پاداش نیکان و کیفر بدان

تفسیر سوره لقمان

(قسمت هشتم)

آیة  الله مشکینی

خَالِدِینَ فِیهَا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ (٩)

(لقمان- آیه 9)

(کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، آنها را به باغهای پرنعمت بهشتی وعده داده ایم) و آنها در آن باغهای بهشتی پرنعمت همیشگی و جاودان خواهند بود. این وعده حق پروردگار است و خداوند بر هر کاری مقتدر و غالب است و به هر چیز حکیم و دانا است.

ابدیت و جاودانگی در بهشت

این آیه کیفیت وعده ی حق و حتمی الهی را در مورد بهشتیان و مؤمنانی که اعمال صالح و شایسته داشته اند، بیان می دارد. از این آیه مدت بقاء و دوام مؤمنان را نیز توضیح می دهد که آنها برای همیشه در بهشت متنعم به نعمتهای بی پایان الهی اند و بهشت موعود موقتی و محدود نیست بلکه هیچ زمانی برای آن متصور نمی شود چون در بهشت، خلود و ابدیت است.

پس، همانگونه که یکی از اوصاف جلال خداوندی، ابدی است، بندگان خداوند در بهشت نیز ابدی هستند. حضرت رسول اکرم (ص)در یک روایتی می فرماید:«خلقتم للبقاء لاللفناء» شما برای ماندن خلق شده اید نه برای از بین رفتن و نابود شدن.

پاداش نیکان و کیفر بدان

در دو آیه گذشته، کسانی را که خریداران لهوالحدیث می باشند، وعده جهنم داد و در این آیه کسانی را که ایمان و عمل صالح دارند وعده بهشت جاودان داده است. در اینجا سوالی مطرح می شود:

آیا بهشت پاداش ایمان است یا پاداش عمل و یا پاداش هر دو؟

آیا جهنم کیفر کفر است و یا کیفر گناهان بدنی است؟

آنچه از آیات و روایات بدست می آید این است که بهشت پاداش ایمان است، پس کسی که ایمانش درست باشد و آنچه باید باور داشته باشد، باور کند و اصول دین را معتقد باشد، پاداشش بهشت است. ولی اگر این انسان مؤمن، اعمال صالحه ای نداشته باشد با شرایط خاصی به بهشت می رود، به عکس کسی که مصداق «الذین آمنوا و عملوا- الصالحات» قرار گرفته و همگام با ایمان و باور قلبی، کارهای شایسته را نیز اجتناب نموده و خلاصه آنچه را که خداوند از او خواسته -تا حد امکان- انجام داده است، که چنین کسی، بی گمان به بهشت جاودان می رود و با جهنم هیچ سرو کاری ندارد.

و اما کافران و مشرکان جائی بجز جهنم ندارند و در جهنم برای همیشه خواهند ماند، چه کارهای شایسته ای انجام داده باشند و چه نداده باشند زیرا اصول دین را نپذیرفته و مبدا و معاد را قبول ندارند. البته آن کس که مبدا و معاد را قبول دارد، وحدانیت و بازگشت را می- پذیرد ولی پیامبر (ص) را قبول ندارد نیز کافر است. پس چه یکی از اصول را و چه تمام اصول را نپذیرد کافر است و در جهنم برای همیشه خواهد ماند.

برای اینکه  مطلب روشن تر شود، مردم را به چهار قسمت تقسیم می کنیم:

1- کسی که ایمانش درست و اعمال صالحه را انجام داده است.

2- کسی که ایمان دارد ولی اعمال صالحه ندارد.

3- کافری که ایمان ندارد و اعمال شایسته ای نیز ندارد.

4- کافری که ایمان ندارد ولی گاهی اعمال خوبی نیز از او سرزده است.

پاداش ایمان با عمل

قسمت اول مربوط به کسانی بود که ایمانشان کامل است و تمام اصول دین و مذهب را با دل و جان پذیرفته اند و در برابر احکام الهی سرتسلیم فرود آورده، کاهلی نکرده و به خوبی انجام داده اند و خلاصه سراسر زندگی زودگذر دنیائی آنها را عبادتها، جهادها، انفاقها، کمک ها، نمازها، روزها وو ...

