سیماى پیامبر اعظم در آیینه صحیفه سجادیه

صحیفه سجادیه مجموعه بى بدیلى است از معارف و حقایق بلند که کلید سعادت دنیا و آخرت را فرا روى انسان قرار مى‏دهد. امام زین العابدین و سید ساجدین(ع) در سخت‏ترین شرائط حاکمیت روزگار، در قالب دعا، عالى‏ترین مضامین تربیتى، اخلاقى و عرفانى و علمى و فلسفى و سیاسى اجتماعى را به شیعیان و شاگردان مکتب اهل بیت(ع) آموخته است. دعاهایى که در عین زیبایى و فصاحت و بلاغت از چنان محتوایى برخوردار است که آن را «زبور آل محمد» و اخت القرآن نامیده‏اند. در عظمت این صحیفه سراسر نور و عرفان همین بس که حضرت سجّاد(ع) آن را بر امام باقر(ع) املاء فرموده‏اند و حضرت باقر(ع) در حالى که فرزندش امام صادق(ع) حضور دارد آن را مى‏نویسد، و این گنج بى‏پایان در محضر سه معصوم تنظیم مى‏شود و توسط امام باقر(ع) به امام صادق(ع) به ودیعت گذاشته مى‏شود و توسط ائمه بعدى، توسط فرزندان زیدبن على براى شیعیان محافظت و نگهدارى مى‏گردد. آنچه پیش رو دارید نگاهى است به سیماى نورانى پیامبر خاتم(ص) در آیینه صحیفه نورانى سجادیه امید که رهگشایى باشد براى مشتاقان شناخت مقام با عظمت پیامبر اکرم(ص). جایگاه بلند نام پیغمبر(ص) در صحیفه نورانى سجادیه افزون بر این که در برخى دعاها به صورت خاص از مقام‏هاى والاى پیامبر اکرم(ص) و منزلت والاى او سخن به میان آمده در غالب دعاهاى صحیفه اسم مبارک آن حضرت و آل طاهرش در جاى جاى دعاها با احترام برده شده است، کمتر دعایى را مى‏توان از حضرت سجّاد پیدا کرد که در آن اسم مبارک پیامبر برده نشده باشد، در برخى دعاها بیش از چند بار این جمله «اللّهم صلّ على محمّدٍ و آل محمّد» و یا «آله» تکرار شده است به عنوان نمونه در دعاى بیستم، 19 بار، در دعاى 42، 12 بار، در دعاى 44 و دعاى 22، 7 بار، در دعاى 14، پنج بار در دعاى 21 و 24، هر کدام 4 بار، در دعاى 13 و 23، 3 بار، و در دعاى 9 و 12 و 16، هر کدام 2 بار این جمله تکرار شده است.و.... این روش حضرت اوّلاً تفسیر صحیح عملى آیه اى است که دستور مى‏دهد بر محمّد(ص) صلوات بفرستید، در سوره احزاب مى‏خوانیم: «انّ اللّه وملائکته یصلّون على النبى، یا ایها الّذین آمنوا صلّوا علیه و سلّموا تسلیماً؛(1) خدا و فرشتگان بر پیامبر درود مى‏فرستند، اى کسانى که ایمان آورده‏اید بر او درود بفرستید و سلام گویید و کاملاً تسلیم(فرمان او) باشید.» حضرت با این روش ثابت مى‏کند که روش صحیح صلوات بر نبى همان است که حضرت بیان نموده که آل او در کنارش ذکر شده است و غیر از آن، روش "ابتر" و ناتمام است. ثانیاً در ضمن دعاها در سخت‏ترین شرایط اختناق نام اهلبیت پیغمبر(ص) را که سخت مورد تاخت و تاز و بى‏مهرى بودند زنده نگهداشته و نام آنها را بر زبانها جارى مى‏سازد. ثالثاً به مهم‏ترین شرط قبولى و استجابت دعا عمل نموده است، چرا که در روایات فراوانى سفارش شده است که براى استجابت دعا قبل و بعد از آن صلوات بر محمد و آل او بفرستید. امام صادق(ع) فرمود: «لایزال الدّعاء مهجوباً حتّى یصلّى على محمّدٍ و على آل محمّدٍ؛ لایزال دعا در پرده است (و به استجابت نمى‏رسد) مگر (زمانى) که بر محمّد و آلش درود فرستاده شود.»