حضور بانوان در مسجد

آخرین قسمت ـ عدم اختلاط زن و مرد در مسجد بدون شک یکى از عوامل شیوع فساد که دامنگیر جهان امروز، به ویژه کشورهاى غربى شده است، برداشتن حایل و حریم میان زن و مرد در ادارات، کارخانهها و دیگر اماکن و محافل عمومى است. در این برخوردها معمولا بذر فساد و گناه افشانده مىشود و روز به روز ریشه می‌دواند. قرآن کریم نیز براین مطلب، تأکید ورزیده است، به این آیات الهى به دقت بنگریم: "...وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاءِ حِجَابٍ... ."() هرگاه از ایشان (زنان پیامبر) چیزى خواستید، از پشت پرده و حائل طلب نمائید. صراحت آیه شریفه در عدم اختلاط زنان و مردان، قابل انکار نیست. گرچه شأن نزول این آیه شریفه، ویژه زنان پیامبر(ص) است، اما روشن است که مورد نمىتواند شمول مفهومى آیه را محدود و به اصطلاح علمى "مورد نمى تواند مخصص باشد". بنابراین، این آیه شریفه در منع اختلاط زن و مرد و حفظ زنان از محرکات شهوانى، وارد شده است. علامه شهید مطهرى در تفسیر این آیه مىنویسد :"... طبق این دستور، مرد نباید وارد جایگاه زنان شود، بلکه اگر چیزى مىخواهد و مورد احتیاج اوست باید از پشت دیوار(حائل) صدا بزند... ." جمله: "ذلکم اطهر لقلوبکم و قلوبهن" مانند جمله: "و ان یستعففن خیر لهن" که در آیه 61 سوره نور آمده است، دلالت مىکند که هر اندازه مرد و زن جانب ستر و پوشش و ترک برخوردهایى که مستلزم نظر است رعایت نمایند، تقوا و پاکى نزدیکتر است. همان که گفتیم: رخصتهاى تسهیلى و ارفاقى که به حکم ضرورت داده شده است، نباید رجحان اخلاقى ستر و پوشش و ترک نظر را از یاد ببرد.() همچنین این متفکر اسلامى درباره زیانهاى اختلاط در این عصر ارتباطات و دهکده جهانى مى نویسد :"جامعه امروزى، زیانهاى اختلاط زن و مرد را به چشم خود مىبیند؛ چه لزومى دارد که زنان، فعالیتهاى اجتماعى خویش را به اصطلاح دوشادوش مردان انجام دهند؟! آیا اگر در دو صف جداگانه انجام دهند، نقصى در فعالیت کارى آنان رخ می‌دهد؟ از جمله اثر بارز این دوشادوشیها این است که هر دو همدوش را از کار و فعالیت مثبت باز می‌دارد و هر یک را به جاى توجه و دقت به کار خود، متوجه "همدوش" مىکند، تا آنجا که غالبآ این همدوشیها به هم آغوشیها منتهى مىگردد."() شریعت اسلام در عین این که به زنان، اجازه شرکت در مسجد و فعالیتهاى سیاسى اجتماعى را می‌دهد،از اختلاط نهى فرموده است. مبادا که روزى بستر آلودگیهاى اخلاقى فراهم آید. رسول خدا (ص) فرمود :"میان مردان و زنان نامحرم فاصله اندازید؛ زیرا، بر اثر ملاقات و اختلاط، گرفتار درد و بلایى مىشوید که دوا ندارد. بر شما باد که از اختلاط با زنان اجتناب نمایید."() بر همین اساس آن حضرت در زمان رسالتش براى جلوگیرى از اختلاط زن و مرد در مسجد دستور داد که براى زنان؛ درِ جداگانه‌اى به مسجدالنبى بسازند.() که هنوز هم به نام " باب النساء" وجود دارد. در روایت آمده است روزى رسول خدا(ص) در بیرون مسجد بودند، دیدند مردان و زنان باهم از مسجد بیرون می‌آیند؛ حضرت خطاب به زنان فرمودند :"بهتر است صبر کنید ابتدا مردان بروند، سپس شما."() همچنین درباره خروج زنان و مردان از مسجد و رفت و آمد در کوچه ها فرمود :"مردان از وسط و زنان از کنار کوچه یا خیابان بروند."