اوضاع کلی جهان اسلام

قسمت چهارم

اوضاع اقتصادی جهان اسلام

محمد رضا حافظ نیا

2- پوشش گیاهی و نقش اقتصادی آن : دو نوع پوشش گیاهی درختی و علفی در نواحی مختلف جهان اسلام می تواند اثرات اقتصادی متفاوت داشته باشد

الف : پوشش گیاهی درختی یا جنگلی : قرار گرفتن قسمتی از جهان اسلام در نواحی استوایی آن را از متراکم ترین و انبوه ترین جنگل ها بر خوردار کرده است،‌جزایر اندونزی ـ میندانائو ـ مالاکا ـ بنگلادش ـ مالدیو ـ بخش استوائی‌ آفریقا ـ سواحل خلیج گینه از چنین جنگل هائی برخوردار اند، اثرات اقتصادی‌ آنها را به دو صورت محصولات جنگلی و چوب می باشد که به طور نمونه از محصولات جنگلی‌ کائو چو، میوه های‌ جنگلی و ادویه در قسمت محصولات کشاورزی ذکر گردیده. این جنگل ها می توانند منابع مهمی جهت تولید چوب برای صنایع جهان اسلام باشند و تمام مناطق ذکر شده از نقاط مهم تولید چوب هستند.

از دیگر مناطق تهیه چوب برای صنایع جهان اسلام می توان یمن ـ آلبانی ـ قفقاز و البرز را که مهم ترند نام برد.

ب : پوشش نباتی‌ علفی‌ : این پوشش در مناطق نیمه استوائی به صورت پوشش علفی متراکم از انواع ساوان می باشد که در بخش اقلیم ذکر شده این پوشش وسیع، می تواند از مراکز مهم دامداری علمی ( گاوداری و غیره ) برای‌ رفع احتیاجات دامی مسلمانان باشد که قسمت اعظم آن در آفریقا قرار دارد. در نواحی‌ خشک تر و یا نیمه صحرائی این پوشش تراکم وجود ندارد و علف ها به صورت پراکنده و از نوع استپی می باشند. استپ بر پشت دامنه کوه ها و مناطق نیمه صحرائی که وسعت قابل ملاحظه ای از جهان اسلام را از جنب استوا تا عرض های‌ بالا را دربرگرفته است بالقوه از مراکز مهم چرای‌ گوسفندان و شتر ( کشتی‌ بیابان ) می باشد. ( یکی‌از سیاست های‌ استعماری‌ جهت انهدام دام پروری‌ بومی انقراض نسل شتر بود در صورتی‌ که همه می‌دانیم که این موجود پر برکت در بیابانهای‌بی آب و علف و با استفاده از گیاهان خار مانند و بدون کم ترین سرمایه گذاری به راحتی‌ تکثیر و رشد می کنند و یکی از منابع مهم تولید گوشت و خود کفائی‌ و بی‌نیازی‌از خارج می‌تواند باشد که می‌بایست به این مسئله̾ مهم توجه گردد. ) با رسیدگی‌ به این استپ های‌ طبیعی‌ و اصلاح مراتع می‌توان در آنها دامداری ها‌ی علمی با بازده زیاد ایجاد کرده و نیازهای‌ گوشتی‌ و دامی‌ مسلمانان را به راحتی‌ تأمین نموده و علاوه بر رفع احتیاجات دامی‌، تولید پشم و پوست آنها کارخانجاب بزرگ نساجی و پشم و چرم سازی را به حرکت در می آورد و طبعاً سهم چشم گیری در تولیدات اقتصادی‌ دارد. کودهای حیوانی‌ با توجه به اثرات زیان بار کودهای‌ شیمیایی برای کشاورزی از اهمیت زیادی برخوردار است. متأسفانه استفاده از پوشش گیاهی‌ نیز به درد کشاورزی گرفتار است، به جای اینکه دامداری گوسفند علمی شده و با استعداد های‌ بالقوه̾ گوشت و لبنیات و پشم و پوست مورد نیاز جهان اسلام را تأمین نماید رو  به انحطاط می رود و هر روز محدود تر گشته و نیاز به گوشت سرزمین های‌ غیر اسلامی که مازاد محصول دارند زیاد تر می گردد.

