انتظار فرج

سید محمد جواد مهری

یکی از مسائل مهم و حسّاسی که در رابطه با ظهور امام زمان صلوات الله علیه مطرح است ، مسئله انتظار فرج می باشد .

آنچه تمام شیعیان بلکه مسلمانان بر آن اتفاق دارند، این است که در آخر الزمان ، پس از یک فترت تاریخی نسبتاً طولانی که ما آن را دوران غیبت کبری می نامیم ، و پس از اینکه مردم جهان از ظلم و ستم و هرج و مرج حاکم بر دنیا به ستوه می آیند و زمین پر از خونریزی و حق کشی و استضعاف می شود ، به امر خداوند ، مصلحی جهانی پدید می آید و زمین را پر از عدل و داد می کند و ستمگران و ظالمان و خون آشامان را به روز سیاه می نشاند و حکومت عدل الهی را برپا می دارد .

در این مطلب هیچ شک و تردیدی نیست ، تنها اختلافی که بین ما و برادران اهل سنت در این زمینه وجود دارد ، این است که ما معتقدیم آن حضرت هم اکنون در همین جهان زندگی می کنند و ایشان فرزند بلافصل امام یازدهم ـ امام حسن عسکری علیه السلام ـ می باشند که طبق مصالحی در پشت پرده غیبت ، از انظار مردم غایب و پنهان است و روزی که اراده حضرت حق تعلّق بگیرد ، پرده غیبت بالا زده می شود ومصلح موعود می رسد ، ولی اکثر اهل سنت معتقدند که آن حضرت در آخرالزمان متولّد می شود و پس از اذن خداوند ، حکومت الهی را بدست می گیرد .

نه تنها مسلمانان ، آمدن مصلح جهانی را انتظار می کشند بلکه این انتظار و چشم امید بستن به حکومت دادگستر جهانی در تمام ادیان و مذاهب موجود است که فعلاً مجال بحث در این زمینه نیست .

آن بحثی که شاید در زمان حاضر بیشتر مورد گفتگو و سوال قرار می گیرد ، بحث پیرامون انتظار فرج است که برخی از مرتجعان چنین می پندارند که انتظار چیزی جز تسلیم زورگوئی های زمان و صبر ـ به معنای غلط ـ در برابر ظلم ها و ستم های روزافزون نیست و اگر توان برپائی حکومت اسلامی هم داشته باشیم، نباید اقدام به چنین کاری بکنیم زیرا امامان به ما دستور انتظار داده اند و معنای انتظار همین است که ظلم ها را با جان و دل تحمل کنیم ! و منتظر قدوم مبارک آن حضرت باشیم تا او انتقام ما را از ستمگران بگیرد! ما هیچ وظیفه ای جز سکوت و تحمّل مصیبت ها و رنج ها نداریم و باید منتظر باشیم که حضرت حکومت را به دست بگیرند و حقوق از دست رفته ما را برگردانند!!

این سخن آن ساده اندیشان ویا بیماردلانی است که واژه انتظار را فهمیده یا نفهمیده به غلط معنی کرده اند « یحرقون الکلم عن مواضعه » اکنون به خواست خداوند بحث مختصری در این زمینه خواهیم داشت که در ضمن بحث ، جواب اشکال آن اشکال کنندگان نیز روشن می شود .

انتظار چیست ؟

انتظار : دیده دوختن به راه تحقّق امری است که منتظر را به حالت انتظار رواداشته است و هر چه آن امر در نظر او مهم تر باشد ، برای تحقق آن کوشش و جدّیت بیشتری ـ خواه ناخواه ـ خواهد کرد. و این مسئله ای است روانی که منحصر در منتظران فرج نمی باشد زیرا:

هر انسانی که از وضعیت بدی ناراحت است و رنج می برد، منتظر دورانی است که آن وضعیّت بد سپری شود و به جای ناراحتی، آسایش و به جای ناگواری ، خرسندی آید . آیا چنین انسانی برای رسیدن به آن حالت صلح و صفا ، دم فرو می بندد و از هر کاری باز می ماند یا اینکه در تلاش و کوشش مداوم برای رسیدن به آن وضعیّت به سر می برد ؟!