فراگرفته است؛ اینان در بهشت برین؛ جایگاهی عالی و والا دارند و باغها و نعمتهای گوناگون الهی برای آنها فراهم آمده است.

پاداش ایمان بدون عمل

و اما آن کسانی که ایمان دارند و اصول دین را باور می کنند ولی عمل صالح ندارند؛ اینها نیز سرانجام به بهشت خواهند رفت زیرا خداوند قسم خورده است  که مؤمن را به بهشت ببرد ولی قبل از رفتن به بهشت باید به اندازه گناهان و معصیت هائی که مرتکب شده اند و احکام و فرایضی که انجام نداده اند، در دوزخ معذب بمانند. و چه مشکل و دردناک است عذابی که خداوند از روی خشم و غضب، بندگانش را به آن بچشاند چه رسد به اینکه سالها بلکه قرنها بخاطر معصیت ها و گناهان در آنجا بسوزند و زجر بکشند (پناه بر خدا).

آری! اینچنین اشخاص گنهکاری که ایمان به خدا و روز جزا و سایر اصول دین دارند،گرچه به بهشت خواهند رفت ولی مدتی از این فیض محروم می مانند و بجای آن معذب خواهند بود. در عالم برزخ عذاب می بینند و در محشر نیز با ناراحتی ها مواجه می شوند و اگر تمام نشد، محکوم به جهنم موقت می شوند.

در اینجا نکته ای است که باید خوب دقت شود:

درست است که اگر کسی ایمان داشته باشد و اعمال خوب نداشته باشد، در نتیجه به بهشت خواهد رفت ولی مگر ممکن است کسی ایمان و اعتقادش درست باشد و عمل صالح انجام ندهد؟ در قرآن می خوانیم:

ثُمَّ کَانَ عَاقِبَةَ الَّذِینَ أَسَاءُوا السُّوءَى أَنْ کَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّهِ وَکَانُوا بِهَا یَسْتَهْزِئُونَ (١٠)

(سوره روم- آیه 10)

سرانجام کار آن کسانی که به اعمال زشت و بد پرداختند، این که آیات خدا را تکذیب کرده و آنها را مسخره می کردند.

و اینچنین است کسانی که گناه می کنند، واجبات را ترک و محرمات را انجام می دهند، به تدریج ایمانشان نیز کم شده تا اینکه از بین می رود. زیرا هرچه گناه بیشتر شد، قلب انسان را زیغ ورین فرا می گیرد تا جائی که دیگر جائی برای ایمان در آن نمی ماند. بنابراین، کوشش ما باید براین باشد که از گناه و معصیت فاصله بگیریم تا خدای نخواسته در گناه غرق نشویم و دیگر راه نجاتی هم نیابیم.

آزادشدگان از آتش جهنم

در روایتی آمده است: مؤمنانی که در اثر گناه محکوم به جهنم شده اند، پس از اینکه مدتی در دوزخ می مانند، خداوند پیامبرانی را مامور می کند که دیداری با آنها داشته باشند. آن گنهکاران اشک می ریزند و اظهار تضرع می کنند. پیامبران از آنها می خواهند که توبه کنند تا شفاعتشان نمایند. آنگاه پروردگار مهربان به آنها لطف کرده و آنان را -که کیفرشان تمام شده- از دوزخ بیرون می آورند در حالی که روی پیشانی آنها این خط به چشم می خورد «هولاء عتقاء الله من النار» اینان آزادشدگان خداوند از جهنم اند. پس از آن با کمال خوشحالی به بهشت می روند ولی پس از مدتی عرضه می دارند: خداوندا به ما لطف کردی و ما را از جهنم رهائی بخشیدی، ولی ما وقتی وارد مجلس بهشتیان می شویم، خجالت می کشیم زیرا در پیشانی ما نوشته شده: «اینها آزادشدگان از جهنم  می باشند» و اهل بهشت به ما نگاه می کنند. پس خداوند دستور می دهد، آن خط هم پاک شود.