(2) و همچنین فرمود: «هر کس حاجتى دارد در پیشگاه الهى پس باید با محمّد و آل او(دعا را) آغاز کند سپس حاجت خویش را بخواهد سپس با صلوات ختم کند، براستى خدا بزرگوارتر از آن است که آغاز و پایان دعا را قبول فرماید و وسط آن را واگذارد....»(3) دعاى دوّم و مقامات پیامبر خاتم‏ در دعاى دوم با جملات بسیار زیبایى، مقام‏هاى عالى پیامبر اکرم و منزلت والاى آن حضرت را به همراه ویژگى‏هاى آخرین رسول از سلسله جلیله رسولان الهى برشمرده‏اند و ضمن اشاره به رنجهاى فراوان پیامبر اکرم(ص) در خصوص مسائلى همچون دعوت مردم به یکتاپرستى و نصیحت و خیرخواهى، هجرت و جنگ‏ها و ثمرات این جنگ‏ها مطالبى بیان فرموده‏اند و در پایان به مقام شفاعت و درجات اخروى آن بزرگوار اشاره نموده‏اند که به ترتیب مورد بحث و بررسى قرار مى‏گیرد. 1- نعمت بزرگ رسالت‏ از دعاهاى آن حضرت پس از ستایش خداوند، درود بر پیغمبر خدا است «و الحمد للّه الّذى منّ علینا بمحمّدٍ نبیّه(ص) دون الامم الماضیة و القرون السّالفة، بقدرته الّتى لاتعجز عن شى‏ءٍ و ان عظم ولایفوتهاشى‏ء و ان لطف؛(4) و سپاس خداى را که به سبب وجود محمّد(ص) پیامبرش بر ما منّت نهاد، نه امّت‏هاى گذشته (و آنها از این نعمت محروم بودند) با قدرتى که از هیچ چیز هر چند بزرگ عاجز نیست و هیچ چیز هرچند کوچک از نظرش مخفى نیست.» راغب مى‏گوید: منّت از ریشه "منّ" به معناى سنگهایى است که با آن وزن مى‏کنند و به همین دلیل هر نعمت سنگین و گرانبهایى را "منّت" مى‏گویند که اگر جنبه عملى داشته باشد یعنى کسى عملاً نعمت بزرگى به دیگرى بدهد کاملاً زیبا و ارزنده است و امّا اگر کسى کار کوچک خود را با سخن بزرگ کند و به رخ افراد بکشد کارى است بسیار زشت، بنابراین منّتى که نکوهیده است به معناى بزرگ شمردن نعمتها در گفتار است امّا منتى که زیبنده است همان بخشیدن نعمتهاى بزرگ است.(5) به همین معناى دوم است آنچه در قرآن درباره نعمت رسالت آمده که «لقد منّ اللّه على المؤمنین اذ بعث فیهم رسولاً من انفسهم یتلوا علیهم آیاته و یزکّیهم و یعلّمهم الکتاب و الحکمة و ان کانوا من قبل لفى ضلالٍ مبین؛(6) خداوند بر مؤمنان منّت نهاد (و نعمت بزرگى به آنها بخشید) هنگامى که در میان آنها، پیامبرى از جنس خودشان برانگیخت. که آیات او را بر آنها بخواند و کتاب و حکمت به آنها بیاموزد، اگرچه پیش از آن در گمراهى آشکار بودند». در آیه فوق، سخن از بزرگترین نعمت الهى، نعمت بعثت پیامبر اسلام به میان آمده است و امام زین العابدین هم در فراز پیش گفته از دعا به این نعمت بزرگ اشاره نموده‏اند. پى آمد بعثت‏ از آثار رسالت خاتم پیامبران آن است که امّت محمّد(ص) بهترین امّت و نمونه‏ترین امّت قرار گرفت و در دوره آخر الزّمان بر تمامى امّت‏ها فزونى یافت. امام سجاد(ع) در ادامه مى‏فرماید: «فختم بناعلى جمیع من ذرأ، و جعلنا شهداء على من جحد و کثّرنا بمنّه على من قلّ؛(7) پس ما را خاتم همه آفریدگان قرار داد و گواهان بر منکران(و به کرم خود) و در سایه منّتش شما و ما را از آنان که شمارشان فروکاست فزونى بخشید.» 