: «السلام علیک ایتها الطاهرة الحمیدة البرة الرشیده التقیة النقیة.»() سلام بر تو اى بانوى پاک و ستایش شده نیکو کردار و هدایت شده پرهیزگار وارسته، علاوه بر این سخن حضرت رضا(ع) که فرمودند: «من زار المعصومة بقم کمن زارنى؛ هر کس "فاطمه معصومه(س)" را در قم زیارت کند مثل آن است که مرا زیارت کرده است، شاهدى بر مقام عصمت ایشان است. لقب کریمه اهلبیت، در خصوص آن حضرت حکایت از شأن و مربته وى نزد پروردگار دارد و خداوند متعال ایشان را به جهت بندگى خالصانه، زندگى با برکتى عنایت نمود که در حال حیات و ممات منشأ کرامات و عنایات خاص گردد. و بارگاه قدسی‌اش پناهگاه امیدواران به فضل الهى گردد و متوسلین به حضرتش دریافته‌اند که از سلاله پاک از خزائن امامت و ولایت و گوهرى تابناک از صدف ملک امکان است که توان بخشش و توجه خاص به حاجتمندان و دعا کنندگان درگاهش را دارد. از جمله مناقب و شرافتهاى آن بزرگوار وجود یک زیارتنامه مخصوص از ناحیه مقدّس امام معصوم است که در آن حضرت، دختر رسول خدا، دختر امیرمؤمنان، دختر فاطمه و خدیجه و دختر امام حسن و امام حسین و نهایتاً دختر امام، خواهر امام و عمه امام خوانده مىشود که پاداش خواندن خالصانه و همراه با معرفت آن رسیدن به بهشت را همراه دارد. نوشته‌اند مرحوم آیة اللّه میرزا رضى تبریزى از مجتهدین بزرگ براى خواندن فاتحه بر سر قبر زکریا بن آدم که در شیخان قم است می‌آید، در حین قرائت فاتحه به فکر می‌رود که آیا زکریا بن آدم با آن جلالت قدر و رفعت و روایاتى که درباره‌اش وارد شده بالاتر است یا حضرت معصومه(س) که ناگهان یک نفر که کلاه نمدى به سر داشته پیش می‌آید و به وى مىگوید:آن بالا را بخوان، ایشان ابتدا اعتنایى نمىکند امّا پس از رفتن مرد نگاه مىکند مىبیند نوشته شده: «السلام على ارواح محمد و آل محمد فى الارواح، السلام على اجساد محمد و آل محمد فى الاجساد» یعنى سلام بر ارواح محمد و آل محمّد در میان ارواح و سلام بر اجساد محمّد و آل محمّد در میان اجساد، در این حال متوجه مىشود که آن شخص به ظاهر معمولى، فکر او را خوانده و از آنچه در ذهنش گذشته باخبر شده و بدین وسیله تردید او را پاسخ گفته که: حساب حضرت معصومه که از آل محمّد(ص) است با سایرین جداست و هیچ کس قابل مقایسه با این خاندان نیست.() و دلدادگى به حضرتش همان پذیرش ولایت معصومین و مقبول درگاه الهى است. مقام شفاعت یکى از معقتدات شیعه موضوع شفاعت است در رأس شافعان روز قیامت رسول خدا(ص) و ائمه اطهارند که این اقتضاى آبرومندى آنان در پیشگاه پروردگار متعال است. در زیارت امام حسین(ع) مىخوانیم: «اللّهم ارزقنى شفاعة الحسین یوم الورود؛ خدایا شفاعت حسین را در روز ورود بر خودت روزیم کن» بجز این بزرگان، منسوبین خاندان وحى و حتى پیروان مخلص آنان مىتوانند به اذن پروردگار شفاعت کنند. بنابر روایات متعدد فاطمه زهرا(س) از شخصیتهاى شفاعت کننده نزد پروردگار است، در روایت جابر از امام باقر(ع) اینگونه آمده است که فرمود: اى جابر و اللّه که فاطمه شیعیان و محبان خود را آن گونه که طیور دانههاى خوب و سالم را از میان دانههاى بد جدا نموده، انتخاب مىکند.