در اینجا امام معصوم (ع)، چنین می فرماید:

شیعیان ما! اگر ایمانتان درست باشد، بهشتی هستید ولی کاری کنید که بی آبرو بهشتی نشوید بلکه آبرومندانه وارد بهشت شوید. و معنای جمله حضرت این است که گناه نکنید زیرا گناه انسان مؤمن را ساقط می کند و با آن وضع شرمناک -پس از تحمل سالها عذاب- به بهشت می رود.

ارتباط عمل با بهشت

اگر کسی بپرسد: حال که معلوم شد بهشت پاداش ایمان است. پس ارتباط عمل با بهشت چیست و عمل چه دخالتی در بهشت رفتن دارد؟ در پاسخ می گوئیم:

اگر عمل باشد، بدون عذاب انسان وارد بهشت می شود و تازه هرچه عمل بیشتر و بهتر باشد، مراتب و درجات نعمتهای الهی در بهشت و مقام و منزلت او نیز بیشتر و بالاتر خواهد بود. و اگر عمل نباشد، پس از چشیدن انواع عذاب ها و پس از مدت زمانی -که هرچه گناه بیشتر مدت ماندن در جهنم بیشتر خواهد بود- به بهشت می رود و آن هم در پائین ترین درجات بهشت او را جای می دهند.

کیفر کفربی عمل

کافری که به خدا ایمان ندارد و هیچ یک از اصول دین را نمی پذیرد یا به برخی از آنها ایمان دارد و به سایر اصول عقیده ای ندارد،  و در دنیا هیچگاه کار خوبی انجام نداده و صفحه اعمالش پر است از گناه، چنین شخصی بی تردید به جهنم می رود و در آنجا برای همیشه معذب می ماند.

کیفر کفر با عمل

بحثی که در اینجا هست مربوط به آن کفاری است که گرچه عقیده آنها فاسد و خراب است ولی کارهای خیری در زندگی خود انجام داده اند. البته بحث راجع به آنها است که -لااقل- خدا را قبول دارند و اختراعی می کنند، خدمتی به انسانیت و جامعه می نمایند و یا اینکه دست مظلومی را می گیرند؛ وگرنه کافران محضی که حتی خدا را هم قبول ندارند -مانند کمونیست ها- چه کاری انجام بدهند و چه انجام ندهند نباید توقعی داشته باشند.

در مورد کافرانی که کار خیر انجام می دهند و برای رفاه حال بشریت خدمتهائی می کنند، برخی از علماء می گویند: گرچه اینها بدون شک جهنمی هستند ولی چون کارهای خیر زیادی انجام داده اند، عذابشان -شاید- کمتر از دیگر کافران باشد و این کارهای خیر سبب شود که در عذاب آنها تخفیف داده شود. ولی در هر صورت در جهنم برای همیشه خواهند ماند زیرا خداوند قسم خورده است که کافر را به بهشت نبرد.

در اینجا برخی اشکال می کنند که:

انسانهائی که برق اختراع کرده، ماشین اختراع کرده و سایر وسایل زندگی را درست کرده و اکتشافات مهمی که برای رفاه حال بشریت است نموده اند، آیا خلاف عدالت نیست اگر خداوند آنها را به جهنم ببرد؟! و در صورتی که خداوند در قرآن فرموده است «فمن یعمل- مثقال ذرة خیرا یره» هر کس به اندازه وزن یک ذره، کار خیر انجام دهد، آن را در جهان دیگر خواهد دید؛ آیا روا است این مخترعین بزرگ که اینقدر کارهای مهم و خوب انجام داده اند، خداوند در قیامت پاداشی به آنها ندهد؟ در پاسخ می گوئیم:

اولا: در آیه ای که مورد استدلال قرار گرفت، کلمه ی «یره» آمده است و معنای آن «آن را می بیند» می باشد و این هیچ ربطی به پاداش و مزد ندارد. در پاسخ آنها گفته می شود: یک جائی از قرآن را پیدا کنید که خداوند گفته باشد: برای کارهای شما پاداشی -در آخرت- در نظر گرفته شده است؛ که قطعا چنین چیزی از قرآن استفاده نمی شود، بلکه هرجا سخن از پاداش است در مورد مؤمنان و آنان که اعمال شایسته انجام داده اند، می باشد.

ثانیا: در موردی خلاف عدالت صدق می کند که حکیم قول بدهد و به قولش وفا نکند و خداوند به اینها قول پاداش نداده است.