2- امین وحى‏ «اللّهم فصلّ على محمّدٍ امینک على وحیک؛(8) خدایا! پس درود فرست بر محمّد امین وحى.» این فراز اوّلاً عصمت همه جانبه آن حضرت را مورد اشاره قرار داده که پیامبر اکرم(ص) در دریافت و تلقى وحى از مبدأ اعلى و یا جبرئیل در نگهدارى و حفظ آن و همچنین ابلاغ و رساندن آن امین و داراى عصمت بوده است چنان که قرآن در آیاتى بر این امر صحّه گذاشته است از جمله فرمود: «ماینطق عن الهوى ان هو الّا وحى یوحى؛(9) و او (محمد(ص)) هرگز از روى هواى نفس سخن نمى‏گوید. آنچه مى‏گوید چیزى جز وحى که بر او نازل شده نیست.» و در سوره الحاقه مى‏فرماید: «تنزیلٌ من ربّ العالمین و لو تقوّل علینا بعض الاقاویل لاخذنا منه بالیمین ثمّ لقطعنا منه الوتین؛(10) (این قرآن کلامى است) که از سوى پروردگار جهانیان نازل شده است. اگر او سخنى دروغ بر ما مى‏بست، ما او را با قدرت مى‏گرفتیم سپس رگ قلبش را قطع مى‏کردیم...» و چون چنین مجازاتى واقع نشده نشان از عصمت همه جانبه او دارد. 3- برگزیده الهى‏ «و نجیبک من خلقک وصفیّک من عبادک؛ و پسندیده از میان خلقت و برگزیده از میان بندگانت مى‏باشد» خداوند تمام پیامبران را از میان انسان برگزیده است. چنان که در قرآن کریم در آیات مختلفى به این امر اشاره شده است مانند آیه 33، آل عمران «انّ اللّه اصطفى آدم و نوحاً و آل ابراهیم» و مانند آیه 75، حج «اللّه یصطفى من الملائکة رسلاً و من النّاس» و آیه 47، ص «و انّهم لمن المصطفین الاخیار». و حضرت ختمى مرتبت برگزیده برگزیدگان، و جدا شده از بین جدا شده‏هاست، و جمله دومى «برگزیده از میان بندگانت» شاید اشاره به همین مطلب باشد که آن حضرت از بین بندگان خالص الهى یعنى انبیاء نیز برگزیده است. لذا خود آن حضرت فرمود: «انا قائد المرسلین؛ من پیشواى پیغمبران هستم.» و در جاى دیگر فرمود: «ما خلق اللّه خلقاً افضل منّى؛ خداوند مخلوقى برتر از من و گرامى‏تر (و عزیز کرده‏تر) از من نیافریده است.»(11) آباء و اجداد و امهاتى هم که حامل نور با عظمت پیامبر اکرم(ص) بودند، همه انسانهاى پاکیزه و پاک بودند «حجورٌ طابت و طهرت»(12) و در واقع خانواده آنها نیز برگزیدگان الهى بودند، از بین تمامى خانواده‏ها. 4- پیغمبر رحمت‏ «امام الرّحمة و قائد الخیر و مفتاح البرکة کما نصب لامرک نفسه؛ امام و پیشواى رحمت، و قافله‏سالار نیکى، و کلید برکت بود، همچنان که جان خویش را در راه انجام دادن امر تو به مشقت انداخت.»(13) آن حضرت نه تنها براى مردم عربستان رحمت بود که براى همه جهانیان رحمت و فرشته نجات بوده است. لذا قرآن کریم مى‏فرماید: «ما ارسلناک الا رحمة للعالمین؛(14) ما تو را نفرستادیم مگر این که براى جهانیان رحمت باشى.» و خود آن حضرت فرمود: «ایّها النّاس انّما انا رحمة مهداة؛ مردم بیدار باشید همانا من رحمت هدایت شده هستم.»