() امام على (ع) به کسانى که به عدم اختلاط توجه نمىکنند و در اجتماع مردان، بدون هیچ مجوزى در می‌آمیزند، هشدار می‌دهد و مىفرماید :"آیا شما (مردان) حیا نمىکنید و غیرت نمی‌ورزید، زنانتان به بازارها رفته و بیماردلان مزاحم آنان مىگردند." و در بیانى دیگر به مردم عراق که این امر را رعایت نمىکردند، با اعتراض مىفرماید :"اى مردم عراق! به من خبر رسید که زنانتان، مردانتان را در کوچه و خیابان تنه می‌زنند، آیا حیاء نمى کنید؟"() به هر حال اهمیت مسئله تا بدانجاست که پیامبر اسلام(ص) در هنگام بیعت با زنان، به عدم اختلاط آنان با مردان تأکید نموده است.() ث آثار و برکات حضور بانوان در مسجد مساجد خانه خدا در زمین، مرکز وحى، منبع فیوضات معنوى و برکات گوناگون براى نمازگزاران و جامعه اسلامى است. مکانى که چنین جایگاهى نزد خداوند دارد، حضور در آن، آثار فراوانى را خواهد داشت و بىتردید شامل حال مکلّفان و حاضران در مسجد، اعم از زن و مرد خواهد بود. آثار حضور در مسجد چنان متنوع است که به دشوارى مىتوان درباره تمام آثار و برکات حضور در آن سخن گفت؛ چنانکه در روایتى از امام على(ع) براى حضور در مسجد هشت اثر نقل شده است: "مَنِ اختَلَفَ اِلَى المَسجِدِ اَصابَ اِحدَی الثَّمانِ؛ اَخا مُستَفادآ فِى اللهِ، اَو عِلمآ مُستَطرَفآ اَو آیَةً مُحکمَةً اَو یَسمَعُ کلِمَةً تَدُلُّ عَلى هُدیً، اَو رَحمَةً مُنتَظَرَةً، اَو کلِمَةً تَرُدُّهُ عَن ردى، اَو یَترُک ذَنبا خَشیَةً اَو حَیاءً"() کسى که به مسجد رفت وآمد مىکند، یکى از منافع هشتگانه نصیب او مىشود: برادرى مفید و با ارزش در راه خدا، یا علم و دانش نو، یا دلیل و برهان محکم (براى تثبیت عقاید)، یا کلماتى که موجب هدایت شود (مى شنود)، یا رحمت مورد انتظارى (شامل حال او مىشود)، یا مواعظى که او را از فساد و گناه بازدارد، (مى شنود،) یا به خاطر ترس یا حیا و آبروى خود گناهى را ترک مىکند. روشن است که در عصر کنونى حضور زنان به عنوان نیمى از پیکره اجتماع در مسجد و مراسم آن با حجاب و شوون اسلامى، آثار و برکات فراوانى دارد. در اینجا به مهمترین ثمرات این حضور روحانى اشارهکنیم: 1ـ آثار عبادى یکى از ارکان اساسى ادیان الهى، به ویژه شریعت حیاتبخش اسلام، عبادت است. عبادت؛ یعنى راز و نیاز کردن با خداوند و نجوا گفتن با او. جوهر و جان این نیایش، حضور قلب و توجّه به خداست. براى فراهم شدن عبادتى اینچنین، به شرایط و عوامل فراوانى نیاز است که مکان عبادت، یکى از آنهاست. براى نمونه، نماز در کوچه و خیابان، حتّى در صورت درست بودن، نمىتواند با حضور قلب همراه باشد. اسلام با در نظر گرفتن مکانى به نام مسجد و قرار دادن مقرراتى ویژه براى آن، در حقیقت مکان مناسبى را براى نماز و ارتباط بندگان با خداوند پیش بینى کرده است. نام مسجد، گواه درستى این سخن است. مسجد؛ یعنى جاى سجده، کرنش در پیشگاه خداوند و به دیگر سخن؛ یعنى جایگاه نماز و تقرّب جستن به خداوند بزرگ؛ زیرا سجده، برترین نمونه و شکل عبادت و بندگى است. از مساجد به عنوان خانه هاى خدا در زمین() و نیز خانههاى متقیان() و مؤمنان() یاد شده است. این عنوان به خوبى ماهیت عبادى مسجد را نشان می‌دهد؛ اینکه مسجدها، اولا و اساسآ براى ایجاد ارتباط بین بنده و معبود او و اعلام بندگى و عبودیت براى آفریدگار بنا مىشوند. بر این اساس نیز اصلىترین اثر حضور در آن در بعد عبادى خواهد بود: "وَ اَقیمُوا وُجُوهَکم عِندَ کلِّ مَسجِدٍ وادعُوهُ مُخلِصینَ لَهُ الدّینَ کما بَدَأکم تَعُودُونَ"() (هنگام