کودتای نافرجام نوژه

حجة الاسلام و المسلمین محمدی ری شهری

قسمت پنجم

پایگاه هوائی نوژه و کودتا

این پایگاه در نزدیکی همدان و یکی از فعالترین پایگاههای نیروی هوائی ارتش جمهوری اسلامی ایران در طول جنگ تحمیلی بوده وهست، و پرسنل فداکار بویژه خلبانان متعهد و شجاع وسلحشور این پایگاه در سخت ترین شرایط جنگی، ضربات سختی را بر ارتش صهیونیستی صدام وارد نمودند.

یکی از خلبانان شجاع این پایگاه، شهید سرهنگ دوم خلبان محمد نوژه است که در تاریخ 25/5/1358 در پاسخگوئی به فرمان امام و فرمانده کلّ قوا و در رابطه با یاری دادن به شهید چمران برای پیشگیری از سقوط پاوه به افتخار شهادت نائل آمد و بدین مناسبت پایگاه سوم شکاری نیروی هوائی ارتش جمهوری اسلامی ایران که قبل از انقلاب پایگاه شاهرخی و بعد از انقلاب تا این تاریخ پایگاه حرّ نامیده می شد، بنام این افسر شهید نامگذاری گردید، و اینکه کودتای نافرجام 8/4/1359 کودتای نوژه نامیده می شود به این جهت که توطئه گران این پایگاه را بعنوان نقطه شروع و مرکز کودتا انتخاب کرده بودند، در این رابطه با توجه باینکه هدف اصلی کودتا تصرف مراکز قدرت در تهران است، این سؤال مطرح می شود که کودتاچیان چرا همدان و پایگاه هوائی نوژه را بعنوان نقطۀ شروع کودتا و مرکز اصلی توطئه انتخاب کردند؟

پاسخ این سؤال این است که کودتاگران نوژه نیز بهمین جهت که هدف تهران است، ابتدا تصمیم داشتند کودتا را از تهران آغاز کنند، و در طرح ابتدائی آنها پایگاه هوائی مهرآباد نقطۀ شروع کودتا بود ولی بدلائلی این طرح را تغییر دادند و پایگاه هوائی همدان را مرکز کودتا قرار دادند.

ستوان یکم ناصر رکنی ـ که از عوامل مهم کودتا بود و در این رابطه اعدام شد ـ دلائل تغییر نقطۀ مرکزی کودتا از تهران به همدان را اینطور توضیح داده است:

«علت اصلی اصرار بیش از حد و اندازه تیمسار مهدیون و تیمسار محققی بود، آنها دلائل چندی در این مورد بشرح زیر داشتند:

1ـ پایگاه مهرآباد را قابل تصرف و در دسترس توده مردم می دانستند و می گفتند که چنانچه نیروی زمینی نتواند مهرآباد را کاملاً حفاظت بکند مردم بآنجا هجوم آورده و با تصرف پایگاه (بعلت نزدیکی بیش از حد بمناطق مسکونی) حتی هواپیماهای بلند شده دیگر قادر به نشستن در باند نخواهند بود، در حالیکه این نقطه ضعف در پایگاه نوژه وجود نداشت زیرا نوژه با شهر همدان 60 کیلومتر فاصله داشت و چنانچه توده مردم یا سپاه پاسدار بسمت پایگاه حرکت می کرد، هواپیماها قادر بودند، در این فاصله همه آنها را نابود کنند.

2ـ پایگاه همدان یک پایگاه مادر و از هر لحاظی خود کافی بود و چنانچه احتمالاً برخورد با مردم بدرازا می کشید پایگاه قادر بود تا حدود چهار ماه بعملیات ادامه دهد در حالیکه این مسأله در مهرآباد صادق نبود.

3ـ پایگاه مهرآباد دارای... فروند هواپیما بود که فقط 6 فروند آن دارای مهمات سنگین و ده فروند آن دارای فشنگ بود، در حالیکه پایگاه نوژه دارای... فروند هواپیما که 53 فروند آن دارای مهمات سنگین بوده ونظر عوامل کودتا را در بمباران سنگین هدفهای مورد نظر بخوبی تأمین می کرد.