(15) و در آیه دیگر در رابطه با مهربانى آن حضرت و این که تلاش داشت امّت خویش را هدایت نماید مى‏خوانیم: «لقد جاءکم رسول من انفسکم عزیز علیه ما عنتّم حریص علیکم بالمؤمنین رؤوف رحیم؛(16) به یقین رسولى از خود شما به سویتان آمد که رنجهاى شما بر او سخت است، و اصرار بر هدایت شما دارد، و نسبت به مؤمنان رؤوف و مهربان است.» امّا کلید برکت بودن آن حضرت بیش از آن است که در ضمن یک مقاله بگنجد فقط اشاره کنیم که با آمدن آن حضرت به دنیا در سال عام الفیل لشکر فیل سوار ابرهه مفتضحانه شکست مى‏خورد و همین امر باعث رونق مکّه مى‏شود و تجارت آن شهر باعث نجات مردم از گرسنگى و قحطى مى‏شود که خداوند در سوره فیل و قریش به این امر اشاره کرده است.(17) از برکت وجود آن حضرت است که وقتى وارد خانه حلیمه سعدیه مى‏شود آثار برکات در تمام ابعاد زندگى او هویدا مى‏شود؟، خوب است جریان را از زبان حلیمه بشنویم. در حضور مادر محمد(ص) خواستم او را شیر دهم پستان چپ خود را - که داراى شیر بود - در دهان او نهادم ولى کودک به پستان راست من بیشتر متمایل بود. آمّا من از روزى که بچه دار شده بودم شیرى را در پستان راست خود ندیده بودم. اصرار نوزاد، مرا بر آن داشت که پستان راست بى‏شیر خود را در دهانش بگذارم، همان دم که کودک شروع به مکیدن کرد، رگ‏هاى خشک آن پر از شیر شد و این پیشامد موجب تعجب همه حاضران گردید.(18) همو مى‏گوید: از روزى که «محمّد» را به خانه خود بردم، روز به روز خیر و برکت در خانه‏ام بیشتر و دارایى و گله‏ام فزون‏تر گردید.»(19) وقتى در کودکى داراى چنان برکاتى باشد یقیناً بعد از بعثت و اتصال با مبدأ اعلا برکات وجود او چندین برابر خواهد شد. چنانکه داستانهاى فراوانى این مسئله را تأیید مى‏کند مانند داستان یوم الدار و برکت پیدا نمودن غذاى پذیرایى میهمانى، و مانند داستان برکت یافتن غذاى جابربن عبداللّه انصارى که با یک من آرد و یک بزغاله جمعیت کثیرى پذیرایى شد و از غذا چیزى کم نشد،و... 5 - جذب و دفع براى خدا «و عرّض فیک للمکروه بدنه، و کاشف فى الدّعاء الیک حامّته، و حارب فى رضاک اسرته و قطع فى احیاء دینک رحمه و اقصى الادنین على جحودهم و قرّب الاقصین على استجابتهم لک و والى فیک الابعدین و عادى فیک الاقربین؛ و در راه تو بدنش را هدف مصائب و سختى‏ها قرار داد، و در راه دعوت به سوى تو با نزدیکانش در افتاد، و براى رضایت تو با قبیله و تبارش به ستیزه برخاست، و در زنده کردن دین تو رشته خویشاوندى خود را برید و نزدیک‏ترین بستگان خود را به سبب انکار حق، از خویش دور کرد، و دورترین مردم را که پذیراى حق شدند به خود نزدیک ساخت و با بیگانگان به خاطر تو دوستى کرد، و با نزدیکان به خاطر تو دشمنى ورزید.»(20) پیامبر ابوسفیان و ابوجهل‏ها را که از قریش بودند، و ابولهب را که عمویش بود، و همسر او را بخاطر عدم ایمان به یگانگى خدا از خود دور ساخت و سلمان که ایرانى بود و بلال که حبشى بود... جذب خویش نمود تا آن‏جا که درباره سلمان فرمود: «سلمان منّا اهل البیت؛سلمان از خانواده ماست.»