در راه ریشه کن ساختن فقر

اقتصاد اسلامی  

قسمت چهارم

 آیت الله حسین نوری 

 در راه ریشه کن ساختن فقر

فاجعۀبزرگ بشریت

در بررسی علل وریشه های «فقر»گفتیم که از یک دیدگاه واقع بینانه می توان این علل وعوامل را به6مورد اصلی وکلی تقسیم کرد:

1ـ فقر ناشی از جهل و عقب ماندگی های فرهنگی.

2ـ فقر خود ساخته  که ناشی از تنبلی و تن آسائی است.

3ـ فقر طبیعی وناشی از توانایهای جسمی وروحی

4ـ فقری که از اسراف وزیاده رویها زائیده میشود.

5ـ فقر سرمایه داری وناشی از سیستمهای امپریالیستی

6ـ فقر استعماری ناشی ازظلم وزوروتحمیلات قدرتهای بزرگ استکباری.

باید بدانیم که دین اسلام برای ایجاد یک جامعه مستقل وقدرتمند اسلامی وریشه کن ساختن فقرو گرسنگی، این ریشه های زیانبار را بطورکلّی می خشکاند وراه جلوگیری از پیدایش ورشد آنهارا ارائه می کند.

مابتوفیق خداوند متعال دربارۀموضوع اول یعنی فقر فرهنگی به معنای طرز تفکرها وبرداشتها وجهان بینی های مخصوصی که موجب تخدیر فکری وخمودی ودر نتیجه،عقب ماندگی اقتصادی می گردددر بحث گذشته سخن گفتیم.

اکنون به بررسی موضوع دیگر می پردازیم.

فقر خودساخته وناشی از تنبلی وتن آسائی

باید دانست که هیچ مکتبی به اندازۀ مکتب پر باروانسان ساز اسلام مردم را به عمل وفعالیت دعوت نکرده است بطوریکه اگر بگوئیم دعوت به کار وفعالیت وکوشش وتلاش مداوم یکی از امتیازات روشن این دین الهی است سخنی درست گفته ایم.

در قرآن مجید صدها مرتبه پس از ذکر این موضوع که ایمان بخداوند یکی از پایه های اصلی سعادت وکمال انسانها است.  ازعمل صالح یعنی عملی که شایستۀانسانیّت انسانها است سخن بمیان آمده واین موضوع پایۀدیگر کمال وسعادت آنها معرفی شده است.

در احادیثی نیز که از حضرت رسول اکرم(ص)واهلبیت عصمت وطهارت علیهم السلام صادر گردیده وبیانگر منطق حیات بخش اسلام است «عمل»یعنی کارمنشأشرف وفضیلت وتکامل واستقلال وعزّت انسانها قلمدادشده است.

اساس وفلسفۀاین همه تأکیدوتذکر نیز روشن است چه اینکه مواد لازم زندگی انسانها از خوراک وپوشاک ومسکن ومرکب ودارو ودوا وبطور کلی لوازم صنعتی وغیرصنعتی در روی زمین آماده ومهیّا خلقت نشده است واز طرفی می دانیم دامنۀاین احتیاجات نیز بسیار وسیع است واین انسان است که باید از طرفی با تکاپو وتلاش خود به مواهب خدادادواستعدادهای سرشاری که دست آفرینش در این جهان بوجود آورده است پی ببرد واز سوی دیگر با بازوی کار خود این استعدادهاراشکوفا سازد وازاین مواهب ومنابع مواد لازم زندگی را استخراج کند. تا در نتیجۀزندگی ای که شایستۀ انسانیت انسانها است فراهم گردد.

ومطلب مهمی که در این مورد توجه به آن شایان اهمیت است این است که دین مقدس اسلام برنامۀاین موضوع راطوری تنظیم می کند که علاوه بر اینکه به جنبه های اخلاقی وفرهنگی وسیاسی مسلمانان نیزلطمه ای وارد نمی شود،امکانات اقتصادی را در راه تهذیب اخلاق وتعالی فرهنگ وپیشرفت امورسیاسی بسیج می کندواین موضوع یکی از ویژگیهای مکتب اقتصادی اسلام است.

بنابر این هر گونه تنبلی وتن آسائی در امور اقتصادی که موجب فقر وعقب ماندگی وپی آمدهای دیگر می گردد از نظر اسلام خطائی است بزرگ که نتیجه ای جز ضعف وسقوط نخواهد داشت.

در اینجا برای پی بردن به منطق تحرّک آفرین اسلام لازم است نمونه هائی ازاحادیث پر فضیلت اهل بیت علیهم السلام را در ضمن چند فصل مورد مطالعه قرار بدهیم:

1ـ مذمّت از خواب زیاد وبیکاری

حضرت صادق (ع)فرمودند:«خداوندخواب زیاد وفراغت زیاد را دشمن می دارد.»فلسفه این موضوع روشن است زیر اکه خواب وفراغت فقط باندازه ای که موجب رفع خستگی وتجدید نشاط باشد لازم است ولی از این اندازه که بگذرد مخصوصاًبرای افراد جوان بویژه اگر با امکانات مالی نیز همراه باشد موجب تباهی اخلاق وفساد خواهدبود،شاعر عرب زبان می گوید:

اِنَّالشّبابَ وَالفَراغَ وَالجِدةَ     مَفسَدةٌ لِلمَرءایٌّ مَفسَدةٍ

یعنی جوانی وبیکاری همراه با تمکّن مالی، موجب فساد وتباهی سهمگین می گردد.

ونیزآنحضرت فرمودند:«خواب بیش از اندازه دین ودنیاراتباه می سازد».