4ـ سروان نعمتی، سروان ایران نژاد، همافر پور رضائی، تیمسار محققی، تیمسار مهدیون قبلاً در پایگاه نوژه مدتهای زیادی خدمت کرده و اکثر پرسنل خلبان و فنّی آنجا را می شناختند، در حالیکه این امر در پایگاه مهرآباد صادق نبود...»

یکی دیگر از عوامل کودتا، ستوان یکم محمد مهدی عظیمی فرد، در مورد تغییر محل عملیات کودتا چنین نوشته:

«جلسه بعد... من بودم، رکنی، نعمتی، برای اولین بار بویری و جوانمرد، مریم و دو نفر دیگر... و آبتین و ملک... برای اولین بار راجع به تغییر محل عملیات از مهرآباد به همدان صحبت شد و در ضمن «هواپیمای LOAD [1] شده زیاد نبود و در صورت درگیری قدرت مقابله نداشتیم و البته یکی از آشیانه ها بعنوان زندان در نظر گرفته شده بود...»

بدین ترتیب پایگاه نوژه برای نقطه شروع و مرکز هدایت عملیات کودتا انتخاب شد.

طرح کلّی کودتا   

بهتر است طرح کودتاچیان برای تصرف پایگاه هوائی نوژه وحمله به تهران را از زبان ستوان یکم ناصر رکنی بشنوید:

«طرح کلی بر این پایه بود که نیروی زمینی که احسان می گفت در اختیار دارد باتفاق خود او به ترتیبی به پایگاه هوائی شاهرخی (حر) بروند که حدود ساعت 2 بعد از نیمه شب بآنجا رسیده باشند پرسنل هوائی که می بایستی از تهران بطرف پایگاه شاهرخی حرکت کنند و لیست آنرا نعمتی داشت، قرار بود که ساعت 5/7 إلی 8 بعد از ظهر روز چهارشنبه گذشته [2]

در جنب پارکی که در آخر بلوار الیزابت سابق وجود دارد جمع شده و با اتوبوسی که همان ساعت خواهد رسید بطرف پایگاه شاهرخی حرکت کنند.

محلی بنام محلّ تجمع در جاده اختصاصی پایگاه شاهرخی نرسیده بخود پایگاه تعیین شده بود که فقط نعمتی از محل دقیق آن با اطلاع بود و کلیه افراد در آن محل جمع شوند، این افراد عبارت بودند از خلبانان اعزامی از تهران که با اتوبوس حرکت کرده بودند، احسان ونیروی زمینی مربوط بخودش که نمی دانم به چه وسیله ای می خواستند حرکت کنند و تعداد سیصد نفری که قرار بود توسط کریمی از اصفهان بدو راهی ساوه فرستاده شده و توسط شخصی بنام معتمدی به محل تجمع آورده شوند.

یک تیم دوازده نفری نیز از داخل پایگاه نعمتی ترتیب داده بود که بعنوان تیم راهنمای نیروی زمینی در محل تجمع جمع شوند.

بعد از اینکه همه در آن محل جمع می شدند حمله به پایگاه که از جزئیات آن بی خبرم و در اختیار احسان و آذر باید باشد شروع می شد...»

عملیات تاکتیکی کودتا

رکنی در رابطه با عملیات تاکتیکی کودتا در بازجوئی اینطور نوشته است:

«عملیات تاکتیکی کودتا در درجۀ اول بر این مسأله تکیه داشت که قدرت رزمی سپاه پاسداران مستقر در تهران را نابود سازد. بهمین جهت نیز نقاطی که می بایستی بمباران شوند اکثراً نقاط محل تجمع سپاه پاسدار بود نظیر عشرت آباد، مجلس شورای ملی سابق (واقع در میدان بهارستان) پادگان نوجوانان در لویزان، پادگان سعدآباد.

همزمان با حل این مسأله از طریق بمبارانهای سنگین هوائی و مختل کردن سیستم ارتباطی سپاه پاسداران تصمیم براین بود که منزل امام خمینی نیز بمباران شده و امام کشته شود، زیرا بر سران کودتا کاملاً مشخص بود که تا زمانیکه امام زنده است مردم فقط با یک کلمۀ ایشان به خیابانها ریخته و عمل کودتا را عقیم خواهند کرد و در اینجا بود که ناچار کودتاگران بر سر دو راهی قرار می گرفتند یا باید به بمباران کلی تهران و قتل عام مردم عادی بپردازند و یا اینکه شکست کودتا را بپذیرند.