(21) این بدان جهت است که براى مردان خدا خویشاوندى در صورتى که با پیوند مکتبى همراه نباشد کمترین ارزشى ندارد ولى بر عکس افراد دور افتاده‏اى که از نژاد و اهل زبان آنها نیستند ولى پیوند فکرى و اعتقادى و عملى با آنها دارند از بالاترین ارزش برخوردارند. قرآن این حقیقت را درباره همراهان پیامبر(ص) به عنوان بهترین رستگارى این گونه بیان مى‏دارد «لا تجد قوماً یؤمنون باللّه و الیوم الآخر یوادّون من حادّ اللّه و رسوله و لو کانوا آباءهم او ابناءهم او اخوانهم او عشیرتهم، اولئک کتب فى قلوبهم الایمان و ایّدهم بروحٍ منه؛ هیچ قومى را که ایمان به خدا و روز رستاخیز دارد نمى‏یابى که با دشمنان خدا و رسولش دوستى کنند (بلکه دشمن مى‏دارند) هرچند پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشاوندانشان باشند، آنان کسانى هستند که خدا ایمان را بر صفحه دلهایشان نوشته و با روحى از ناحیه خودش آنها را تقویت فرموده، و یدخلهم جنّاتٍ تجرى من تحتها الانهار خالدین فیها رضى اللّه عنهم و رضوا عنه اولئک حزب اللّه الا انّ حزب اللّه هم المفلحون؛ و آنها را در باغهایى از بهشت وارد مى‏کند که نهرها از زیر درختانش جارى است، جاودانه در آن مى‏مانند، خدا از آنها خشنود است و آنان نیز از خدا خشنودند؛ آنها «حزب اللّه»اند، بدانید «حزب اللّه» پیروزان و رستگارانند.»(22) و امیر مؤمنان على(ع) که خود از پیشتازان این افراد است درباره پیامبر(ص) و یاران او چنین مى‏گویند: «و لقد کنّا مع رسول اللّه(ص) نقتل آباءنا و ابناءنا و اخواننا و اعمامنا ما یزیدنا ذلک الّا ایماناً و تسلیماً و مضیّاً على اللّقم و صبراً على مضض الالم وجدّاً فى جهاد العدوّ؛ براستى همیشه این گونه بود که در رکاب رسول خدا(ص) با پدران و فرزندان و برادران و عموهاى خود مى‏جنگیدیم، که این مبارزه برایمان و تسلیم ما مى‏افزود و ما را در جادّه (وسیع) حق و صبر و بردبارى برابر ناگوارى‏ها و جهاد و کوشش برابر دشمن ثابت قدم مى‏ساخت»(23) حضرت سجّاد(ع) نیز به این امراشاره دارد که در قسمت یاران مطرح مى‏شود. امّا اذیت‏ها و آزارهایى که آن حضرت دید بیش از آن است که در این مقام بتوان بیان نمود فقط به جمله‏اى از خود آن حضرت بسنده مى‏کنیم که فرمود: «ما اوذى احدٌ مثل ما اوذیت فى اللّه؛ هیچ کس در راه خدا مانند من اذیت و آزار نشد.»(24) 6- تبلیغ دلسوزانه با تحمّل مشقات‏ «و ادأب نفسه فى تبلیغ رسالتک و القبها بالدّعاء الى ملّتک و شغلها بالنّصح لاهل دعوتک؛ و خودش را در راه تبلیغ رسالت و پیام تو خسته کرد، و با فراخواندن به سوى آیین تو خود را به مشقّت افکند و با نصیحت و خیرخواهى کردن براى مؤمنان خود را مشغول ساخت.»(25) راستى در مدّت 23 سال تبلیغ رنجهاى بى‏شمارى را تحمّل و بیش از هفتاد جنگ (غزوه و سریه) را براى تبلیغ اسلام و زنده نگهداشتن آن تحمل نموده، به قدرى دلسوزانه تلاش مى‏کرد که حتّى خداوند نیز به او تذکر داد که بنا نیست این همه خود را به زحمت اندازى. «فلعلّک باخعٌ نفسک على آثارهم ان لم یؤمنوا بهذا الحدیث اسفاً؛ گویى مى‏خواهى به خاطر اعمال آنان، اگر به این گفتار ایمان نیاورند، خود را هلاک کنى.»