() از طریق اهلبیت روایات فراوانى داریم که بهشت و شفاعت جزء مهریه حضرت زهرا(س) مىباشد.() بعد از صدیقه طاهره(س) شفاعت بانویى به گستردگى شفیعه روز جزا ـ فاطمه معصومه (س) ـ نیست.امام صادق(ع) فرمود: «تدخل بشفاعتها شیعتى الجنة باجمعهم؛() و به شفاعت او ـ فاطمه معصومه ـ همه شیعیانم وارد بهشت خواهند شد.» و نیز در زیارت آن بانوى معظمه مىخوانیم: «یا فاطمة اشفعى لى فى الجنة؛ اى فاطمه براى من نزد خدا درباره بهشت شفاعت کن.» و این خود نشان دهنده مقام و مرتبه آن شافع روز جزاست. در فراز دیگر زیارتنامه آمده که: «فان لک عند اللّه شأناً من الشأن» یعنى اینکه ما از تو طلب شفاعت مىکنیم نه تنها به خاطر اینکه تو دختر، خواهر و عمه امامى، بلکه به واسطه رابطه مخصوصى که با مقام ربوبى دارى از شأنیت و اعتبار بهرهمندى که البته براى ما خاکیان قابل فهم نیست و تنها خدا و پیامبر و اوصیاء طاهرینش بر آن آگاهند. یکى از علماى دولت آباد اصفهان به نام آیت اللّه حاج شیخ محمد ناصرى از پدرش نقل مىکند که در سال 1295 هجرى در اطراف قم قحطى و خشکسالى شدیدى پدید آمد و احشام در معرض نابودى قرار گرفتند. اهالى آن منطقه 40 نفر از متدینین را انتخاب کرده و به قم فرستادند تا در صحن معصومه بست نشینند، شاید از عنایت ایشان باران ببارد و از قحطى نجات یابند. پس از سه شبانه روز، شبى یکى از آن چهل نفر مرحوم میرزاى قمى را به خواب مىبیند که به او مىفرماید: چرا در اینجا بست نشسته‌اید؟ او مىگوید: مدتى است در منطقه ما باران نباریده و خشکسالى به وجود آمده ما براى رفع خطر به اینجا پناه آورده‌ایم. میرزا مىفرماید: براى همین انجا آمده‌اید، این که چیزى نیست ایم نقدار از دست ما ساخته است براى رفع این حوائج به ما رجوع کنید، ولى اگر شفاعت همه جهان را خواستید دست توسّل به طرف این شفیعه روز جزاـ حضرت معصومه(س) ـ دراز کنید.() این رؤیاى صادقه مؤیّد حدیث شریقى است که قبلاً بیان شد. خواهران نمونه در میان بانوان بیت رسالت و امامت دو بانوى آسمانى یعنى حضرت زینب کبرى(س) و حضرت معصومه(س) داراى وجوه شباهت و قدر مشترک مىباشند: و هر دوى آنها مخدرات دختر امام خواهر امام و عمه امامند. هر دوى آنان مورد تکریم و تجلیل امام معصوم واقع شده و زبان به مدح و ثنا و تعریف آنان گشوده‌اند، حضرت زینب از سوى پدرش امیرالمؤمنین(ع)، برادر امام حسین(ع) و پسر برادر...امام سجاد(ع) ستایش گردیده و حضرت معصومه(س) از جانب جد بزرگوارش امام صادق(ع) و برادر گرانقدرش امام رضا(ع) و فرزند برادر امام جواد(ع) ستوده شده است. آن دو بانوى مکرمه علاقه شدیدى نسبت به برادرها امام حسین(ع) و امام رضا(ع) داشتند و به خاطر این و در راستاى صیانت از حریم ولایت ترک وطن نموده و رنج سفر را بر خود هموار کردند. هر دو بزرگوار زادگاهشان مدینه ولى مدفنشان در نقطه‌اى دور و در غربت واقع گردیده است. مضجع شریفشان زیارتگاه عاشقان خاندان پیامبر مىباشد و مسلمانان از سراسر جهان با شور و اشتیاق به سوى مرقد مطهرشان در مصر و شام و قم مقدّس مىشتابند.  