استرالیا نمونه ای است که موقعیت طبیعی‌‌ آن برای‌گوسفند داری شبیه قسمت اعظم مناطق خشک و نیمه خشک جهان اسلام می باشد که توانسته است با استفاده از صحرا ها و ایجاد دامداریهای مدرن وعلمی در جهان موقعیت ممتازی را به دست آورد. از علفزارهای مناطق ساوان متأسفانه غربی ها برای گاوداری های‌خود استفاده می‌کنند در صورتی‌ که از این منبع مهم اقتصادی استفاده های فراوانی‌ را می‌توان نصیب جهان اسلام نمود.

استفاده از جنگل ها، برای تأمین نیاز صنعت غرب و ممالک پیشرفته صورت می گیرد و هم چون زمانی که انسان ها از آفریقا در خلیج گینه به خاطر منافع استعمارگران غربی‌ در آمریکا درو می شدند و به آنجا برده می‌شدند امروز نیز درخت ها قلع و قمه گردیده و به سوی سرزمین های غربی و ممالک پیشرفته می‌روند.

در خاتمه نکته قابل ذکر این است که امروز با اتخاذ روش های‌ بسیار ساده و عملی و با استفاده از گونه های گیاهی مقاوم ( مانند تاغ و گز و غیره ) و با استفاده از ماده̾ نفتی مالچ که ارزان و فراوان است و خداوند به جهان اسلام عطا فرموده ( و در بحث نفت خصوصیات آن ذکر خواهد شد ) می توانیم براحتی صحاری جهان اسلام را مهار و پوشش گیاهی را احیاء‌ و زمینه های گسترش کشاورزی و دامپروری و نفوذ گروه های‌ جمعیتی و تأسیسات صنعتی و غیره را به درون صحاری فراهم آوریم.انشاءالله.

3- ماهیگیری : منابع پروتئینی دریا که به صورت ماهیگیری تظاهر می کند امروزه درصد ناچیزی از مجموع مواد غذائی بشر را  تشکیل می دهد و دریا از منابع رزروی بشر است که در آینده خواهد توانست جمعیت رو به ازدیاد کره زمین را تغذیه نماید. فلات قاره ها و مناطق کم عمق دریا به خصوص نزدیک سواحل از مراکز عمده تجمع ماهی ها می‌باشد، تماس قسمت های‌ زیادی‌ از حواشی جهان اسلام با دریا ها و نواحی کم عمق آن می‌تواند امکانات استفاده از پروتئین دریا را برای آن فراهم نماید، موقعیت های‌ سوق الجیشی و فرم قرار گرفتن اجزاء جهان اسلام طوری است که می‌تواند به آبهای‌ بیشتری دسترسی داشته باشد. حاکمیت بر قسمت زیادی از اقیانوس هند،‌اطلس، کویر،‌ امکانات استفاده از آب های‌ آزاد را به آن داده است.خلیج فارس با عمق کم و حالت فلات قاره ای‌ مانندش از مناطق بسیار خوب کشت مصنوعی ماهی و بالا بردن سطح بازده، بهره برداری از دریا می باشد.

خلیج ها و تنگ ها و آب راه ها و دریاهای‌ فی مابین هزاران جزیره اندونزی‌ ـ میندانائوـ مالدیو ـ و عمق کم آنها می‌تواند نقشی چون خلیج فارس را داشته باشد. خلیج عدن، دریای احمر و دریای مدیترانه طبق بحثی که در موقعیت ها‌ی سوق الجیشی شد از مراکز عمده ماهیگیری و کشت مصنوعی‌ می‌توانند باشند. ولی باید به این مسئله توجه داشت که به طور کلی ماهیگیری و کشت و برداشت آن در آبها، مرهون آلوده نشدن آبها است و خطری‌ که مناطق برداشت و یا کشت مصنوعی‌ ماهی‌ را در مناطق نفت خیز تهدید می کند آلودگی آب ها می‌باشد.