از کودکی که به دبستان می رود تا آن دانشجوئی که مراحل بالای آموزش را می گذارند ، همه در حالت انتظار برای روز امتحان وآزمون نهائی به سر می برند . آیا این دانش آموزان و دانش پژوهان برای آن آزمون نهائی ، و دست یابی به نمره های خوب ، به حالت جمود می گذرانند یا اینکه برای تحقق آن آرمان ، لحظه ای از کوشش باز نمی ایستند ؟ و آیا آن کس که انتظار دارد در آزمون نهائی رو سفید و برنده شود ، اوقاتش را به بطالت و بیکاری می گذراند یا اینکه درس بیشتر می خواند و بحث عمیق تر می کند ؟

آن بازرگانی که وضع آشفته بازار را می نگرد ، آیا برای بیرون آمدن از آن وضع و بهره بیشتری بردن ، دست روی دست می گذارد یا در طول مدت انتظار ، تلاش و سعی بیشتر برای بهبودی وضع بازار می کند ؟

بنابراین ، لازمه انتظار به کار بستن قوّه تفکر و توجیه اندیشه به سوی امر مورد انتطار وکوشش بی دریغ در تحقق آن است . یعنی انتظار ، انسان را بی گمان به کار و کوشش برای رسیدن به هدف منتظر وامی دارد زیرا هر گاه کسی به فکر چیزی است و برای رسیدن به آرمانی روزشماری می کند ، قطعاً از فکر و اندیشه آن بیرون نمی رود ، بلکه همیشه آن مطلب در مدّ نظر او است ، پس برای اینکه این اندیشه تحقق یابد ، ناچار است که نیروی کار را فعّالتر کند و هر چه انگیزه مهم تر باشد وارزش انتظار کشیدن امری بیشتری باشد ، بدون تردید کار و تلاش بیشتر خواهد شد .

ما که منتظریم روزی جهان گلستان شود وظلم وستم رخت بربندد ، آیا در راه تحقق آن هدف و رسیدن به آن زمان ، باید دست روی دست گذاشته ، بیکار بمانیم یا اینکه برای آن روز خود را آماده کنیم ؟ مگر ممکن است با آسودگی و خیال راحت بگذرانیم و فکری برای آزمون نهائی نکنیم ؟

وانگهی کسی که خود ظالم و ستمگر است یا ظلم پذیر و سازشکار می باشد چگونه می تواند منتظر کسی باشد که ظالمان را در هم خواهد کوبید ؟!

کسی که بعضی از احکام را پذیرفته و دیگر احکام مانند جهاد را کنار می گذارد ، چگونه می تواند خود را برای جهاد در راه خدا ودر رکاب امام زمان «ع» آماده سازد ؟

پس اولین فایده انتظار همین است که آماده باش کامل است و انسان ناچار است برای رسیدن به هدف مورد انتظار ، بیشترین سعی و تلاش خود را بکند.

مگر هر یک از ما انتظار ندارد که جزء یاران نزدیک و باوفای امام زمان علیه السلام باشد ؟ و مگر امام زمان علیه السلام در نهضت مبارکش ، به جنگ و نبرد بی امان با دشمنان نمی پردازد ؟ ومگر ممکن است کسی در جنگ شرکت کند که آمادگی لازم را نداشته باشد ؟ پس باید ما با تمام فنون و رموز جنگ آگاهی داشته باشیم و چه بهتر که در جنگ هائی شرکت کرده باشیم تا اینکه در هر زمانی که حضرت تشریف آوردند ، دوره دیده وتحصیلکرده باشیم .و بدون شک کسی که امروز در مقابل ظلم و ستم سکوت کند و تن به سازش در دهد ، فردا نیز با هزار بهانه و عذر ، از زیر بار جهاد شانه خالی می کند . کسی که امروز حاضر نیست برای دفاع از شرف و شخصیت و کیان و دین وناموس خود فعالیتی کند، فردا برای جهادـ به طریق اولی ـ فعّالیتی نخواهد داشت. کسی که در این دوران آمادگی ، در امتحان ردشود، بدون شک در آزمون نهائی راهش نخواهند داد .