فاطمه معصومه از دیدگاه مشاهیر صدرالدین شیرازى معروف به ملاصدرا فیلسوف بزرگ اسلام و بینان گذار حکمت متعالیه در کتاب مهم اسفار اربعه را در روستاى کهک قم به رشته تحریر درآورده مىگوید: وقتى شبهه‌اى برایم پیش می‌آمد، کنار قبر حضرت معصومه در قم می‌آمدم و از آن بانو استمداد مىکردم و شبهه فلسفى من حل مىشد.() یکى از شاگردان آیت اللّه مرعشى نقل مىکند، ایشان دلیل هجرت به قم و اقامت در این شهر را چنین بیان مىکرد:پدرم آقا سید محمود مرعشى که از زاهدان و عابدان روزگار بود ختم مجربى را انتخاب و چهل شب بر خواندن آن مداومت نمود تا شاید خداوند به طریقى قبر شریف حضرت زهرا(س) را به وى نشان دهد، در عالم رؤیا به محضر مقدّس امام صادق(ع) و یا امام باقر(ع) مشرف مىشود از او مىپرسند: چه مىخواهى؟ عرض مىکند مىخواهم بدانم قبر فاطمه زهرا(س) در کجاست تا آن را زیارت کنم. حضرت مىفرمایند: نمىتوان بر خلاف وصیّت قبرش را مشخص کنم، علیک بکریمة اهل البیت: به دامن کریمه اهلبیت چنگ بزن، زیرا خدا جلال و جبروت حضرت فاطمه(س) را به حضرت معصومه عنایت فرموده است. هر کس بخواهد ثواب زبارت حضرت زهرا را درک کند به زیارت فاطمه معصومه(س) برود. آیة اللّه مرعشى گفتند: پدرم مرا سفارش مىکرد، من قادر به زیارت ایشان نیستم امّا تو این کار را انجام بده. لذا من به همین خاطر به زیارت امام هشتم و فاطمه معصومه از نجف آمدم و به اصرار مؤسس حوزه علمیه قم آیت اللّه حائرى یزدى در آنجا ماندگار شدم.() حضرت آیت اللّه طباطبائى علامه، فیلسوف و عارف نامى در ماه مبارک رمضان پیش از افطار به حرم ملکوتى کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه(س) مشرف مىشد و با بوسه بر ضریح آن حضرت روزه خود را مىگشود.() حضرت آیت اللّه گلپایگانى در توصیههاى خویش به طلاب به ارتباط مداوم با ائمه اطهار و امام زمان(ع) و قرائت قرآن کریم و ادعیه معتبر و عرض ادب خالصانه به دختر موسى بن جعفر سفارش مىنمودند همچنین ایشان خود چنان به این کار علاقمند بودند که در حال کسالت نتوانسته بودند به حرم بى بى مشرف شوند بارها گریه مىکردند. حضرت آیت اللّه مرعشى نجفى در وصایاى خویش فرمودند: پس از مرگم، جنازه‌ام را روبروى مرقد مطهر حضرت معصومه قرار داده یک سر عمامه‌ام را به ضریح مطهر و سر دیگر آن را به تابوت بسته و در این هنگام مصیبت مولایم حسین مظلوم و اهل بیتش را بخوانید. آیت اللّه فاضل لنکرانى در خصوص ارتباط خود با حضرت معصومه چنین مىگوید: روزى به حرم مشرف شدم و بعد از زیارت عرض کردم عمه جان ـ ایشان از طرف مادر عمه و محرم من هستند ـ من امروز هیچ حاجتى مثل پول و منزل و غیره ندارم، فقط عنایتى کرده مرا در فهم آیه تطهیر یارى نمائید، تا بتوانم آن را درست فهمیده و بنویسم و حل مشکل نمایم. ایشان در ادامه بیان کرده‌اند که بعد از این ماجرا شروع کردم به نوشتن آیه تطهیر و به برکت حضرت مسائلى و مطالبى برایم روشن شد که اگر پنجاه سال دیگر درس مىخواندم آن مطالب برایم روشن نمىشد.() آمدن مرحوم آیت اللّه العظمى حاج شیخ عبدالکریم حائرى مؤسس حوزه علمیه به قم و عزم به اقامت در آن شهر بر اثر استخاره‌اى بوده است که در کنار حرم فاطمه معصومه(س) و با توسّل به آن حضرت انجام داده و در نتیجه آیه‌اى آمده که ایشان را موظف به ماندن و جمع کردن علماء و فضلا نموده است و خلاصه در آن جریان هدایت ویژه‌اى در پرتو عنایت آن حضرت شامل حال ایشان شده است.() در رابطه با اقامت آیت اللّه بروجردى در قم باز مىتوان به توجه حضرت معصومه اشاره کرد بدین ترتیب که ایشان در اواخر سال 1363 هـ.ق مبتلا به بیمارى مىشوند و مقرر مىگردد در تهران جراحى کنند و هنگامى که به قصد معالجه از بروجرد خارج مىشوند، وضع مزاجشان رضایت بخش نبوده و تقریباً در بیهوشى به سر مىبردند تا اینکه یک مرتبه در دل شب چشم گشوده چراغهاى قم را مشاهده مىکنند، از همراهان مىپرسند؟ اینجا کجاست، عرض مىکنند قم است جذبه روحانى و کششى معنوى ایشان را به خود مشغول مىکند و تصمیم مىگیرند پس از بهبودى بقیّه عمر را در این آستان مقدّس بگذرانند و بالأخره ایشان به برکت حضرت فاطمه معصومه شفا مىیابد و بعد از آنکه سلامتى خویش را باز مىیابد به قم آمده و آن تحوّل عظیم علمى و فرهنگى را در حوزه بوجود می‌آورد.() به امید دیدار حضرت معصومه به هنگام شهادت پدر که در سال 183 رخ داد ده سال داشت. و بیشتر دوران کودکیش را در ایام غم (زندانى پدر) گذراند، ولى زندگى در کنار برادرش ـ امام رضا ـ شعلههاى امید را در دلش زنده نگه می‌داشت. امّا با سفر تبعید گونه امام هشتم(ع) به مرو، حضرت معصومه یکسال بدون برادر در مدینه زندکى کرد. تا اینکه نامه‌اى از حضرت رضا به وى رسید، او که دلش براى دیدن برادر بىتاب شده، بلافاصله همراه عدّه‌اى از برادرانش به نامهاى فضل، جعفر، هادى و قاسم و زید و تعدادى از برادرزادهها و چند تن از غلامان و کنیزان مدینه را به قصد مرو ترک نمود. در طول راه به ساوه رسیدند و وقتى مخالفین اهل بیت از رسیدن آنان به شهر مطلع شدند به آزار و اذیّت و جنگ با همراهان حضرت پرداختند و همه برادران و برادرزادگان حضرت معصومه(س) به شهادت رسیدند. هنگامى که حضرت جسدهاى غرق به خون و پیکرهاى صدمه دیده 23 تن از عزیزان خود را نقش بر زمین دید. به شدت محزون شد و در اثر این مصائب به شدت بیمار گردید.() و بنابر قولى از زهرى که معاندان در غذایش ریختند مسموم شد.دختر والاتبار موسى بن جعفر با وضعیت جسمى و روحى که داشت و احساس ناامنى که در شهر ساوه مىکرد فرمود: مرا به شهر قم ببرید که از پدرم شنیدم، شهر قم مرکز شیعیان ما مىباشد. وقتى بزرگان قم از آمدن آن بانو به شهرشان باخبر شدند، براى استقبال از ایشان مهیا گردیدند و "موسى بن خزرج" بزرگ خاندان اشعرى در پیشاپیش جمعیت حرکت کرد و مهار ناقه آن حضرت را گرفت و در حالى که عدّه‌اى سواره و پیاده اطراف محملش تجمع نموده بودند با قربانى کردن مقدمش را گرامى داشتند آن سیده جلیله را در منزل خویش جاى داد() و نعمت مهماندارى از حضرت در تاریخ 23 ربیع الاول 201 هـ.ق نصیب مردم قم شد. در مدت اقامت ایشان در قم که هفده روز ذکر کرده‌اند در خانه موسى بن خزرج بسر مىبرد و در آنجا عبادتگاهى داشت که به راز و نیاز با پروردگار خویش مشغول بود، محل زندگى حضرت بعدها به صورت مدرسه درآمد و به مدرسه " ستّیه" (مدرسه خانوم) موسوم گردید.