عبادت) در هر مسجدى بسوى او توجه کنید و او را بخوانید و دین (خود) را براى او خالص کنید. همچنان که در آغاز شما را آفرید، بار دیگر در رستاخیز بازمى گردید. با توجه به این روایات و آیات، یکى از آثار حضور و شرکت بانوان در مساجد استفاده و بهره‌ورى از اعمال عبادى در این مکان مقدس است. اگر بانوان با رعایت شرایط ذکر شده براى حضور در مسجد(حضور سالم) در این مکان الهى وارد شوند، مىتوانند از اجر و پاداش عبادت کنندگان واقعى در مساجد برخوردار شوند. ولى حضور ناسالم زنان در مساجد و صحنههاى دیگر اجتماعى، نه تنها ستایش نشده، بلکه مورد مذمت قرار گرفته است و آثار عبادى و روحانى ندارد. بنابراین، آیا سزاوار نیست که بانوان با رعایت شرایط ویژه، با داشتن انگیزههاى الهى و اخلاص در عمل در این جایگاه مقدس وارد شوند؟ 2ـ آثار علمى تحصیل علم و دانش یکى از جنبههاى حضور زن در جامعه است و این امر به گونه‌اى داراى اهمیت و ارزش است که اسلام همانطور که کسب علم و دانش را بر مردان واجب می‌داند، زنان را نیز به همان نسبت به تحصیل علم فرمان داده و از گهواره تا گور یعنى از آغاز تا سرانجام به این امر مهم ترغیب نموده است. پیامبر اسلام(ص) در این باره فرمودند: "طلب العلم فریضةٌ على کلّ مُسلمٍ؛ طلب علم بر هر مسلمانى واجب است." در این جا نمىتوان گفت، چون واژه "مسلم" مذکر است تعبیر "کل مسلم" شامل زنان نمى شود؛ زیرا اولا: در بعضى نقلهایى که در کتب شیعه وارد شده واژه "مسلمه" نیز قید شده است: "طلب العلم فریضة على کل مسلم و مسلمة"() تحصیل علم براى تمام مردان و زنان مسلمان واجب است. ثانیآ: این تعبیرات اطلاق دارد و مقیّد به رجولیت (مرد بودن) نیست و اختصاص از آن فهمیده نمىشود. "مسلم" یعنى: مسلمان، چه مرد باشد چه زن. در این نقلها "مسلم"، اسم جنس است و شامل مرد و زن مىشود. کارکرد علمى مسجد در عصر رسول خدا(ص) و توصیههای‌ائمه(ع) دراینباره، ما را با یکى دیگر از آثار حضور در مسجد آشنا مىسازد. پیامبر(ص) مىفرماید :"هر نشستنى در مسجد بیهوده است، مگر اینکه براى سه کار باشد؛ خواندن قرآن، ذکر خدا، اندوختن دانش."() هنگامى که بانوان در مسجد گردهم‌آیند، بهترین زمانى است که مىتوانند از مسائل دینى و قرآن بهرهمند گردند؛ زیرا یکى از اهداف بناى مسجد برگزارى جلسات علمى و بیان احکام و مسائل اسلامى است، همانگونه که در عصر رسالت مرسوم بوده است. حضرات معصومان(ع) در سخنان متعددى مساجد را پایگاه علم و دانش معرفى کرده‌اند. امام على(ع) در یکى از سخنان خود "...بهره بردارى از علم و دانش را یکى از نتایج و آثار رفتن به مسجد ذکر مىفرماید."() بعضى فقها رفتن بانوان را به مسجد جهت فراگیرى مسائل اسلامى واجب دانسته‌اند و گفته‌اند :"اگر راهى براى یادگرفتن مسائل اسلامى جز از طریق رفتن به مسجد وجود ندارد واجب است (بانوان) به مسجد بروند."() امروزه به برکت نظام جمهورى اسلامى و توجهات مقام معظم رهبرى، مسجدها بر روى همگان گشوده است و به مناسبتهاى گوناگون در آنها وعظ و خطابه برپاست و علوم اسلامى تبلیغ مىشود و از رویدادهاى متفاوت علمى و تاریخ پرده برداشته مىشود و کانونهاى گرمى تشکیل مىگردد، بانوان مىتوانند با حضور خود بهرههاى فراوانى ببرند که هم پاداش تحصیل علم بر آن مترتب شود و هم ثواب حضور در مسجد. 3ـ آثار اجتماعى و فرهنگى مسجد به عنوان یک مرکز دینى براى عموم، نقش اساسى در شکلگیرى اجتماعات مسلمانان دارد. از این جهت به طور طبیعى مسجد مىتواند کارکرد اجتماعى نیز داشته باشد. حضور زنان و مردان و تبادل اخبار و اطلاعات اجتماعى، جویا شدن از احوال یکدیگر و سایر مسلمانان، تنها بخشى از این ظرفیت بزرگى است که مساجد دارند. در این مکانها مؤمنان فرصت مىیابند با جمعى آشنا شوند که از نظر دین و عبودیت با آنان همرنگ و توان ایجاد گروههاى اجتماعى هماهنگ را دارند.