(26) آن حضرت آنقدر دلسوز بود و تلاش مى‏کرد که قومش هدایت شود که گاه توسط همان مردم سنگباران مى‏شد و خون از پاى مبارکش جارى بود با این حال مى‏گفت: «اللّهمّ اغفر لقومى فانّهم لایعلمون؛(27) خدایا قومم را ببخش، براستى آنها (نسبت به مقام رسالت) آگاهى ندارند.» 7- هجرت و تحمّل رنج دورى از وطن و خانه خدا راستى دور شدن از مکّه بسیار سخت و ناگوار است آنهایى که مکّه مشرّف شده‏اند این امر را به خوبى لمس مى‏کنند، حال اگر مکّه وطن و زادگاه و «مسقط الرأس» انسانى باشد، دور شدن او از آنجا دو چندان ناگوار و تلخ خواهد بود. امّا پیامبراکرم(ص) براى اعتلا و توسعه اسلام تن به این هجرت و هجران داد و حاضر شد سالهاى دورى از وطن و خانه خدا را تحمّل نماید، و در عالم هجرت با جنگها و مشکلات فراوان دست و پنجه نرم کند، حضرت سجّاد در این‏باره مى‏فرماید: «و هاجر الى بلاد الغربة و محلّ النّأى عن موطن رحله، و موضع رجله و مسقط رأسه و مأنس نفسه، ارادةً منه لاعزاز دینک و استنصاراً على اهل الکفر بک؛(28) و به سرزمین دور از وطنش و بلاد غربت (یعنى مدینه) هجرت کرد وطنى که محل سکونت و نشو و نماى او بود، و در آنجا به دنیا آمده بود، و بدانجا انس و الفت گرفته بود(همه این‏ها) به خاطر سربلند کردن دین تو، و به خاطر یارى جستن علیه کفر بود. این هجرت که بعد از سیزده سال از بعثت پیامبراکرم(ص) انجام گرفت پى‏آمدها و دستاوردهاى فراوانى داشت از جمله توسعه و عزّت یافتن اسلام، و افزون شدن مسلمانان است که امام سجّاد(ع) نیز به آنها به عنوان ره‏آورد هجرت پیامبراکرم(ص) اشاره نموده است. هجرت پیامبر منشأ برکات فراوانى گشت، تشکیل حکومت اسلامى، قدرت جهانى یافتن مسلمانان، پیروزیهاى پى‏درپى و... از آن جمله است بدین جهت منشأ تاریخ براى مسلمین قرار گرفت. 8 - جهاد و استقامت در حال هجرت‏ «حتّى استتبّ له ما حاول فى اعدائک، و استتم له مادبّر فى اولیائک فنهد الیهم مستفتحاً بعونک، و متقوّیاً على ضعفه بنصرک فغزاهم فى عقر دیارهم و هجم علیهم فى بحبوحة قرارهم حتّى ظهر امرک، و علت کلمتک، و لو کره المشرکون؛ تا جایى که (با استقامت) هرچه درباره دشمنان تو در سر داشت جامه عمل پوشانید، و آنچه درباره دوستانت مى‏اندیشید به دست آورد. پس در حالى که از تو کمک مى‏خواست، و از تو نیرو طلب مى‏کرد، به ستیز با دشمنان تو برخاست، پس در دل وطن دشمن با آن‏ها جنگید، و در میان قرارگاهشان بر آنان هجوم برد، تا دین تو آشکار گشت، و کلمه تو (یعنى توحید) برترى یافت، هرچند خوشایند مشرکان نبود.» آنچه درباره دشمن در سر داشت تسلیم شدن آنان و یا شکست آنان بود که این امر به صورت کامل در سال هشتم هجرت با فتح مکّه تحقق یافت، و آنچه براى مسلمانان تلاش داشت همان امنیّت و آرامش و عزّت جهانى بود، که آن هم به دست آمد. این ره‏آوردها نتیجه جنگهاى متعدد و تلاشها و رنجهاى بى‏شمارى بود که پیامبر اکرم(ص) و همراهانش تحمّل کردند، از جنگ بدر و احد و خیبر و خندق گرفته تا فتح مکّه و جنگ تبوک. 9- پاداش پیامبر در قالب دعا هر انسان منصفى نگاه اجمالى به زحمات