() و محراب عبادتش به بیت النور شهرت یافت که در طول زمان پناهگاه و محل زیارت دوستداران و متوسلین به حضرتش مىباشد. رحلت شهادت گونه حضرت معصومه(س) با حرکت حساب شده خویش و به عشق دیدار برادر در رسوایى و افشاء حاکمان جور زمان ـ بنى عباس ـ متحمّل صدمات زیادى گردید و در روز دهم ربیع الثانى سال 201 هـ.ق پیش از آنکه دیدگان مبارکش به دیدن برادر روشن گردد در دیار غربت و در میان اندوه فراوان دلدادگان و دوستدارانش جان به جان آفرین تسلیم کرد. بعد از وفات حضرت، مردم او را غسل داده و کفن نمودند و به سوى قبرستان بابلان محل فعلى حرم که ملکى از ملکهاى موسى بن خزرج بود بردند تا به خاک بسپارند. در این وقت بین جمعیت گفتگو در گرفت که چه کسى جنازه را داخل قبر گذارد. سرانجام متفق شدند تا شخصى به نام قادر که پیرمردى پرهیز کار و صالح بود این کار را انجام دهد. چون به سراغش رفتند ناگهان مشاهده کردند دو سواره که نقاب به صورت داشتند از طرف ریگزار بسوى آنان آمدند و از مرکب پیاده شده و به تجهیز آن بانوى مکرمه پرداختند. یکى وارد قبر شد و دیگرى جسد پاک آن حضرت را برداشته به دست او داد تا به خاک سپارد. آن دو بزرگوار بدون اینکه با کسى تکلّمى کنند بر اسبهاى خود سوار شده و از محل دور شدند.() بنابر نظر خیلى از بزرگان آن دو تن حضرت رضا(ع) و فرزندش امام جواد(ع) بودند. بعد از پایان مراسم، موسى بن خزرج سایبانى از بوریا بر قبر شریف آن حضرت برافراشت، تا زمانى که حضرت زینب دختر امام نهم وارد قم گردید و قبّه‌اى از آجر بر مرقد مطهر بنا کرد.() و بدین سان تربت پاکش در دل شهر قم قبله گاه ارادتمندان شیعه از سراسر جهان گردید. بارگاه منوّر بعدها که در کنار مرقد حضرت بانوان دیگرى به خاک سپرده شدند از جمله میمونه و ام محمد دختران موسى مبرقع از نوادگان امام جواد، ام قاسم، دختر على کوکبى، ام اسحق جاریه محمد فرزند موسى مبرقع و ام حبیب جاریه ابو على نوه امام رضا. طبق گزارش تاریخ قم در قرن سوم هجرى دو قبّه به جاى گنبد فعلى بوده که قبّه اول بر فراز قبر مطهر حضرت معصومه و قبور ام محمد و ام اسحاق قرار داشت و قبه دوم بر فراز قبور ام حبیب، ام اسحاق و میمونه قرار گرفته بود.() شایسته است کسانى که حضرت معصومه را زیارت مىکنند این بزرگواران را یاد کنند و جمله وارده را قرائت کنند: السلام علیکن یا بنات رسول اللّه السلام علیکن و رحمة اللّه و برکاته. اولین گنبد بر مرقد حضرت فاطمه معصومه به همت حضرت زینب دختر امام جواد(ع) ساخته شد و به مرور زمان و پس از دفن بانوان علوى در جوار بارگاه آن حضرت، دو گنبد دیگر در جوار گنبد اوّل بنا گردید که سومین آنها مدفن حضرت زینب دختر امام جواد بود. این سه گنبد تا سال 447 هـ.ق برقرار بودند تا این که در همان سال وزیر طغرل کبیر ـ میر ابوالفضل عراقى ـ به تشویق شیخ طوسى به جاى سه گنبد، گنبد مرتفعى به قطر 11 متر و ارتفاع 14 متر، آراسته به نقشهاى رنگ‌آمیزى و تزئینات آجرى و کاشى بدون ایوان و حجرهها بنا نهاد که تمام قبور سادات را فرا مىگرفت.() در سال 925 هـ.ق همین گنبد به همت شاه بیگى بیگم دختر شاه اسماعیل تجدید بنا شد. در سال 1218 هـ.ق گنبد مطهر با خشتهاى طلایى تزیین گشت که تا سال 1380 هـ.