فایده انتظار

همانگونه که ذکر شد ، یکی از مهم ترین فواید انتظار این است که انسان برای رسیدن به هدف ، تلاش و کوشش می کند و طبعاً هر چه تلاش بیشتر باشد ، در سرنوشت آینده تأثیر بیشتری خواهد داشت .

یکی دیگر از فواید مهم انتظار این است که مرهمی است بر جراحتهای وارده از سوی دشمن یعنی کسی که مصیبت و بلائی دیده است ، در صورتی آن بلا بر او آسان می شود که بداند در حال رفع شدن است و طبعاً کسی که چنین امیدی دارد مانند آن کسی نیست که بلا می بیند وهیچ امید و آرزوئی برای رفع آن انتقام از آن ندارد . در آیه شریفه آمده است « ان تکونوا تألمون فانّهم یألمون کما تألمون و ترجون من الله مالایرجون » همان گونه که شما ـ درپیکار هایتان ـ اذیت و آزار می بینید ، آنان نیز اذیت و آزار می بینند ( شما کشته می شوید ، آنان نیز به هلاکت می رسند ، و شما زخمی ومجروح می شوید و آنان نیز می شوند، خانه های شما ویران می شود ، خانه های آنان نیز ویران می شود ) ... ولی شما از خداوند آرزو و امیدی دارید که آنها ندارند . زیرا شما برای خدا و برای به دست آوردن رضایت و خشنودی او می جنگید ولی آنها برای هوای نفس و پیروی ازشیطان می جنگند .

بنابراین ، امید و آرزوئی که ما داریم ، از نظر روانی مهم ترین عامل در کسب پیروزی های بزرگ و آسان شدن مصیبت ها است . ما که منتظریم به زودی ـ ان شاء الله ـ اما زمان « ع» ظهور خواهد کرد و هر آن این انتظار بیشتر می شود ، و با ظهور آن حضرت زمین پر از عدل و داد شده ، ظلم و ظالمان از بین می روند ، دیگر چه باک از آن همه دشمنان قسم خورده و دیگر چه هراسی از مرگ در راه حق . و این نیز شاید یکی‌از فلسفه های‌معلوم نبودن زمان ظهور است ، زیرا این حالت انتظار هم ما را نوید می‌دهد که منتقم از راه خواهد رسید و انتقام خون شهیدان و مظلومان را از ظالمان و ستمگران خواهد گرفت .

و هم اینکه چون هر لحظه و هر آن امکان دارد امام زمان علیه السلام از پشت پرده غیبت بیرون آید ،‌خود را بیشتر و بهتر برای‌ آن لحظه آماده می کنیم و زمینه را با به کار بستن احکام و برپائی حکومت اسلامی و تمرین جنگ ، هموار تر می سازیم .

یکی دیگر از فواید انتظار این است که ما برای‌ تحصیل و فراگیری مقدّمات جهاد بزرگ و دسترسی به اسلحه ای که در پیروزی امام بر دشمنان مؤثر خواهد بود، کوشش زیادی خواهیم داشت ، و به آیه مبارکه « و اعدّوا لهم ما استطعتم من قوّه» بهتر عمل خواهیم کرد ، که به حمد الله اکنون خود شاهدیم که متخصصان متعهّد ما همواره در زمینه تسلیحات می کوشند و تا کنون پیشرفت های چشم گیری داشته اند و امیدواریم به تلاش بی وقفه خود ـ حتی‌ پس از خاتمه جنگ تحمیلی ـ‌ادامه دهند زیرا جنگ ما تنها با صدامیان نیست . ما منتظر نبردی بزرگ در رکاب امام زمان صلوات الله علیه با تمام دشمنان دین هستیم و باید از نظر اخلاقی، عملی و تسلیحاتی ، آمادگی‌ کامل داشته باشیم .