4- منابع زیر زمینی‌و طبیعی‌ : منابع طبیعی و زیر زمینی جهان اسلام به دو دسته̾ مهم مولّد انرژی و غیر مولد انرژی تقسیم می‌شوند.

اول : منبع مولد انرژی : از این منابع، با موقعیت های‌ انرژی زایی مختلف می‌توان ذغال سنگ، نفت و گاز، نیروی هیدرو الکتریک ( برق آبی ) ـ نیروی انرژی خورشیدی‌ و نیروی‌ رادیو اکتیویته را به طور خلاصه تشریح کرد.

1-    ذغال سنگ : اولین منبع انرژی زائی است که انقلاب صنعتی‌ قرن هفدهم و استمرار آن را باعث شد امروزه نیز در صنایع سنگین فلز گدازی و در صنایع پتروشیمی و غیره مصرف می‌شود و مشکلات اقتصادی آن نسبت به نفت و آلودگی محیط زیست ناشی از آن باعث شد که موقعیت خود را به نفع نفت از دست بدهد و امروزه در درجه دوم از نظر تولید انرژی‌ قرار دارد. حوزه̾ ذغالی کاراگاندا در بخش اسلامی شوروی یک حوزه̾ غنی است که مراکز فولادسازی قزاقستان به کمک آهن قزاقستان و مراکز فولادسازی اورال شوروی از آن تغذیه می‌کنند. حوزه̾ تاریم در بخش اسلامی‌ چین از مراکز تولید ذغال می باشد که منبع بزرگ تولید انرژی از نظر صرفه̾ اقتصادی متناسب با سیاست چین مبنی بر انتقال صنایع به داخله و به غرب کشور چین می‌باشد. قفقاز از مراکز دیگر تولید ذغال در بخش اسلامی‌شوروی است. آفریقای شمالی، آلبانی، از منابع ذغالی برخوردارند. سواحل شرقی مدیترانه، پاکستان و ایران منابع نسبتاً بزرگی را دارا می‌باشند. اندونزی ـ میندانائوـ آفریقای استوائی ـ خلیج گینه از دیگر مراکز ذغالی‌ هستند.

2-    نفت و گاز : نفت که از نظر صرفه اقتصادی‌ و قدرت تولید انرژی‌ جای ذغال را گرفته است در جهان اسلام به وفور یافت می شود. در مورد نفت و بازار آن و نقش نفت در دنیای امروز بعداً صحبت خواهد شد. با منابع شناخته شده فعلی و تولید آن بیش از نصف تولید نفت دنیا در جهان اسلام صورت می گیرد. اگر چه این رقم از نظر اینکه مقدار کمّی چشمگیری است و جهان اسلام را در موقعیت مهمی‌ قرار می‌دهد اهمیت دارد ولی تولید سرسام آور آن جهت خروج از جهان اسلام و به نفع سرمایه داران و کارتل های نفتی غرب مضر است. بزرگترین حوزه های نفتی جهان اسلام در وهله اول در خلیج فارس و شمال آفریقا قرار دارد. نفت شمالی آفریقا، از نوع مرغوب است.

سواحل غربی دریای خزر یا باکو از مراکز مهم تولید نفت در بخش اسلامی شوروی است که تا مدتی بدون رقیب بود و اکنون نیز تولید آن در مقام دوم قرار دارد و برای‌ مدت طولانی نیروی لازم جهت گردش چرخ های‌ صنعتی‌ شوروی از این منبع تأمین می شد.