تصمیم جهت اجرای شق اول مشکل و خطیر بود و در صورت پیروزی، کودتا را با عواقب ناخوشایندی روبرو می ساخت وتسلیم بشق دوم نیز بمعنی خودکشی کودتاگران بود.

بهمین جهت از بین بردن امام یکی از مهمترین هدفهای کودتا بود و برای اجرای آن بیش از سایر هدفها، هواپیما و مهمات سنگین در نظر گرفته شده بود کما اینکه قرار نبود هیچیک از هدفها با موشک مورد حمله قرار گیرد ولی در مورد منزل امام دو عدد موشک بانضمام چهار عدد بمب سنگین 750 پوندی و چهار عدد بمب ضد نفر خوشه ای در نظر گرفته شده بود.

البته تصرف رادیو تلویزیون همزمان با کشته شدن امام باعث می شد که اوّلاً امکانات تبلیغات جهموری اسلامی از بین برود و ثانیاً این امکانات دراختیار عوامل کودتا قرار گیرد.

قرار بود بلافاصله پس از اعلام کشته شدن امام و در دست گرفته شدن رادیو تلویزیون عناصر لشگر 92 زرهی اهواز در خوزستان و لشگر 77 پیاده مشهد در خراسان وارد عمل گردد»

«... از سوی دیگر وجود نیروهای مسلح ارتش و فراخواندن مأموران امنیتی سابق، بازنشسته ها اخراجیها و همچنین تشتت و نفاقی که در اثر فتواهای روحانیت سازشکار در بین مردم ایجاد می شد و تخریب روحیه مردم وفادار به جمهوری اسلامی از طریق تبلیغات (اعلام کشته شدن امام ) و بمباران هوائی و شکستن دیوار صوتی همه دست بدست هم داده و باعث پیروزی کودتا از نظر عملیات گردد.

البته این نکته برای من تاریک است و آن اینکه چرا ابتداء قرار بود که رئیس جمهور (بنی صدر) توسط گارد محافظ خودش که جزء عوامل کودتا بود بقتل برسد بعد بتدریج این موضوع تخفیف پیدا کرد تا جائیکه مهمترین گروه تروریست کودتا وظیفه پیدا کرد که در حوالی منزل رئیس جمهوری بوده و وی را دستگیر سازد».

نقشۀ تصرف پایگاه نوژه

استوار یکم چترباز حیدری یکی از سرشاخه های مهم کودتا که جهت تصرف پایگاه نوژه خود را از تهران باطراف این پایگاه رسانده بود و در تاریخ 19/4/1359 در حوالی پایگاه بدست مردم دستگیر گردید، در بازجوئیهای روز دستگیری در رابطه با نقشه و طرح کودتاچیان برای تصرف پایگاه نوژه چنین نوشته:

«... دیروز بما گفتند که کسانی که یارگیری کرده اند جمع بشوند ودر جمع شدن بود که کروکی پایگاه هوائی همدان را آوردند و آمدند در آنجا توجیه شوند با نحوۀ عملیات و کروکی منطقه بود... و هدفهائی که روی این کروکی تقدم داشته مشخص شده بود و کروکی منطقه تجمع و دوازده عدد هدف داخل پایگاه بود که در این نقاط هدف ما انجام می گرفت».

«... در پایگاه همدان چون دوازده عدد طرح در کروکی پایگاه منظور شده بود از دوازده نفر اصلی طرح ده نفر آمده بودند و در موقع اجرای طرح روز چهارشنبه از ساعت 12 الی سه بعداز ظهر به ترتیب نفرات با وسیله شخصی اعزام بکنند به نقطۀ تجمّع اصلی از ساعت 9 شب به بعد بمرور، در نتیجه مشخص نبود، چند نفر امکان دارد بیایند و جمع شوند هر نفر (هر تیمی) برای خودش جائی را در نظر گرفته بودند که از آنجا بمرور حرکت کرده بمنطقۀ تمرکز و تجمّع اصلی (جاده پایگاه 93 کیلومتری بسمت پایگاه دست چپ خاک برداری ... و در یک کیلومتری آن شرکت و کارخانه ای قرار دارد و قرار بود همه در اینجا جمع و عملیات شروع شود) و باضافه اینکه هنگام توجیه گفته بودند تعداد چهارصد نفر در محل به تیمها جهت پشتیبانی ملحق خواهند شد...».