بنابراین، آنان مىتوانند از بین اهل مسجد دوستان، از حیث دینى، براى خود بیابند که طبعآ آثار آن در ابعاد اجتماعى بروز مىکند. زیرا در این پایگاه دینى و فرهنگى است که نمازگزاران مؤمنى در آن رفت و آمد مىکنند() و دوستى با آنان، در بینش انسان مؤثر است. با ایجاد پیوند و آشنایى میان مؤمنان، نخبگان و صالحان جامعه، بسترى مناسب براى پرورش و تربیت روحى انسان فراهم می‌آید. کسى که با خوبان ارتباط دارد، حتى اگر به آن درجه از تکامل نرسد که به سبب خدا ترسى، مرتکب گناه نشود، به سبب حیا و شرم از برادران و خواهران دینى خود، راه انحراف را در پیش نمىگیرد. برهمین اساس، امام صادق(ع) فرمود: "لایَرجِعُ صاحِبُ المسجِدِ باَقَلّ مِن اِحدی ثَلاثِ خِصالٍ ... وَاِمّا اَخٌ یَستَفیدُهُ فِى الله"() اهل مسجد کمتر از یکى از سه چیز از مسجد برنمىگردد "که یکى از آنها (دوستى) است که از او در مسیر خدا استفاده مىکند." بنابراین، زنان و مردان با حضور در مساجد، مىتوانند از یک اجتماع سالم دینى بهرهمند شوند. طبق روایتى که از امام على(ع) نقل شد، تأثیرات رفتارى که حضور در مسجد برجاى مىگذارد، مىتواند جوامع دینى را از فساد و گناه پاک کرده و مسلمانان را به سمت یک جامعه سالم هدایت کنند: "...اَو کلِمَةً تَرُدُّهُ عَن رِدی اَو یَترُک ذَنبا خشیَةً اَو حیاءً"() یا کلماتى مىشنود که او را از فساد و گناه باز می‌دارد، و یا به خاطر ترس (از خدا) یا حیا و آبرو، گناهى را ترککند.() مسجد پایگاهى دینى است که از فرهنگ دینى حمایت مىکند و بر بالندگى آن می‌افزاید، این پایگاه الهى که مردم، اعم از زن و مرد را در شبانه روز، پنج نوبت یا حداقل سه نوبت به سوى خداوند فرامىخواند و فرهنگى را ارائه می‌دهد که به دور از امتیازهاى ظاهرى و قومى، و ویژهگیهاى مشترک تأکید ورزیده، ارزشهاى اجتماعى و فرهنگى مشترک انسانها را در قالب فطرى و الهى حیات مىبخشد. این سازمان دهى از روزهاى آغازین عصر رسالت، در خطابهها و گفتگوهاى علمى و فرهنگى پیامبر با مردم و سران قبایل گوناگون آغاز شد و معیارهاى جدیدى براى بشریت به ارمغان آورد که مهمترین آنها ارزشگذارى بر مبناى تقوا و پرهیزگارى است، به طورى که جنسیت و قومیت و ... در آن ارزش و جایى نداشت. رونق گرفتن مسجدها که نیمى از آن به دست بانوان صورت مىگیرد، چیزى نیست که بتوان به آسانى در مورد آن سخن گفت؛ زیرا بازتابى که این امر در میان مجامع جهان و برون مرزى دارد بسیار فراتر و درخور توجه مىباشد. به این خاطر اسلام همانگونه که به زنان دستور عفاف و حجاب می‌دهد، به آنان دستور شرکت در مجامع عمومى را نیز صادر کرده است. حضور زنان در مساجد، بیانگر حضور فعال آنان در اجتماعات اسلامى و مجامع دینى و مذهبى است. آنان با حضور خود در مساجد، وحدت و همبستگى در سطح اجتماع را به ارمغان می‌آورند و از این کانون الهى جهت کسب دانش اجتماعى و فهم فرهنگ ناب محمدى(ص) بهرههایى مىبرند. 