2ـ نکوهش از کسالت وتنبلی

حضرت باقر (ع)فرمودند:«من دشمن می دارم کسی را که نسبت به کارهای دنیای خود تنبل باشد وسپس اضافه کرد:کسی که در انجام کارهای دنیای خود تنبل باشد در انجام کارهای آخرت خود نیز تنبل خواهد بود».

حضرت صادق (ع)در نامه ای که به یکی از یاران خود مرقوم می داشتند این سه نکته را بیان فرمودند:

«1ـ با علماءجدال مکن (با آنان با رعایت آداب اسلامی وتعظیم لازم صحبت وبقصد فراگرفتن سئوال کن ).

2ـ با افراد سفیه وسبک مغز سربسر مگذار (که آنها تابع منطق نیستند).

3ـ در امور مربوط به زندگی اقتصادی هرگز تنبل وکسل مباش زیرا نتیجۀتنبلی جز از دست دادن استقلال ونیز سرباردیگران بودن چیز دیگری نیست».

حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام می فرماید:«از تنبلی و واماندگی (یعنی زود خسته شدن)جدّاًبپرهیز که این دوتا باعث محرومیّت تواز مزایای دنیا وآخرت خواهد شد.

حضرت امیرمؤمنان (ع)این واقعیّت راکه تنبلی چه نتیجۀوخیمی ببار می آوردبا این تعبیر بیان فرمودند:موقعی که موجودات این جهان بحکم جذبه وسنخیت با هم ازدوا ج می کردند یعنی:   در کنار هم قرارمی گرفتند«تنبلی»و«عجز»باهم ازدواج کردندوزائیدۀاین ازدواج ووصلت چیزی جز «فقر»نگردید.

حضرت باقر (ع)فرمودند:«من کسی راهنگامی که یکی از راههای کسب وکار برروی او بسته می شود در خانه می نشیند وراکد می ماند وبرای بدست آوردن راههای دیگر به فعالیّت نمی پردازد وحرکت نمی کند دشمن می دارم وافزود شما باید از راههای مختلف به فعالیّت بپردازید وهرگز بدون حرکت نمانید.

به«مورچه»بنگرید وببینید که این حیوان چگونه از لانه خود قدم به بیرون می گذارد وبرای تحصیل روزی به تکاپوی مداوم وخستگی ناپذیر می پردازد»

3ـ تشویق به تحصیل خودکفائی واستقلال اقتصادی

حضرت رسول اکرم(ص)وائمه اطهار علیهم السلام در احادیث بسیاری مخصوصاًبراین مطلب تاکید دارند که باید یکی از اهداف مسلمانان در زمینۀاقتصاد این باشد که بار زندگی خودرا خودشان بدوش بکشند وبکوشندکه سنگینی زندگی خودر ا بدوش دیگران نیفکنند واین همان مطلبی است که پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران،به عنوان «خودکفائی »و«استقلال اقتصادی»مطرح است.

البته این قبیل احادیث را نباید در محدودۀیک فرد یا افراد خاصی مورد مطالعه ونظر قرارداد زیرا آنچه مهم است ونتیجۀمثبت ومهم تری دارداین است که چنین روحیّه ای در ملت مسلمان بوجود بیاید تا در نتیجه عموماًباین حقیقت ایمان بیاورندکه لازم است خودشان در کلیۀابعاد زندگی اقتصادی چه کشاورزی چه دامپروری، چه صنعتی، بار زندگی خودرا بدوش بگیرند زیرا روشن است تا استقلال اقتصادی به تمام معنا تأمین نشود استقلال فرهنگی وسیاسی نیز فراهم نخواهد شد ونظر دین اسلام که همواره فرا راه مسلمانان نور می بخشد این است که آنها دارای عزّت واستقلال همه جانبه باشند.

در این مورد نیز به نمونه هائی از کلمات آن پیشوایان بزرگ گوش فرا می دهیم:  

1ـ حضرت پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند:«ملعون است کسی که بار زندگی خودرا بردوش دیگران بیفکند»

2ـ حضرت صادق (ع)می فرماید:   «اگر شنیدی که حضرت مهدی (ع)فردا ظهور خواهد کرد باز امروز تودر فعالیّت اقتصادی بکوش وبارزندگی خود را بدوش دیگران میانداز».

3ـ مفضّل بن عمر می گوید:«حضرت صادق (ع)فرمود:تمام امکانات خودرا بکار بگیرید تا خودکفا باشید وسنگینی بار زندگی شما بر دوش دیگران نیفتد».

4ـونیز حضرت صادق (ع)فرمودند:«هرگز در زندگی تنبل وتن آسا نباشید که در این صورت خودکفائی را از دست خواهید داد».

5ـ «زراره»که یکی از محدّثین بزرگ ومعروف می باشد می گوید:مردی به محضر مبارک حضرت صادق (ع)آمد وگفت من از انجام کار یدی عاجزم ونمی توانم بادست خود به تولید بپردازم وتجارت هم بلد نیستم وبه بسیاری از کارها نیز اقدام کرده ام ولی نتیجه ای نگرفته ام حضرتش باوفرمود:هرگز مأیوس نباش وخسته مشو وبرو هرچند به اینکه بار بر سرخود گرفته حمل کنی،مشغول کار واز مردم بی نیاز باش.

6ـ حضرت کاظم (ع)فرمودند:عزّت، شرافت،عظمت ومهارت افراد مؤمن در این است که بطور کلی چشم خودرا از آنچه در دست بیگانگان است بپوشند ودر راه کسب استقلال خود بکوشندوبه نیروهای خود متکی باشند[1].

 

تعداد مشاهده مقاله: 224