یکی دیگر از مراکز جدید تولید نفت شوروی در سواحل شرقی بحر خزر قرار دارد. با این حساب بیشتر نفت شوروی که آن را در ردیف اولین تولید کنندگان دنیا قرار داده است از بخش اسلامی شوروی تولید می‌شود. ناگفته نماند که سواحل جنوبی دریای خزر نیز از منابع نفتی استخراج نشده برخوردار است. حوزه̾ تاریم از مراکز درجه̾ اول مخزنی و تولیدی نفت در کشور چین است  که در بخش اسلامی چین قرار دارد. شمال جلگه̾ بین النهرین (کرکوک ـ موصل و خانقین ) از سفره های بزرگ نفتی برخورداراست. بزرگترین حوزه̾  های نفتی در شرق آسیا در جزایر اندونزی ـ مالزی ـ میندانائو متعلق به جهان اسلام قرار دارد. خلیج گینه از منابع نفتی جدیدالاکتشاف و مهم برخوردار است. سواحل شرقی مدیترانه ( فلسطین ـ سینا ـ اردن ـ سوریه )‌ از مراکز دیگر تولید نفت می باشند. گاز طبیعی‌ شمال افغانستان و نفت پاکستان وآلبانی و حوزه̾  مرکزی‌ فلات ایران و صحرای آفریقا از مراکزی هستند که فهرست وار ذکر شده اند.

این همه مراکز نفتی و تولید سرسام آور و ذخائر عظیم تر و کشف شده̾  استخراج نشده یا هم کشف نشده در جهان اسلام عظمت اقتصادی و بنیانی جهت پیشرفت سریع صنعتی را می رساند، اکنون به طور اختصار موارد استفاده از نفت را تا به امروز مورد بررسی قرار می‌دهیم گرچه نقش نفت تا مدتی‌ در خاصیت انرژی زائی‌ آن خلاصه می شد ولی اکنون از تولید نفت در بخش های‌ مختلف صنعت استفاده می شود که چهار مورد آن عبارت اند از:

الف : صنایع پتروشیمی از کل هیدرو کربورهای تولیدی جهان فقط 5٪ در صنایع پتروشیمی مصرف می شود ولی عواید حاصل از این پنج درصد ( ارزش فراورده های ناشی از آن ) دو برابر عواید حاصل از 95 ٪ باقیمانده که در سوخت و صادرات مصرف می شود می باشد. حال با این ارقام اهمیت صنایع پتروشیمی مشخص می شود. تولید کود شیمیائی، پلاستیک ها، الیاف مصنوعی، داروهای‌ بیهوشی‌و غیره از فراورده های پتروشیمی می باشند. ایجاد کار و اشتغال نیروی انسانی فراوان، بالابردن سطح تکنولوژی و اقتصاد و غیره از خصوصیات صنایع پتروشیمی است. در صنایع پتروشیمی، گاز طبیعی‌ نقش مؤثری دارد.

ب : استفاده دیگر سوخت های‌ مختلف است که نیازی به بحث آن نیست زیرا سوخت بسیاری از کارخانجات ـ موتورها ـ ماشین ها و اتومبیل ها ـ کشتی‌ها ـ خانه ها از فراورده های نفتی تأمین می شود.

ج : تهیه پروتئین : یکی از راه های تأمین پروتئین مورد نیاز جمعیت رو به ازدیاد کره زمین استفاده از منابع نفتی‌است که جدیدا به صورت صنعتی‌ در پالایشگاه های‌ مهم دنیا برای‌ خود جائی باز می‌کند. در مواد نفتی ارزان قیمت که مصرف و تقاضا کمتر دارند می توان محیط کشت خوبی برای عده ای از باکتری های‌ پروتئین ساز به وجود آورد و پس از آزمایش سال 1997 و موقعیت در آن، شرکت ها‌ی بزرگ نفتی پروژه هایی جهت ایجاد این صنعت در نظر گرفته اند، زیرا اولا قیمت نفت نسبت به سایر مواد اولیه ارزان تر و ثابت تر و یا بهتر بگوئیم مفت تر است. ثانیاً وجود 800 ـ 700 پالایشگاه در جهان سعی دارند برای‌ برتری‌ جوئی بر یکدیگر پدیده نویی را به بازار عرضه کنند. ثالثاً اگر چنانچه شرکت ها و کارتل ها‌ی نفتی در تهیه مواد غذائی بتوانند به نتیجه ای‌ برسند بر شهرت و اعتبار خود افزوده اند و به خیال خودشان می‌توانند دید مردم دنیا را به نفع خود عوض کنند،‌ رابعاً همانطور که ذکر شد برای‌ محیط های کشت خوب از پاراضیت ها ( مواد نفتی ) و هیدروکربور های کم مصرف می توان استفاده کرد.