طاقت فرساى پیامبراکرم(ص) واوصاف نیکوى او داشته باشد بى‏اختیار دست به دعا بر مى‏دارد و از خداوند پاداش نیکو براى او طلب مى‏کند هرچند خداوند بدون دعاى بندگان نیز پاداش در خور لیاقت آن حضرت به او عنایت مى‏کند، امّا دعاى بندگان هم پاداش و ثواب براى خود آنان دارد و نوعى همراهى با اهداف آن حضرت تلقى مى‏شود و هم باعث ترفیع درجه آن حضرت در پیشگاه الهى مى‏گردد، بر همین اساس است که حضرت سجّاد عرضه مى‏دارد. «اللّهم فارفعه بما کدح فیک الى الدّرجة العلیا من جنّتک حتّى لایساوى فى منزلة و لایکافأ فى مرتبةٍ و لا یوازیه لدیک ملکٌ مقرّبٌ و لا نبىّ مرسلٌ؛ خدایا! در برابر زحماتى که براى تو متحمّل شد او را به بالاترین درجات بهشت برسان، تاجایى که هیچ کس با او برابر نباشد، و در هیچ مرتبه‏اى با وى هم رتبه نگردد، و در نزد تو هیچ ملک مقربى و هیچ پیامبر مرسلى با او برابرى نکند. «و عرّفه فى اهله الطّاهرین و امّته المؤمنین من حسن الشّفاعة اجلّ ما وعدته یا نافذ العدة، یا وافى القول، یا مبدّل السّیئات باضعافها من الحسنات انّک ذوالفضل العظیم؛ نیکویى(و قبول) شفاعت او را درباره اهل بیت پاکش و امّت مؤمنش بیش از آن‏چه (به ما) وعده فرموده‏اى به او بنما و معرّفى کن، اى کسى که وعده هایت نافذ است! اى کسى که به قولت وفا مى‏کنى! اى کسى که بدى‏ها را به چندین برابر به خوبى مبدّل مى‏سازى! به راستى که تو بخشنده و بزرگى.»(29) 10 - یاد یاران‏ تمجید از بستگان و یاران با وفاى هر فرد، تمجید از خود او به حساب مى‏آید، در همین راستا امام سجّاد(ع) در یکى از دعاهاى خود بر یاران و پیروان تمامى پیروان از جمله پیامبر خاتم درود و سلام مى‏فرستد و از آنها تمجید مى‏کند و مى‏فرماید: «خدایا! و (درود فرست بر) پیروان رسولان و تصدیق کنندگان ایشان از اهل زمین که ندیده ایمان آوردند و در آن هنگام که دشمنان با تکذیب رسولان به دشمنى برخاستند، امّا مؤمنان با عمق ایمان مشتاقانه به سوى رسولان روى آوردند. در هر عصر و زمانى که رسولى فرستادى و براى اهل آن زمان، راهنمایى فرا راهشان نهادى از زمان آدم(ع) تا زمان محمّد(ص) که درود خدا - بر او و دودمانش باد - از امامان هدى و پیشوایان اهل تقوا - که بر همه آن‏ها درود باد - خداوندا! پس تمام آن‏ها را مشمول آمرزش و خشنودى خویش گردان.» «اللّهم و اصحاب محمّدٍ خاصّة الّذین احسنوا الصّحابة و الّذین ابلوا البلاء الحسن فى نصره و کانفوه، و اسرعوا الى وفادته، و سابقوا الى دعوته، و استجابوا له حیث اسمعهم حجّة رسالاته؛ خدایا! به ویژه یاران محمّد، آن کسانى که به خوبى از عهده وفادارى به او برآمدند، و آنان که در یاریش خوب سعى نمودند و حمایت کردند و در هنگام تنهایى آن حضرت به سرعت به سوى او شتافتند و به او توان بخشیدند و در پذیرش دعوتش از یکدیگر سبقت جستند و چون حجّت و دلیل رسالت‏هاى خویش را به گوش آن‏ها رساند، او را پذیرا گشتند و اجابت نمودند. «و فارقوا الازواج و الاولاد فى اظهار کلمته، و قاتلوا الآباء و الابناء فى تثبیت نبوّته، و انتصروا به، و من کانوا