مظلومیت فرهنگ و چاره جویى آن 3

مظلومیت فرهنگ و چاره‏جویى آن(3) حجةالاسلام و المسلمین محمد تقى رهبر در دو مقال پیشین از مظلومیت فرهنگ و چاره‏جوئى آن سخن گفتیم، مطلبى که امروزه نقل محافل فرهنگى و اجتماعى شده است و از دیدگاه‏هاى مختلف مورد بحث قرار مى‏گیرد. و همانگونه که دیدیم رهبرى فرزانه انقلاب موضوع فرهنگ را محور سخنان خویش قرار داده و در دیدارهاى مختلف با اساتید دانشگاهها، دانشجویان و وزراى آموزش و پرورش، وزارت علوم، وزارت ارشاد و شوراى عالى انقلاب فرهنگى بر آن تأکید فرموده و رهنمودهاى ارزنده‏اى را ارائه داده و از دیرباز تلاش جدى مسؤولان فرهنگى را در تدوین مفهوم فرهنگى کشور خواسته‏اند. خوانندگان گرامى خود مى‏دانند که این قلم نیز طى ده‏ها و صدها مقاله عمدتاً در پیرامون فرهنگ سخن گفته و در صفحات این ماهنامه در معرض افکار عمومى قرار داده که هر چند مورد استقبال خوانندگان قرار گرفته اما دست اندرکاران فرهنگ کمتر بدان توجه کرده‏اند و چنین به نظر مى‏رسد که حساسیتى که لازم و مورد انتظار است در عرصه فرهنگ مشاهده نمى‏شود! خصوصاً در مقطعى از مدیریت کشور و رواج شعارهاى لیبرالیستى و مد شدن هجمه به ارزشها اصولاً به فرهنگ اسلامى عنایت ویژه‏اى نبوده و این روزها که توجه بیشترى در این مقوله به چشم مى‏خورد دشوارى‏هاى خاص خود را دارد. در هر حال اگر پیش از این دغدغه فرهنگ را داشتیم و به ارزشهاى انقلابى مسؤولانه و جدى‏تر نگاه مى‏کردیم اینگونه سدّها شکسته نمى‏شد و حرمت شکنى رواج نمى‏یافت و ابتکار عمل از دست نمى‏رفت که امروز بنشینیم و از مظلومیت فرهنگ سخن بگوئیم! تازه اگر این گفتگوها یک حرکت مقطعى و زودگذر و احساسى نباشد و مسائل بنیادین لحاظ شود نه فقط بودجه و اعتبارات، مثل خیلى از چیزهاى دیگر که پس از چندى حرارت‏ها فرو نشیند و در عمل اثرى از آن مشاهده نگردد و به وضع عادى برگردد و معلوم نشود بالأخره مظلومیت فرهنگ چه مفهومى دارد و براى نجات فرهنگ، بویژه فرهنگ دینى، از مظلومیت چه کردیم و چه طرحى در افکندیم که دست کم بعد از چند سال جامعه شاهد آثار عینى آن باشد! آسیب‏شناسى عرصه فرهنگ‏ در مقال گذشته اشاره کردیم که رفع مظلومیت از فرهنگ منحصر به تأمین کسرى بودجه نیست و با افزایش بودجه از فرهنگ رفع مظلومیت نخواهد شد مادام که سیاستهاى راهبردى آن معلوم نباشد و اینجا نیز تأکید مى‏ورزیم که هر چند در پاره‏اى موارد واقعاً با کمبود بودجه مواجهیم که از آن جمله است فرهنگ دینى، تبلیغى و اعزام مبلغ و حوزه‏ها، مساجد و کتابخانه‏ها مخصوصاً در روستاها و ازدواج جوانان و غیره اما در بسیارى موارد و نهادهاى فرهنگى بودجه‏هاى کلانى وجود دارد اما خروجى و محصول آن نامعلوم است لذا مشکل را در جاى دیگر باید جستجو کرد. به نظر مى‏رسد مشکل اصلى فراتر از محدودیت بودجه‏هاى فرهنگى است. مشکل اصلى مدیریت است و برنامه نداشتن و مرد میدان نبودن، اگر مدیران فرهنگى فراتر از کارهاى روتین و کلیشه‏اى دغدغه جدى در فرهنگ سازى داشتند و در اطاق فکر طراحى و برنامه‏اى تدوین مى‏کردند، راهکارهاى عملى را جستجو مى‏نمودند و درد و درمان را مى‏شناختند ساختار فرهنگى جامعه به گونه‏اى دیگر بود. مدیریت فرهنگى آنگاه موفق است که داراى چند ویژگى باشد: «دلسوزى، تخصص، تعهد، آسیب‏شناسى، برنامه