د : استفاده های کشاورزی‌ : تهیه کود های‌ شیمایی‌ که در قسمت صنایع پتروشیمی ذکر شده، تهیه سموم دفع آفات از مواد استفاده از نفت در کشاورزی است. از مواردی که جدیداً از نفت به دست می آورند می توان مالچ ( پوشش ) را نام برد. این ماده به خصوص برای محیط های صحرائی بسیار مفید است زیرا پاشیدن آن بر روی‌ زمین از هدر رفتن رطوبت جلوگیری کرده و مانع تبخیر آن می شود و ثانیاً درجه̾ حرارت خاک را بالا برده و مانع از نوسانات شدید آن می شود ( به خصوص در مناطق صحرائی که اختلاف درجه̾ حرارت شبانه روز بسیار زیاد است ) ثالثاً  از فرسایش بادی‌ و حرکت شن ها‌ی روان جلوگیری می‌کند و خاک را ثابت نگه می دارد. این محاسنی که ذکر شده همه برای‌ تبدیل صحرا به مراکز کشاورزی و یا ایجاد پوشش گیاهی‌ که غیر مستقیم در تبدیل صحرا به محیط زیست مناسب نقش مهمی دارد بسیار مفید خواهد بود.

مخصوصاً که منابع نفتی‌ اکثراً در مناطق صحرائی قرار گرفته اند و از این ماده می توان برای مسکونی کردن صحرا ها در مراحل مقدماتی استفاده کرد. مطالب فوق از موارد استفاده از نفت در دنیای امروز هستند و معلوم شد که نفت نه تنها خود می تواند محرک صنایع دیگر باشد بلکه مولد صنایع جدید و در نتیجه توسعه̾ صنعتی و اقتصادی‌ و من غیر مستقیم توسعه̾ کشاورزی‌ و ارتقاء سطح اقتصادی کشاورزی به خصوص در مناطق صحرائی خواهد بود و شاید در آینده علم بتواند موارد استفاده جدید تر از آن را کشف کند. و بنابراین بهتر است به جای اینکه از نفت در تولید انرژی استفاده شود و نتیجه آن تمام شدن ذخائر عظیم آن را یک طرف و ایجاد محیط زیست آلوده از طرف دیگر باشد، از آن در صنایع زاییده ها از نفت استفاده شود و از منابع بهتر انرژی چون نیروی هیدروالکتریک، انرژی خورشیدی ـ نیروی درونی‌ زمین ـ نیروی‌ امواج برای تأمین انرژی مورد نیاز کمک گرفته شود که نه تنها محدود نیستند بلکه باعث آلودگی محیط زیست هم نمی‌شوند.

3-    نیروی رادیو اکتیو ( اتم ) : مواد رادیواکتیو امروزه در بیلان انرژی دنیا سهم دارند و روز به روز نیز بر گسترش این تکنیک افزوده می‌شود باید گفت که استفاده از مواد رادیو اکتیو به نحوی که امروزه رایج است بسیار نکوهیده می باشد زیرا این مواد محیط زیست کره̾ زمین را آلوده می کند و زندگی کردن بر روی آن برای‌ نسل آینده مشکل می گردد. بنابراین در این جا نه به خاطر اینکه صحه بر روی تولید انرژی و بهره برداری از مواد رادیو اکتیو به صورتی‌که فعلا ً رایج است گذارده شود بلکه به دلیل اینکه شاید روزی استفاده های بهتر و مهم تری از آن بشود ویا اصلاً به خاطر اینکه اینها وجود دارند مراکز کشف شده̾ آنها را در جهان اسلام ذکر می کنیم ـ حوزه̾ تاریم در بخش اسلامی‌ چین ـ اندونزی ـ ایران ـ شمال آفریقا ـ سواحل گینه از مراکز عمده̾ تولید در جهان اسلام هستند و در نقاط دیگر نیز به طور محدود تری وجود دارند.