انتظار در روایات

در روایتی از حضرت رسول « ص» نقل شده است که فرمود : « افضل العبادة انتظار الفرج » ( بحار ـ ج 52 ص 25 ) ـ بهترین عبادت ها انتظار فرج است و در روایتی‌ امام زین العابدین «ع» می فرماید :« انتظار الفرج من اعظم العمل » انتظار فرج از بزرگترین کارها است . در روایت دیگری از حضرت رسول « ص» آمده است که « انتظار الفرج عبادة‌ . افضل اعمال امّتی انتظار فرج الله عزّو جلّ » انتظار فرج عبادت است . بهترین کارهای‌ امّت من انتظار فرج از سوی‌ خداوند است .

انتظار فرج که بهترین عبادت و بهترین عمل در لسان معصومین معرفی شده است ، همان ایمان کامل به امام منتظر است و ایمانی‌ که عمل در آن نباشد ، کامل نیست . و عمل نیز تا در تمام احکام نباشد ارزش ندارد . مگر ممکن است کسی نماز بخواند ولی حج نرود یا جهاد را نپذیرد ؟

پس انتظار فرج هم ایمان را معنی می‌دهد و هم عمل در بردارد . ایمان به ولایت که باید پس از ایمان به خدا و رسول «ص» باشد و عمل صالحی که لازمه̾ ایمان است . و چقدر جالب است که حضرت ، انتظار را تنها با ایمان ذکر نمی‌کند بلکه در ضمن اینکه انتظار را جمود و سازش و سکوت بر ظلم می‌دانند ، چگونه این روایت ها را تاویل می کنند .

و از آن گذشته ، در روایت های زیادی‌ با تعبیر های‌ مختلف ، انتظار فرج را مانند شمشیر زدن در خدمت پیامبر یا در راه خدا می دانند . در یک جا دارد : « بمنزلة من کان قاعداً تحت لواء القائم » منتظر فرج مانند کسی است که در زیر پرچم حضرت قائم «ع» بوده است . حضرت امیر «ع» می‌ فرماید : «و المنتظر للفرج کالمتشحّط بدمه فی سبیل الله »ـ منتظر فرج مانند کسی‌ است که در راه خدا در خون خود می غلطد . حضرت سید الشهدا «ع» چنین کسی را مانند آن کس می داند که با شمشیر در رکاب پیامبر «ص» جهاد می‌کند . و از امام صادق «ع» چندین روایت به همین مضمون آمده است که نیاز به مقاله مفصّلی دارد . ولی آنچه از مجموع این روایت ها در می یابیم این است که منتظران فرج را با پیکارگران و مجاهدان در راه خدا و شمشیر زنان در رکاب حضرت رسول «ص» معرفی می کنند چرا که انتظار چیزی جز این نیست .

اگر فرصتی‌ یافتیم ـ به خواست خداوند ـ بحث مفصّلی در این مورد خواهیم داشت و به بررسی هر یک از این روایت ها خواهیم پرداخت ان شاء‌الله . اکنون به همین مختصر بسنده می کنیم و بار دیگر منتظران حقیقی‌ را برای پیروزی نهائی دعا می‌کنیم و از خداوند می خواهیم هر چه زود تر این عزیزان را در این جنگ تحمیلی پیروز کند تا اینکه در جنگ سرنوشت ساز بزرگ ،‌در رکاب امام زمان « ع» با دشمنان دین به مبارزه بپردازند گرچه بدون شک امروز نیز اینان در رکاب حضرت ولی عصر «ع» پیکار می کنند و قطعاً مورد توجه و علاقه آن حضرت می باشند . و به امید طول عمر امام امّت تا انقلاب مهدی‌ صلوات الله علیه .