منطوین على محبّته یرجون تجارةً لن تبور فى مودّته، و الّذین هجرتهم العشائر اذ تعلّقوا بعروته و انتفت منهم القرابات اذسکنوا فى ظلّ قرابته؛ و در راه آشکارا نمودن دعوت آن حضرت، از همسر و فرزندان خویش دست شستند و با پدران و فرزندان خود براى تثبیت نبوت آن حضرت جنگیدند و به برکت وجود او بر دشمن غالب گشتند و (درود فرست بر) آنان که مهر او را در دل داشتند و در دوستى ورزیدن به او تجارتى پرسود و بى‏زوال را امید داشتند و (درود فرست بر) آنان که وقتى دل به او دادند فامیل و عشیره‏هاى ایشان از آنان دورى کردند و زمانى که در سایه قرابت و نزدیکى آن حضرت مسکن گزیدند، نزدیکان آنان پیوند قرابت را بریدند.»(30) حضرت با ظرافت اوصافى را ذکر مى‏نماید که یاران واقعى پیامبراکرم(ص) را از منحرفین و منافقین و...جدا مى‏سازد، مانند: به خوبى از عهده وفادارى برآمدند، در یارى حضرت نهایت تلاش نمودند...و در پایان در حق یاران حقیقى و واقعى پیامبر این گونه دعا فرموده است: «خدایا! پس از نظر دور مدار براى یاران محمّد آنچه را براى تو و در راه تو از کف دادند، آنان را با خشنودى خویش، خشنود ساز و (به آنان پاداش عطا فرما) به خاطر جمع کردن مردم به دور دین تو، و این که با رسول تو در دعوت مردم به سوى تو همراهى کردند، و هم چنین به ایشان پاداش ده به خاطر هجرتى که براى تو کردند و از قوم خود دور افتادند و از زندگى راحت و فراخ به سختى گرفتار شدند و آن کسان بسیار را که براى عزّت بخشیدن به دین تو ستم‏ها دیدند.»(31) پى‏نوشت‏ها: - 1. سوره احزاب، آیه 56. 2. الکافى، ج 2، ص 491، ح 1؛منتخب میزان الحکمه، محمدى رى شهرى، دارالحدیث، 2، ص 183. 3. مکارم الاخلاق، ج 2، ص‏19، ح 2040 و منتخب میزان الحکمه، همان، ص 183. 4. صحیفه کامل سجادیه، ترجمه علیرضا جعفرى، انتشارات نبوع، ص 46 دعاى دوم و تفسیر نمونه ،ج 2، ص 183. 5. راغب اصفهانى، مفردات راغب. 6. سوره آل عمران، آیه 164. 7. صحیفه سجادیه. 8. همان. 9. سوره نجم، آیه 3 و 4. 10. سوره الحاقه، آیه 43 - 44. 11. منتخب میزان الحکمه،سید حمید حسینى، دارالحدیث، دوم، ص 495 و کنزالعمّال حدیث 31883. 12. همان، ص 496 و عیون اخبارالرضا(ع)، ج 1، ص 262، حدیث 22. 13. صحیفه سجّادیه، همان، ص 46 - 48. 14. سوره انبیاء، آیه 107. 15. منتخب میزان الحکمه، همان، ص 495؛ الطبقات الکبرى، ج 1،ص 192. 16. سوره توبه، آیه 128. 17. ر - ک به تفسیر و توضیح سوره فیل و قریش. 18. محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 15، ص 345، فروغ ابدیت، چاپ بیستم، ص 160. 19. مناقب ابن شهرآشوب، ج 1، ص 24. 20. صحیفه سجادیه،ص 48. 21. تفسیر نمونه، ج 27، ص 456. 22. سوره مجادله، آیه 22. 23. نهج البلاغه، محمد دشتى، خطبه 56، ص 74. 24. منتخب میزان الحکمه، همان، ص 499، کنزالعمّال، ح 5818. 25. صحیفه سجادیه، ص 48. 26. سوره کهف، آیه 6. 27. منتخب میزان الحکمه، ص 499. 28. صحیفه سجادیه، ص 48. 29. همان، پایان دعاى دوم. 30. صحیفه سجادیه، دعاى چهارم. 31. همان.

تعداد مشاهده مقاله: 105