4-    نیروی هیدرو الکتریک و انرژی‌ خورشیدی : در مورد نیروی هیدرو الکتریک یا برق آبی قبلاً در قسمت اوضاع طبیعی‌صحبت شد و معلوم گردید به دلایل زمین شناسی‌ و وجود مناطق پرباران و رودخانه های مهم جهان اسلام استعداد زیادی جهت تولید نیروی برقی آبی دارد.

نیروی انرژی خورشیدی‌ که از تکنیک های تأمین انرژی است بستگی‌به محیط آفتابی دارد لذا وجود پهنه های گسترده صحرائی در سراسر جهان اسلام و به خصوص واقع شدن آنها در عرض جغرافیائی پائین و وسط که از اشعه̾ مستقیم تر خورشیدی برخوردارد هستند. استعداد بالقوه̾ عظیمی جهت تولید این انرژی به جهان اسلام داده است. شاید استفاده از محیط آفتابی صحرائی بالا برای‌ تولید انرژی خورشیدی‌، به نظریه̾ تبدیل صحرا به مراکز جمعیتی و گسترش پوشش نباتی با همدیگر متناقض به نظر رسند. ولی اینطور نیست و تبدیل صحرا به مراکز مسکونی و با گسترش پوشش نباتی‌، ارتباطی به عدم دریافت انرژی خورشیدی و نور به خصوص که صحراها در عرض های پائین و وسط قرار دارند ندارد.

دوم : منابع غیر مولد انرژی :

1-    آهن : از فلزات مهم در صنایع می باشد. این فلز، به مقدار فراوان در جهان اسلام دیده می شود و متأسفانه سرنوشتی چون نفت دارد. نقاط تولید درجه̾ اول آن سرتاسر کوه های اطلس شمالی ـ غرب آفریقا ـ بخش اسلامی شوروی در شرق و غرب دریای خزر ـ شبه جزیره عربستان ـ سواحل خلیج گینه می باشد از دیگر نقاط تولید آن می توان شمال آفریقا ـ آفریقای شرقی و مرکزی، ـ جزایر مالدیو ـ آلبانی ـ اندونزی ـ آسیای جنوب غربی ( شبه جزیره آناطولی ـ عراق ـ ایران ـ پاکستان ـ عربستان ) را نام برد.

2-    مس : این فلز به مقدار فراوان در جهان اسلام وجود دارد ودر بخش اسلامی شوروی، آفریقای‌شمالی‌ ـ شرقی و غربی و مرکزی سواحل خلیج گینه ـ قبرس ـ جزایر مالدیو ـ آلبانی ـ اندونزی ـ فلات ایران، افغانستان و غیره تولید می گردد.

3-    سرب : در‌ آفریقای شمالی و استوائی‌، قفقاز ـ جزایر مالدیو ـ مالزی ـ میندانائو و آسیای جنوب غربی وجود دارد.

4-    روی : در شمال و مرکز آفریقا ـ سواحل گینه بخش اسلامی‌ شوروی (قراقستان ـ قفقاز ) افغانستان دیده می شود.

5-    قلع : قسمت اعظم تولید فعلی جهان متعلق به جهان اسلام  می باشد شبه جزیره مالاکا در تولید این فلز نقش بسیار مهمی‌دارد. دیگر نقاط تولید آن آفریقا ـ قزاقستان ـ ترکیه ـ مالدیو می باشند.

6-    منگنز : فلز سبکی‌ است که در صنعت هواپیما سازی به کار می‌رود و بنابراین نزدیک به تمام آن از جهان اسلام خارج می گردد و مراکز مهم تولید آن عبارت اند از قزاقستان ـ قفقاز ـ آفریقا ـ اندونزی ـ آسیای‌ جنوب غربی‌.