4ـ آثار سیاسى مسجد همواره در کنار کارکرد اجتماعى و فرهنگى، کانون سیاسى در جامعه مذهبى نیز بوده است. این موضوع چه در زمان پیامبر و چه در زمان خلفاء و ائمه اهلبیت(ع) و در دیگر اعصار قابل پیگیرى است و نمونههاى فراوانى درباره آن مىتوان ذکر کرد. در این دوران نه تنها آثار سیاسى حضور مردان در مسجد، بلکه آثار سیاسى حضور زنان در مسجد نیز مشهود است. چنانکه حضرت فاطمه(س) در مسجد و دفاع وى از حق ولایت امام على(ع)، یکى از آنهاست. همچنین سخنرانى حضرت زینب(س) در مسجد که از مسلمات تاریخى است. این اثر را در انقلاب اسلامى نیز مىتوان به خوبى مشاهده کرد. تربیت سیاسى که در مسجد ارائه مىشود، به دلیل ماهیت مذهبى آن مىتواند نسلى را پدید آورد که پشتوانه جامعه دینى باشند و در برابر حوادث سیاسى هوشیارى لازم را داشته باشند. ازاین رو حضور زنان در کنار مردان در مسجد ضرورى است؛ زیرا اگر زنان از حضور در این مکان محروم شوند؛ در واقع این تربیت به طور ناقص انجام خواهد شد. در حالى که بانوان به دلیل تأثیر عمیقتر بر فرزندان و نقش تربیتى خود، در صورت برخوردارى از تربیت سیاسى مسجد، بلوغ سیاسى را به طور شگفت انگیزى افزایش خواهند داد. بنابراین، از صدر اسلام تاکنون مسجد به عنوان کانون طرح مسائل سیاسى، نقش اساسى در تربیت سیاسى مردم اعم از زن و مرد داشته است؛ براین اساس که اگر زنان در این جاها حضور نیابند، از آگاهى از مسائل سیاسى کشور و جهان اسلام بى بهره مىشوند و فرزندانى که مردان و زنان آینده یک اجتماع‌اند از تربیت سیاسى کافى برخوردار نخواهند شد و این چنین جامعه‌اى شکستپذیر است. 5 ـ آثار روحى و اخلاقى کانون مسجد، نورانى و الهى است. چنانکه پیامبر(ص) نیز در حدیثى به آن اشاره فرموده است: "ما جَلَسَ قَومٌ فى مَسجدِ مِن مَساجِدِ اللهِ تَعالى یَتلُونَ کتابَ اللهِ (و) یَتَدارَسُونَهُ اِلّا تَنَزَّلَت عَلَیهِمُ السَّکینَةُ وَ غَشِیَتهُمُ الرَّحمَةُ وَ ذَکرَهُمُ اللهُ فیمَن عِندَهُ"() قومى (با یکدیگر) در مسجدى از مساجد خداوند متعال براى تلاوت و آموختن قرآن ننشینند؛ مگر آنکه آرامش بر ایشان نازل و رحمت الهى شامل حال آنها شود. و خداوند از آنها در میان کسانى که نزد او هستند یاد مىکند. آن حضرت در حدیثى دیگر مىفرماید: "مَن کانَتِ المَساجِدُ بَیتَهُ ضَمِنَ اللهُ لَهُ بِالرٌّوحِ وَالرّاحَهِ وَالجَوازِ عَلَى الصِّراطِ"() هرکسى که مسجدها خانه‌اش باشد، خداوند آسایش و آرامش و عبور از صراط را براى او ضمانت مىکند. و اینگونه است که مؤمن در مسجد، به مانند ماهى در دریا مىماند. اطمینان و آسایش حاصل از حضور در مسجد، توانایى انجام صحیح وظایف و تکالیف شرعى دیگر را نیز در پىخواهد داشت. دراین باره یادآورى این نکته نیز ضرورى است که به دلیل لطافتهاى روحى و تأثیرپذیرى عاطفى شدید در بانوان، نیاز به حضور براى کسب آرامش الهى و قلبى، درباره آنان بیشتر احساس مىشود. از نظر اخلاقى نیز وضع به همین ترتیب است؛ زیرا زنان به دلیل این که بیشتر عمر خود را در خانهها صرف خانه‌دارى و تربیت فرزندان مى کنند و بارها در مشکلات مختلف در تنگنا قرار مىگیرند، بیشتر از مردان نیازمند آرامش و یافتن محلى براى کسب راحتى روانى هستند؛ البته در فضایى به نام مسجد که اساس آن بر نورانیت، عبودیت و ارتباط خالق و مخلوق است، امکان فراهم شدن آن بیشتر است. به دلیل اینکه ویژگیهایى که در جماعت است، در غیر آن نیست. شیخ حر عاملى در کتاب ارزشمند "وسائل الشیعه" بابى تحت عنوان "باب استحباب الاجتماع فى الدعاء من أربعه إلى أربعین" آورده و روایاتى را در اینباره مطرح نموده است. از جمله از قول امام صادق(ع) آورده است که آن حضرت در اینباره فرمود: "مَا اجتَمَعَ أربعة رهطٍ قسَطَ على أمرٍ واحدٍ فدعوالله عزّوجلّ ألّا تفرقوا عن إجابهِ"() هیچگاه چهار نفر با هم اجتماع نکرده‌اند که براى مطلبى به درگاه خدا دعا کنند، جز اینکه با اجابت آن دعا از هم جدا شده‌اند. امام صادق(ع) در حدیثى دیگر فرمود: "کانَ أبى إذا حَزَنَهُ أمرٌ جَمَعَ النّساء والصّبیان ثمّ دعا وَ أمّنوا"() هرگاه پیش آمدى پدرم را غمناک مىکرد زنان و کودکان را جمع مىکرد، سپس دعا مىنمود و آنها آمین مىگفتند. ماجراى "مباهله" که پیامبر اسلام(ص) در برابر اهل نجران که آن حضرت را تکذیب کردند، نمونه‌اى از همین نوع و پندى است براى مسلمانان؛ گرچه حضرت خود به تنهایىتوانست نصاراى نجرانى را نفرین کند و خداوند نیز به خواسته آن حضرت پاسخ مثبت دهد؛ ولى همه فرزندانش و على(ع) و فاطمه(س) را گردآورد تا هم اهمیّت قضیه و جدّى بودن خود را وانمود کند و هم این که براى دیگران درسى باشد. بنابراین، حضور زنان به همراه مردان در دعاهاى پرفیض در خانه مشمول عنایت خاص و ویژه الهى قرار مىگیرند و از آثار دعا بهرهمند مىشوند. 6ـ آثار معنوى و اخروى در منابع روایى از ثوابها و اجرهاى متعدّدى براى حاضران در مساجد، فراوان یاده شده است از جمله: الف) "اِنَّ فِى التوراة مَکتُوبآ: اِنَّ بُیُوتى فِى الارض المساجِدُ فَطُوبى لِمَن تَطَهَّرَ فى بَیتِهِ ثُمَّ زارَنى فى بَیتى وَ حَقُّ عَلَى المَزُورِ اَن یُکرِمَ الزّائِرَ"() در تورات نوشته شده است که خداوند مىفرماید: مسجدها خانههاى من در زمین هستند. خوشا به حال کسى که خود را در خانه‌اش تمیز کند و در خانه من به زیارتم بیاید و حق زائر این است که میزبان او را محترم شمارد." ب) پیامبر(ص) فرمودند: "اَلمَساجِدُ سُوقٌ مِن اَسواقِ الآخِرَةِ قِراهَا المَغفِرَةُ وَ تُحفَتُهَا الجَنَّةُ"() مساجد بازارى از بازارهاى آخرتند. آمرزش (و بخشش) از وسایل پذیرایى آنها و هدیه آنها بهشت است. ج) همچنین آن حضرت فرمودند: "سَبعَةٌ یُظلُّهُمُ فى ظِلِّه یَومَ لاظِلَّ اِلّا ظِلُّهُ: ... رَجُلٌ قَلبُهُ مُتَعَلَّقٌ بالمَسجدِ اِذا خَرَجَ مِنهُ حَتّى یَعُودَ اِلیهِ"() هفت گروه در قیامت مورد توجه خدا قرار مىگیرند...(که از جمله آنهاست،) شخصى که وقتى از مسجد خارج مىشود تا زمان برگشت، توجه‌اش به مسجد باشد. د) امام صادق(ع) فرمودند: "لا یَرجِعُ صاحِبُ المَسجِدِ بِاِقَلّ مِن اِحدی ثَلاثِ خِصالٍ: اِمّا دُعاءٌ یَدعُوا بِهِ یُدخِلُهُ الله بِهِ الجَنَّهَ وَ اِمّا دُعاءٌ یَدعوا بِهِ فَیصرِفُ اللهُ عَنهُ بِهِ بَلاءَ الدُّنیا..."() اهل مسجد به کمتر از یکى از سه ویژگى باز نمىگردد: یا دعایى مىکند که خداوند به برکت آن، او را بهشت مىبرد، یا دعایى مىکند که به سبب آن بلاى دنیا را از او دور مىکند و یا... . این همه آثار بیانگر حضور در مسجد، علاوه بر آثار دنیوى، از جنبه اخروى و کمالات معنوى نیز به عنوان عاملى تأثیرگذار مورد توجّه است. نقل است که شیخ الرئیس ابوعلى سینا براى ابوسعید ابوالخیر نوشت: چه لزومى دارد، مردم همه در مسجد اجتماع کنند، با این که خداوند از رگ گردن به انسان نزدیکتر است. هرجا که باشى اگر رابطه‌ات