ریزى و شجاعت و تحوّل خواهى و بکارگیرى نیروهاى کارآمد و جذب کارشناسان مجرب با چشم اندازى روشن و آنگاه ارزیابى بازخورها و نتایج و پذیرش نقد و استفاده از نیروهاى صالح و تصفیه نیروهاى ناصالح، بدور از باندبازى و یارگیرى جناحى با مقاصد خاص غیر فرهنگى. اشکال کار اینجاست که غالب مدیریت‏هاى فرهنگى فاقد توانمندى و تحرّک و ابتکار و برنامه و شجاعت و ریسک پذیرى‏اند. تا وقتى مدیر نشده‏اند به روش مدیران قبلى ایراد مى‏گیرند و براى آنها هزار عیب و علت مى‏تراشند اما هنگامى که خود جاى مدیران گذشته نشستند همان راه و روش گذشتگان را ادامه مى‏دهند و طرحى و ابتکارى ندارند، و سیاسى کارى، درگیر مسائل جزئى شدن و سیاستهاى کلان را نادیده گرفتن و انتقادناپذیرى کم و بیش که متأسفانه حاکم بر مدیریت‏هاست. نقش سازنده مدیریت‏ اصل اولیه در همه جا و همه کار نیروى انسانى است و مدیریت در رأس این هرم قرار دارد. مدیریت در یک سازمان موتور محرک است که همه دستگاه‏ها را جهت مى‏دهد و به حرکت و جنب و جوش وا مى‏دارد. اگر مدیریت ضعیف و بى انگیزه و یا بى اعتقاد به مسؤولیت خود باشد، همه چیز در آن سازمان فلج و بى خاصیت مى‏شود. مدیریت شایسته به مثابه روح است که اگر در کالبد یک نظام دمیده شود همه اعضاء و اجزاء را در جهت مطلوب بکار خواهد گرفت و اگر ناکارآمد باشد آن نظام یا سازمان را با مرگ تدریجى روبرو مى‏سازد. این اصل همه جا جارى است از مدیریت یک خانواده گرفته تا یک کشور، که به مدیر دلسوز، مدبر و کاردان و پرتلاش و شجاع نیاز دارد تا از کمترین امکانات بیشترین بهره بردارى کند و تک تک اعضاء یک سازمان و اداره و مؤسسه را به کار گمارد و منشأ تحوّل گردد. متأسفانه امروز ما دچار چنین مشکلى هستیم که اغلب مدیران ما به میز و ریاست و حفظ جایگاه خود وابسته‏اند و در گزینش همکاران به انتخاب اصلح فکر نمى‏کنند و گرفتار بى‏برنامه‏اى هستند و در مسائل فرهنگى نیز این مشکل مشهود است. بودجه‏ها مصرف مى‏شود، انبوه جزوه و کتاب و نشریه پشت سر هم چاپ و منتشر مى‏گردد اما بسیارى از اینها با روح تشنه این نسل همخوانى ندارد. گاه میلیون‏ها و میلیاردها خرج مى‏شود اما بازدهى آن نامعلوم است، همایش‏ها و کنفرانس و سمینارهاى بسیارى بپا مى‏گردد اما آنهمه ریخت و پاش‏ها و خاصه خرجى‏ها در داخل و خارج دستاوردى ندارد، سفرهاى خارجى با وجودى که کمتر از گذشته است و بگفته یکى از مسؤولین در دولت کنونى پنجاه میلیارد تومان صرفه جوئى در هزینه‏هاى خارجى شده اما با این حال هزینه کلانى را مى‏بلعد و صدها نفر براى مأموریت مى‏روند و میلیون‏ها تومان خرج هواپیما و هتل و گشت و گذار هر یک از آنها مى‏شود و هر روز یکصد و سى دلار هم حق مأموریت به اینها مى‏دهند! و معلوم نیست این هزینه‏ها که از کیسه ملت داده مى‏شود کدام دستاوردى را براى کشور و ملت و انقلاب دارد و اصولاً حق مأموریت خارج چه مفهومى دارد. در موارد دیگر نیز این مشکل دیده مى‏شود. کم کارى، بى‏تفاوتى، بى‏برنامه‏گى در بسیارى دستگاه‏هاى دولتى وجود دارد که در مرحله نخست اصلاح ساختار ادارى و مبارزه با مفاسد این دستگاه‏ها را الزامى مى‏سازد. سوءاستفاده و رانت خوارى‏ اگر مقدارى فراتر از این برویم و سوء استفاده‏هاى مالى را بازبینى کنیم مثنوى هفتاد من کاغذ مى‏شود، هنگامى