ثالثا: خداوند در موارد متعددی قول به خلاف آن مطلب داده یعنی فرموده است: این کافران اگر جهان را پر از عبادت کنند، چون ایمان ندارند، هیچ ارزشی برای عبادت آنان قائل نیستم و همه را آتش می زنم و نابود می سازم.

در آیه 39 سوره نور چنین می فرماید:

وَالَّذِینَ کَفَرُوا أَعْمَالُهُمْ کَسَرَابٍ بِقِیعَةٍ یَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ مَاءً حَتَّى إِذَا جَاءَهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئًا وَوَجَدَ اللَّهَ عِنْدَهُ فَوَفَّاهُ حِسَابَهُ وَاللَّهُ سَرِیعُ الْحِسَابِ (٣٩)

اعمال این کافران مانند همان سراب است در صحرا که انسان از دور خیال می کند آب است ولی وقتی به آن رسید می بیند چیزی نیست. پس هرچند کفار خیال کنند که اعمال زیادی انجام داده اند و خدمات بی شماری به بشریت کرده اند، در روز قیامت چیزی به آنها نخواهد رسید زیرا خداوند به کسی پاداش می دهد که معتقد باشد و اصول دین را پذیرفته باشد. البته حساب آنان که جاهل قاصرند –نه مقصر- جدا است و برای آنها حکم جداگانه ای آمده است.

در آیه 18 از سوره ابراهیم نیز چنین می فرماید:

مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمَالُهُمْ کَرَمَادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّیحُ فِی یَوْمٍ عَاصِفٍ لا یَقْدِرُونَ مِمَّا کَسَبُوا عَلَى شَیْءٍ ذَلِکَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعِیدُ (١٨)

اعمال آنان که به پروردگار خود کافر شدند، به خاکستری می ماند که در روز وزیدن باد شدید، تمام آن خاکسترها به باد فناء می رود و اثری از آن نمی ماند، و آنها هیچ نتیجه ای از کوشش خود نمی برند زیرا در ضلالت دور از حق قرار دارند.

در آیه دیگری می فرماید: «کمثل صفوان علیه تراب فاصابه وابل» اگر خاکهای نرمی بر روی تخته سنگ بسیار همواری پاشیده باشند، آنگاه باران تندی ببارد -و آب روی آن سنگ جاری شود- اگر از آن خاکهای نرم اثری بماند کافر هم از اعمال خود چیزی دریافت می کند.

رابعا: آن کسانی که برق، ماشین، هواپیما و یا هر چیز دیگر اختراع کرده اند، برای جلب رضایت مردم و رفاه آنها بوده است، پس معنی ندارد که از خدا طلبکار باشند. آنها باید پاداش خود را از مردم بگیرند. تازه اگر هم از خدا چیزی بخواهند، خدا در دنیا ممکن است چیزی به آنها بدهد. برای اینکه هر کاری تا خلوص و قصد قربت در آن نباشد پذیرفته نیست، چه اینکه فقط برای مردم انجام دهند و چه آنکه خدا را هم شریک مردم بدانند! که در هر دو صورت قصد قربت نیست.

برای مخترعین کافر همین بس که در دنیا عکسشان را در کتابها و تقویم های بغلی! می- زنند و نامشان را به عنوان خدمتگزاران بشریت می برند، دیگر بیش از این نباید از خداوند توقع داشته باشد.

بهشت شرایط دارد و هر کس را در آنجا راه نمی دهند. ولی ممکن است خداوند نظر لطفی به آنها بکند و تخفیفی در عذاب آنها قائل شود.

در خاتمه ی بحث، بار دیگر متذکر می شویم که مؤمنان برای همیشه در بهشت می مانند و کفار نیز مخلد در جهنم می باشند. زیرا آخرت همیشگی و فناناپذیر است و مؤمنان گنهکار به مقدار گناهانشان عذاب می شوند، و پس از گذشت مدت کیفر، به بهشت می روند، و چون مراتب و درجات بهشت مختلف است، لذا اینها در درجات پائین بهشت قرار دارند.

 

تعداد مشاهده مقاله: 244