ق باقى ماند که طبق طرحى از این سال تا 1384 ش گنبد تعمیرات اساسى شد. مرقد مطهر در اوایل قرن هفتم هجرى به فرمان امیرمظفر احمد بن اسماعیل (بزرگ خاندان سلسله مظفرى) و با کوشش بزرگترین استاد کاشى سازى آن عصر به کاشىهاى نفیس و زرفام آراسته گردید که در سال 1377 ش با آمیخته‌اى از کاشى و سنگ تجدید بنا شد، در سال 965 هـ.ق شاه طهماسب صفوى براى مرقد ضریحى آجرى همراه منافذى مزین به کاشىهاى هفت رنگ و کتیبههاى معرّق بنا کرد که در سال 1230 هـ.ق همان ضریح نقره پوش شد، در سال 1280 ضریحى از نقره تهیه و به جاى قبلى نصب گردید که چندین بار اصلاح و بازسازى شد، این ضریح در سال 1380 ش تعویض گردید. اولین صحنى که در این بارگاه مبارک ساخته شد صحن عتیق نام دارد که شاه بیگى دختر شاه اسماعیل صفوى در سال 925 هـ.ق بنا نمود. این صحن چهار ایوان دارد. ایوان طلا در جنوب با دو مأذنه که در سال 1285 این مأذنهها نیز طلاکارى گردید. ایوان شمالى که ورودى مدرسه فیضیه به صحن مىباشد و ساختمان نقارهخانه بر رویش بنا گردیده است. ایوان غربى (ورودى مسجد اعظم به صحن)، ایوان شرقى(رابط صحن اتابکى با صحن عتیق) صحن اتابکى (صحن نو) داراى چهار ایوان مىباشد که در هر کدام جلوههاى هنرى و معمارى دیده مىشود.احداث آن به دستور اتابک اعظم و از سال 1295 هـ.ق تا 1303 طول کشید، ایوان زیباى آینه در جانب غربى آن قرار دارد. رواقهاى حرم عبارتند از رواق بالاسر، رواق دارالحفاظ، رواق آیینه و رواق پیشرو. در سمت غرب حرم مسجد اعظم واقع است که کلنگ اول آن در یازده ذیقعده 1373 هـ.ق به دست تواناى آیت اللّه بروجردى (ره)، به زمین زده شد.() پىنوشتها:ـــــــــــــــــــــــ . بحارالانوار، ج 60، ص .217 . معجم البلدان، ج 4، ص .397 . سفینة البحار، شیخ عباس قمى، ج 2، ص .447 . بحار، ج 60،، ص .214 . همان، ص .216 . بانوى ملکوت، آیت اللّه کریمى جهرمى، چ اول، ص .42 . بحار، ج 9، ص .215 . سفینة البحار، ج 2، ص .447 . منتهى الآمال، شیخ عباس قمى، ص .161 . کریمه اهلبیت، على اکبر مهدى پور، ص 102، به نقل از بحار، ج 48، ص 317 و .286 . بارگاه فاطمه معصومه، تجلى گاه فاطمه زهرا، آیت اللّه سید جعفر میر عظیمى، ج 2، ص 30 و .29 . همان، ص .27 . بحار، ج 60، ص .216 . سفینة البحار، ج 2، ص .376 . حضرت معصومه فاطمه دوم، محمد محمدى اشتهاردى، ج ،1 ص .146 . کریمه اهلبیت، ص .133 . همان، ص 131، به نقل از بحار، ج .102 . الغدیر، علامه امینى، ج 1، ص .196 . کریمه اهل بیت، ص 77 به نقل از آثار الحجه، ص .8 . فروغى از کوثر، انتشارات زائر، ص .42 . بانوى کرامت، ص .66 . بحار، ج 8، ص .52 . همان، ص .105 . سفینة البحار، ج 2، ص .376 . کریم اهل بیت، ص .59 . فوائد الرضویه، شیخ عباس قمى، ص .379 . فروغ کوثر، ص 58، کریمه اهلبیت، ص .44 . بارگاه فاطمه...، ص .119 . همان، ص .121 . بانوى کرامت، ص .115 . همان، ص .118 . کریمه اهل بیت، ص .174 . فروغى از کوثر، ص .33 . کریمه اهل بیت، ص .176 . بحارالانوار، ج 48، ص .290 . سفینة البحار، ج 2، ص .376 . کریمه اهل بیت، ص .182 . فروغى از کوثر، ص .106 . پیام آستانه، نشریه آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه(س)، ش 18، فروردین .85

تعداد مشاهده مقاله: 98