که سخنگوى قوه قضائیه از محکومیت 107 مدیر ارشد و میانى در دادگاه‏ها به دلیل تخلفات مالى که هزاران میلیارد تومان سرمایه ملت و 90 هزار هکتار از اراضى غارت شده را به دستور و امضاى «مدیران امضاء طلائى» بر باد داده‏اند ارائه مى‏دهد (روزنامه کیهان 21 آذر ماه 86) آیا بازهم مى‏توان گفت مشکل اصلى کشور بودجه و اعتبارات است؟! و بى شک سایر دستگاه‏ها اعم از ادارى و قضائى و فرهنگى به نوبه خود از این آفت مصون نیستند. با این شیوه عملکردها و ملاحظات و کوتاه آمدن‏ها و چشم پوشى تخلفات و تحمّل مفسدان هرگز کار به سامان نخواهد رسید، نه با فقر مى‏توان مبارزه کرد و نه با مفاسد فرهنگى و معضلات اجتماعى. و البته نیاز به بیان ندارد که هدف از این نگارش محکوم کردن کلیه دستگاه‏ها و زیر سؤال بردن همه مدیریت‏ها نیست. چه، بسیارند مدیران دلسوز و خدوم که دامن به فساد مالى و اخلاقى نیالوده‏اند و با پاکى زندگى کرده‏اند و قصد خدمت دارند ولى مشکلات دیگرى پیش روى آنهاست. این مشکلات مى‏تواند در همکاران آن سازمان و نهاد باشد یا نداشتن برنامه و کارشناس و برنامه ریزى و یا موانع دیگرى چون کسر بودجه که آخرین آنهاست. و بازهم تأکید بر این مطلب باید کرد که اگر چه بسیارى از دستگاه‏هاى فرهنگى با مشکل بودجه روبرو هستند مانند آموزش و پرورش و نهادهاى فرهنگى دینى و بهداشت و درمان و غیره...اما به نظر مى‏رسد مشکل مدیریت بازهم در صدر جدول کاستى‏ها قرار دارد. حال سخن از فرهنگ است که بدرستى مدیریت نشده و نمى‏شود. نگاهى به فرهنگ آموزش‏ اگر فرهنگ مدیریت مى‏شد آنگونه که امروز نیاز کشور است و نظام و انقلاب و رهبرى انتظار دارد و مردم مطالبه مى‏کنند وضع تربیت یافتگان نهادهاى آموزشى و تربیتى و تبلیغى ما بگونه‏اى دیگر و در سطح شایسته‏ترى بود. همین آموزش و پرورش که سنگ زیرین فرهنگ یک کشور است واقعاً چقدر در تربیت این نسل و جوانان موفق بوده است؟! قضاوت آن را به عهده دست اندرکاران این تشکیلات عظیم فرهنگى مى‏گذاریم، به عهده خانواده‏ها و کارشناسان تعلیم و تربیت. در اینجا نگاه بیشتر به جنبه فرهنگى و اخلاقى و ایمانى است. نگاه کنیم چه مقدار خروجى‏هاى مدارس ما از فرهنگ دینى و اخلاقى و اجتماعى و ادب و فضائل بهره دارند، دبستان یا دبیرستان پسرانه و دخترانه چه مقدار روى نماز، اخلاق و عفاف و حجاب و پوشش اسلامى کار کرده‏اند و دست پرورده‏هاى این نهاد از مسائل اعتقادى و معرفى شرایع دینى و درک سیاسى، و ادبیات راهبردى انقلاب اسلامى چه مقدار بهره دارند. نگارنده با بسیارى از دانش‏آموزان روبرو شده و از آنها پرسیده‏ام مثلاً اصول دین چیست؟ فروع دین کدام است؟ و نام ائمه چیست؟ واقعاً درمانده شده و بیشتر جوانان نه عدد اصول دین را مى‏دانند و نه معانى آنها را! و از نماز و قرائت و احکام بى خبرند، علت چیست؟ در گذشته کودک به مکتب مى‏رفت در آغاز اصول و فروع و نام امامان را به او یاد مى‏دادند و الفباو قرآن را جلو او مى‏گذاشتند و نماز را مى‏آموختند اما فرهنگ ما متأثر از فرهنگ بیگانه است و لذا با اصول و فروع دین و نماز و مفاهیم دینى بیگانه است، کمتر معلمى در کلاس درس از این مقوله حرف مى‏زند و دانش‏آموزان را با الفباى دین آشنا مى‏سازد. در عوض بسیارى مدارس به کودکان دوره ابتدائى از همان کلاس اول زبان انگلیسى را به بچه یاد مى‏دهند و این را امتیازى براى مدرسه مى‏دانند! در حالى‏که کودک هنوز به زبان مادرى خود آشنائى کامل ندارد. این را مى‏گویند فرهنگ غرب زده. به حال فرهنگ باید گریست‏ با این شیوه فرهنگى و دین آموزى کجا نوجوان با دین آشنا مى‏شود. تنها کودکانى که پدران و مادرانشان دیندار و دلسوز فرزندانشان هستند ممکن است به مفاهیم دین و الفباى مذهب آشنا باشند. و برخى مدارس دغدغه دین آموزى را داشته باشند. راستى به حال این فرهنگ و مظلومیت فرهنگ دینى در کشورى مانند ایران اسلامى باید گریست. به دانشگاه مى‏رویم وضع بدتر از اینست تنها دانشجویانى که از خانه و تربیت پدر و مادر معلومات دینى همراه دارند مقدارى با دین آشنا هستند و خودشان جلسات قرآن و دعا تشکیل مى‏دهند. هرچه دارند خودجوش است. اگر نماز جماعت یا اعتکاف و زیارت و دعا دارند آموزه دانشگاه نیست، دست آورد خودشان است. کدام استادى در دانشگاه به دانشجو قرآن آموخته یا از نماز و احکام آن و از عفاف و حجاب سخن گفته است؟ بسیار کم! حتى دروس معارف نیز کمتر درس عملى مى‏دهد چرا که متناسب با نیاز جوان تهیه نشده است. فضاى اخلاقى دانشگاه نیز بعضاً فضاى عشق و عاشقى شده، پژوهش‏هاى آمارى خبرهاى ناگوارى از روابط پسر و دختر و ماجراهاى عاشقى مى‏آورد که براى همه ما و رؤساى دانشگاه‏ها و استادان و وزارتخانه شرم آور است. طرح فرهنگ و عفاف را شوراى عالى انقلاب فرهنگى تدوین مى‏کند و براى کلیه نهادهاى آموزشى و فرهنگى و اجرائى مى‏فرستد اما اگر از مدیران و مسؤولان رؤساى دانشگاه‏ها سؤال کنى چه مقدار به این دستورالعمل پرداخته‏اند، پاسخى ندارند، نه از آن طرح خبرى دارند و نه مایل اند خبر داشته باشند. یک حالت بى تفاوتى عجیبى حاکم شده که باور نکردنى است آنوقت انتظار داریم خروجى‏هاى این فضاهاى آموزشى بهتر از این باشد! از جیب این ملت رنج دیده هر سال تحصیلى حداقل سه چهار میلیون تومان براى هر دانشجو هزینه مى‏شود اما روزى که فارغ التحصیل مى‏شوند معلوم نیست چه دست آوردى از دین همراه دارند، تازه اگر تشنج سیاسى و ماجراجوئى و نشریه ضد انقلابى با امکانات دانشگاه راه نیدازند، و.... عرف و عادت غربى بر دانشگاه‏ها حاکم است. پسران جوان ودختران جوان باید در یک کلاس و یک فضا و محیط درس بخوانند، و اگر کسى بگوید چرا در دبیرستان و دبستان دو جنس مخالف جدا بودند و حالا که در غرور جوانى‏اند باید در کنار هم باشند معترض را متهم به ارتجاع مى‏کنند و کسى جرأت نمى‏کند از چالشهاى روابط دو جنس مخالف حرف بزند در حالى‏که دنیا امروزه به اینجا رسیده که برخى کشورهاى غربى اثرات نامطلوب اختلاط پسر و دختر را دریافته و آن را عامل عقب ماندن درس و اختلال اخلاق و فساد اجتماعى مى‏دانند. اینها واقعیات طبع بشرى است اما روشنفکران ما مى‏گویند حتى حرفش را نزنید که غربى‏ها به ما ایراد خواهند گرفت! این همان غرب زدگى است که ما را به این روز انداخته. انقلاب فرهنگى مى‏بایست این موارد را جدى بگیرد. کتاب‏ها مشکل دارد، مدیریت‏ها به تعهدات کمتر توجه دارند و سیستم آموزشى چندان تناسبى با فرهنگ دین ندارد و خیلى مسائل دیگر که مجال طرح آن نیست. اینست که نگارنده سخن همیشگى خود را تکرار مى‏کند: «ما به یک انقلاب فرهنگى اسلامى نیازمندیم.»

تعداد مشاهده مقاله: 100