«در منطقۀ تجمّع پس از مشخص شدن، و اینکه چند نفر از نیروهای مخصوص آمده اند و ماشین ها در منطقل تجمع پارک شود (پشت تپه خاک برداری) و سپس با چهار ماشین تویوتا از نوع استیشن و بقیه وانت بارهای مختلف... و داخل هم یکنفر راهنمای داخل پایگاه که به تمام هدفها وارد هستند، که این افراد پایگاهی در منطقۀ تجمّع به ما ملحق شده و از آنجا همراه ما حرکت نمایند.

تیم اوّلی که در نظر گرفته شده بود «به سرپرستی استوار یکم ناصر ساجدی» اوّل حرکت و به ابتکار شخصی فرمانده تیم بعنوان مهمان و یا بررسی نمایند به چه طریقی می تواند دو نفر دژبان جلوی درب را خلع سلاح نمایند و بقیه بفاصله صد یا صد و پنجاه متر متوقف باشند و منتظر و با چراغ علامت می دهند، و بقیّه تیمها در صورت موفقیت تیم اوّلی حرکت نمایند و داخل پایگاه پخش شوند... و عملیات را شروع و خلع سلاح نمایند.

و بعد از نفرات محلی چهار صد نفر جایگزین بشوند... پس از خلع سلاح و همزمان با روشن شدن هوا هواپیماها بلند می شوند و می گویند باند آزاد هست... و تا اینجای طرح بعهده گروه تیم ما بود.

تیم یکم مأموریت خلع سلاح دژبان مأمور درب جبهه... خلع سلاح پاسدار خانه شمارۀ 1 و زیر نظر گرفتن گردان دژبان را داشت.

تیم دوم مأموریتش دستگیری فرمانده پایگاه و معاون عملیاتی پایگاه.

تیم سوم مأموریتش ستاد عملیاتی منطقه ارتباط.

تیم چهارم مأموریتش گرفتن برج مراقبت.

تیم پنجم مأموریتش گرفتن قرارگاه و اسلحه خانه جانبی آن.

تیم ششم گرفتن اسلحه خانه شماره 3.

تیم هفتم گرفتن اسلحه خانه شماره 2.

تیم هشتم مأموریتش گرفتن توپهای 23 میلیمتری.

تیم نهم گرفتن چهار ضد هوائی جلوی شیلترها.

تیم دهم گرفتن پدافند هوائی...

تیم یازدهم خلع سلاح کردن پستهای مناطق سرزمینی ومضافاً باینکه خلع سلاح کردن نهادهای انقلابی (گروه ضربت توسط تیم پنجم صورت می گرفت).

هدایت کنندۀ عملیات تصرف پایگاه

استوار حیدری در مورد فردیکه قرار بوده عملیات تصرف پایگاه را هدایت کند اینطور می گوید:

«از یکماه پیش، «سرگرد کورش آذرتاش» بما معرفی شد بعنوان اینکه در منطقه تجمع رهبری کلّی عملیات را بعهده بگیرد...»

هدایت کنندۀ عملیات هوائی

تیمسار بازنشسته آیت... محققی که پس از پیروزی انقلاب مدتی بازداشت بوده از طرف ستاد کودتا بعنوان هدایت کنندۀ هوائی انتخاب شده بود، او خود در این رابطه در بازجوئی چنین نوشته است:

«عملیات هوائی را قرار بودمن هدایت کنم و نقاطی که در طرح بود قبل از هر عملیات دیگر منزل امام و بعد زدن باندهای مهرآباد و عبور سوپر سونیک یعنی شکستن دیوار صوتی در روی تهران و حفظ برتری هوائی از اینجهت که پایگاه های دیگر نتوانند بر ضد ما وارد عمل شوند وهدفهای بعدی از نظر حفظ آرامش و نظم تهران قرار بود داده شود»           ادامه دارد

تعداد مشاهده مقاله: 367