با خدا برقرار باشد، نتیجه خواهى گرفت. وى در پاسخ نوشت: اگر چند چراغ در یک جا روشن باشد، اگر یکى از آنها خاموش شده چراغهاى دیگر روشن است. ولى اگر همان چراغ هر کدام در اطاق دربسته‌اى باشد، اگر یکى از آنها خاموش شود آن اطاق تاریک مىگردد. انسانها نیز اینگونه‌اند. بعضى گنهکارند، اگر تنها باشند شاید موفق به فیوضات و برکات نور الهى نشوند، ولى اگر در اجتماع باشند شاید خداوند به برکت وجود بعضى دیگر افراد اجتماع آنان را نیز مشمول فیوضات و برکاتش قرار دهد.() نتیجه: حضور زنان در جامعه و تلاش و مجاهدت آنان در عرصههاى مختلف اجتماعى از موضوعات و مسائل مهمى است که همواره از مباحث بنیادین بوده است. از دیدگاه تعالیم مقدس اسلام، زنان از کلیه حقوق اجتماعى بهرهمند مىباشند و هیچ مانع و حصارى نمىتواند راههاى حضور فعال آنان در جامعه را سدّ نماید و این انسان خلّاق را که نیمى از پیکر جامعه انسانى است از بهره‌رسانى به اجتماع محروم گرداند. آنچه مهم است اینکه اسلام در عین این که از حضور زن در عرصه هاى اجتماع مانند حضور در مسجد و... جلوگیرى نکرده چارچوب را نیز در نظر گرفته تا هم براى به بار نشستن اهداف اسلام بکوشند و هم حیثیت انسانى آنان دستخوش طمع دشمنان قرار نگیرد و پاکدامنىشان نیز حفظ شود، ازاین رو، زنان را تا جایى که حضورشان به فساد آلوده نشود از شرکت در اجتماع نهى نمىکند، بلکه در بعضى موارد شرکت آنها را واجب مىکند، مانند حج که بر مرد و زن به یک اندازه واجب است و حتى شوهر هم حق ممانعت از همسر خود ندارد. گفتار قائلین به افضلیت نماز زن در خانه نیز ناظر به اهمیت به حجاب و پوشش زن است. اگر زنى بتواند خود را از دید نامحرم بپوشاند و یا دیدگان خویش را از نگاه بیگانه فرو بندد، حضور او در مسجد منعى ندارد. همانطور که در زمان رسول خدا(ص) و دیگر حضرات معصومان (ع) زنها با حفظ حجاب و پوشش اسلامى به نمازجماعت در مسجد حضور پیدا مىکردند. امام خمینى(ره) در اینباره فرموده است: "اگر (زنان) بتوانند کاملا خود را از نامحرم حفظ کنند بهتر است در مسجد نماز بخوانند."() و همچنین حضرت آیت ا... مکارم شیرازى مىفرمایند :"براى زنها بهتر آن است که نماز را در خانه بخوانند، ولى اگر خود را از نامحرم به خوبى حفظ کنند، بهتر است در مسجد بخوانند، و اگر راهى براى یاد گرفتن مسائل اسلامى جز از طریق رفتن به مسجد وجود ندارد، واجب است به مسجد بروند."() حضور زن در مسجد بسیار حائز اهمیت است؛ چون او مربى و پرورش دهنده نسلهاست. امام خمینى(ره) دراینباره مىفرماید :"زن مربى جامعه است، از دامن زن انسانها پیدا مىشوند، مرحله اول مرد و زن صحیح، از دامن زن است... زنان با تربیت صحیح خود انسان درست مىکند و با تربیت صحیح خود کشور را آباد مىکند."() آرى، بانوان محجبه با حضور در مساجد و اماکن مذهبى، براى انجام عبادات، کسب دانشهاى اجتماعى و اخلاقى و سیاسى و... و خلاصه متخلق شدن به اخلاق الهى مىتوانند در برابر هجمههاى فرهنگى دشمنان مبارزه نمایند و در پرتو کسب این آگاهىها از کانون مساجد و اماکن مذهبى، در ایفاى نقش خانوادگى و پرورشى و تربیتى بسیار موفق و نسلى متفکر و سیاستمدار و مؤمن و متعبد و تلاشگر به جامعه انسانى تقدیم نمایند. افزون بر فوایدى که در این نوشتار درباره حضور بانوان در مسجد برشمردیم، در این برهه از زمان حفظ نظام جمهورى اسلامى و تحکیم پایههاى اقتدار آن از