7-    کُرم : مراکز تولید عبارتند از آلبانی ـ ایران ـ ترکیه ـ افغانستان ـ پاکستان.

8-    بوکسیت : در بخش اسلامی شوروی ـ خلیج گینه ـ مصر وجود دارد.

9-    نیکل : در قفقاز ـ قزاقستان ـ اندونزی وجود دارد.

10-   گوگرد : در شرق و شمال آفریقا ـ خلیج فارس ـ بخش اسلامی‌ شوروی دیده می شود. مراکز تولید نفت نیز می توانند از مراکز تولید سولفور باشند.

11-   نمک های پتاس : به مقدار بسیار زیاد در جهان اسلام وجود دارد و در صنایع مختلف به خصوص صنایع شیمیائی جهت تولید کود شیمیائی استفاده می شود. پس بنابراین، این منابع می توانند بیش از مقدار مورد نیاز، کود شیمیائی جهت کشاورزی‌ جهان اسلام تهیه کنند، ـ مراکز مهم تولید آن عبارتنداز کوه های‌ اطلس ـشرق و غرب آفریقا ـ قسمت اسلامی شوروی ـ اندونزی ـ آسیای جنوب غربی‌ ـ مراکز تولید نمک ها معمولاً منطبق بر مناطق خشک صحرائی است.

12-   سنگ های قیمتی : در ایران ـ افغانستان ـ بخش اسلامی‌شوروی ـ آفریقای‌مرکزی وجود دارد.

13-   طلا : به مقدار فراوان و خیلی پراکنده در جهان اسلام وجود دارد. معادن افسانه ای طلای آفریقا مشهورند. سر تاسر آفریقای استوائی و خلیج گینه به طور پراکنده از این کانی برخوردار است. آفریقای شرقی ـ غربی ـ شمالی ـ شبه جزیره عربستان ـ ترکیه از دیگر مراکز تولید می‌باشند.

14-   نقره : در آفریقای مرکزی ـ شرقی ـ سواحل گینه ـ آسیای جنوب غربی وجود دارد.

15-   الماس : این کانی‌ قیمتی و در عین حال صنعتی باز در قاره̾  زرخیز جهان یعنی آفریقا دیده می‌شود. و مراکز تولید آن درمرکز شرق و غرب آفریقا و خلیج گینه قرار دارد.

اینها مجموعه ای از مهمترین کانی ها بودند که به طور فهرست وار ذکر شدند ودر جهان اسلام وجود دارند،‌ ناگفته نماند که بعضی از این کانی‌ ها در نقطه ای خیلی فراوان و در نقطه ای به نسبت کمتر می باشند و قطعاً تمامی فلزات و سنگ ها در جهان اسلام وجود دارند که به علت محدود بودن فعلی و یا اینکه هنوز کشف نشده اند ذکری از آنها به عمل نیامده است.

در اینجا به این موضوع نیز باید اشاره کرد که همه̾  این منابع زیرزمینی‌ اعم از مولد انرژی و غیر مولد انرژی که ذکر شدند برمبنای مقدار فعلی و شناخت فعلی آنها بودند و تحقیقات زمین شناسی به نسبت محدود می باشد و هنوز صحرا های وسیع که از مناطق زرخیز هستند ناشناخته می باشند. بیشتر معادن مولد انرژی و فلزی در مناطق صحرائی قرار دارند و خود گواهی می دهند که صحرا ها از استعداد های بی اندازه ای از نظر منابع زیرزمینی برخوردارند وجود این منابع موقعی ارزش دارد که اکتشاف ـ استخراج ـ کاربرد در صنعت و تولیدات صنعتی و فروش آنها، همه در جهان اسلام و به دست مردم مسلمان صورت گیرد ولی متأسفانه فعلاً منافع آن به جیب جهان خواران شرق وغرب می‌ رود.

                                                                                                    ادامه دارد 

 

تعداد مشاهده مقاله: 73