مهمترین وظایف مسلمانان است که اصولا جنسیت بردار نیست، یعنى از مهمترین وظایفى است که هرکس به دلیل مسلمانى برعهده دارد؛ وظیفه‌اى که بر اساس قانون تزاحم مصالح، بر تمام احکام فردى و اجتماعى اولویت دارد. بنابراین، در این راستا چه زنان و چه مردان، مىبایست حضورى فعال داشته و نشاط سیاسى جامعه اسلامى را همواره با تقویت روح دیندارى و عابدانه خود حفظ نمایند. امام خمینى(ره) در مقدمه وصیتنامه الهى سیاسى خود، پس از بیان افتخارات مهم مکتب تشیع که همه راجع به وجود مقدس ائمه(ع) است، مىفرمایند :"ما مفتخریم که بانوان و زنان و پیر و جوان و خرد و کلان در صحنههاى فرهنگى و اقتصادى و نظامى حاضر و همدوش مردان یا بهتر از آنان در راه تعالى اسلام و مقاصد قرآن کریم فعالیت دارند." اشاره به حضور زنان در کنار مردان با هدف تعالى اسلام، از نظر امام راحل(ره) از افتخارات جامعه شیعى ایران انقلابى است. قطعآ بهترین عرصه حضور و پاکترین نهاد براى ابراز ویژگى فرهنگى و اجتماعى زنان، سنگر مساجد و نمازهاى جمعه و جماعت است. امروز که در جامعه اسلامى، زمینه رشد و پیشرفت براى بانوان در همه ابعاد زندگى، بر اساس موازین اسلامى و ارزشهاى معنوى در عرصههاى اجتماعى، سیاسى، و تربیتى، و... مهیا شده است، بر زنان جامعه ماست تا استعدادها، شایستگى ها، ابتکارات و توانایىهاى خود را ارائه دهند و نقش شازنده، ارزنده و مفید خود را در شئون مختلف شکوفا ساخته، و به مقاماتى که شایستگى آنها را دارند، برسند. حضور شایسته و مطلوب زنان در سطوح بالاى جامعه اسلامى، ضمن حفظ مسئولیت خانوادگى، بیانگر اهمیت دادن اسلام و نظام اسلامى به موقعیت او در جامعه است. با این حضور مىتوان کلیه تبلیغات دشمنان اسلام مبنى بر محرومیت زنان مسلمان از همه مزایاى اجتماعى و حقوق را خنثى کرد.  پىنوشتها:ـــــــــــــــــــــــ . سوره احزاب،آیه .53 . مسئله حجاب زن، ص .154 . همان، ص .237 . مرآت النساء، ص .140 . سنن ابوداود، ج1،ص .109 . همان، ج ،2 ص .533 . محمد بن یعقوب کلینى، فروع کافى، ج ،5 ص .518 . وسائل الشیعه، ج ،14 ص .174 . همان: "پیامبر(ص) از زنان پیمان گرفت که دوست نداشته باشند، در خلوت با مردان بنسینند." . وسائل الشیعه، ج 3،ص .480 . مستدرک الوسایل، ج ،3 ص .313 . همان، ص .359 . کترالعمال، ج 7،ص .650 . سوره اعراف،آیه .29 . بحارالانوار، ج 1،ص .172 . همان، ج ،77 ص 86 ؛ وسایل الشیعه، ج ،3 ص .86 . وسایل الشیعه، ج ،3 ص .480 . آیت ا... مکارم شیرازى، رساله توضیح المسائل، مسئله .817 . حسن بن على حرانى، تحف العقول عن آل الرسول، ص ،258 قم، موسسة النشر الاسلامى، 1417 ق. . وسایل الشیعه، ج ،3 ص .477 . همان، ج ،3 ص .470 . بر این اساس، حضور در مسجد مىتواند نقش بازدارنده در ارتکاب جرایم و گناهان نیز داشته باشد. . مستدرک الوسایل، ج 3،ص .363 . همان، ص .554 . وسایل الشیعه، ج 4،ص 1143 ح 8858 باب 38 از ابواب دعا. . همان، ج ،4 ص .1143 . همان، ج ،3 ص .482 . مستدرک الوسائل، ج 3، ص 361 ؛ بحارالانوار، ج 81، ص ؛4 شیخ طوسى، الامالى، ص ،139 قم، دارالثقافة، 1414ق. . وسایل الشیعه، ج ،3 ص .471 . همان، ج ،3 ص .477 . همان، ج ،3 ص .481 . امام خمینى(ره)، رساله توضیح المسائل، مسئله، .893 . آیت ا... مکارم شیرازى، رساله توصیح المسائل، مسئله .817 . در جستجوى راه از کلام امام، دفتر سوم، ص .111

تعداد مشاهده مقاله: 108