آفرینش پدیده های طبیعی

تفسیر سوره لقمان قسمت دهم

خلق السموات بغیر عمد ترونها والقی فی الارض رواسی ان تمید بکم و بث فیها من کل دابة وانزلنا من السماء ماء فانبتنا فیها من کل زوج کریم¹».

خداوند آسمان ها را به دون اتکا به ستونی مرئی آفرید و در زمین کوههای ثابت و استوار قرار داد تا شما را آرام نگه دارد، و (خدا) از هر نوع جنبنده ای در روی زمین پراکنده و منتشر ساخت. و ما فرو فرستادیم از آسمان آبی، پس گیاهان گوناگون و پرفایده در زمین رویانیدیم.

درنه آیه گذشته این سوره (لقمان) درباره مسائل اصلی و فرعی و معارف اسلامی بحث شده بود و این آیه که دهمین آیه از این سوره است راجع به منظومه شمسی، کرات و اجسام آسمانی و نیز درباره ی بعضی از پدیده های طبیعی مانند باران، گیاهان و کوه ها صحبت شده است.

چنانچه قبلا اشاره شد، قرآن کتابی است دینی که شامل ابعاد سه گانه اعتقادی، اخلاقی، و عملی است ولی در ضمن طرح آنها، مسائل دیگری را به منظور استدلال و توجه بشر به جهان هستی و غیره که کلا در جهت توضیح و تایید همان ابعاد است، مطرح ساخته که از آن جمله همین آیه دهم از سوره لقمان می باشد.

«خلق السموات بغیر عمد ترونها»

ستون نامرئی آسمانها

آسمانها را بدون ستونی که ببینید آفرید «سماء» از ریشه و ماده ی «سمو» گرفته شده که به معنای بلندی است و جمع آن «سماوات» می باشد.

بنابراین این آسمان به تمام اجسام و کراتی که در جو زمین در بالای سر ما قرار گرفته است گفته می شود. البته برای آسمان معانی دیگری نیز گفته شده که در اینجا مجال ذکر آنها نیست این اجرام فضائی شامل تمام کرات ثابت و سیار جو زمین می شود که منظومه ی شمسی یکی از آنها است. اگر شما در شب مهتابی که آسمان صاف و آبی و خالی از هر گونه ابر و غبار است به آن بالا نگاه کنید، فضائی آکنده از اجسام نورانی می بینید که چندین برابر آن با چشم غیر- مسلح و عادی شما دیده نمی شوند و بسیاری دیگر نیز حتی از دید قوی ترین تلسکوپ های جهان پوشیده است ولی آیا هیچ از خود پرسیده اید که چگونه در این مسیر پر ترافیک فضائی، برخورد و تصادمی میان این کرات پیش نمی آید، و طی میلیونها سال هر یک در مداری مشخص و طبق نظم و قانونمندی خاص در آن فضای بی گران در گردشند و تا آنگاه که خواست الهی باشد، بهمین وضعیت باقی خواهند بود.

این درست همان مساله ای است که قرآن روی آن انگشت گذاشته و به این صورت بیان نموده است. «خلق السموات بغیر عمد ترونها»

ستون نامرئی آسمانها چیست؟ بشر از هزار و چهار صد سال قبل این آیه را   می خواند و نمی دانست که منظور از این ستون نامرئی چیست و به احتمال درباره ی آن، چیزهایی می گفت ولی وقتی قوه ی جاذبه کشف شد و پرده از روی این پدیده ی عجیب خلقت برداشته شد، به معنی این آیه پی برد که منظور از این ستون نامرئی همان قوه ی جاذبه است. بدین ترتیب در می یابیم که چگونه این ستون نامرئی هر یک از این اجرام عظیم و نورانی را در مدار و فاصله معینی از ستاره دیگر طی میلیاردها سال نگه داشته و در مسیر مداوم خویش برخورد و تصادمی پیش نمی آید.

ولی این وضع تا کی ادامه خواهد یافت؟

قرآن کریم، در سوره انفطار فرو ریختن ستارگان و بهم ریختن این نظم دقیق را از علائم و نشانه های روشن قیامت معرفی می کند.

«اذالسماء انفطرت واذا الکواکب انتشرت...²» هنگامی که آسمان شکافته گردد و هنگامی که ستارگان فرو ریزند.

بنابراین تا روزی که قیامت فرا نرسد این نیروی جاذبه، ضامن این نظم دقیق و شگفت انگیز خواهد بود.

اشیاء نگهدارنده ی زمین

«والقی فی الارض رواسی ان تمیدبکم»

القاء به معنی افکندن و نهادن است «رواسی» جمع راسی و به معنی چیز مستحکم و پا برجا است. بنابراین معنی آن چنین می شود که: خداوند در زمین، اشیاء و اجسامی محکم و استوار قرار داد. آیا این اجسام، درختان نیرومندی مانند چنارند که با ریشه هائی که در اعماق زمین دارند، محکم و پابرجا هستند یا تل های خاک و شن یا چیزهای دیگرند؟ جمله ی «ان تمید بکم» این مساله را روشن می کند. ما این رواسی را در زمین قرار دادیم تا از اضطراب و لرزش زمین در امان باشید.

در گذشته برای دانشمندان روشن نبود که چگونه کوهها مانع زمین لرزه مداوم و شدید زمین اند ولی بعدها طی تحقیقات و مطالعات زمین شناسی دریافتند که اگر وجود همین کوههای سر به فلک کشیده که تا اعماق کره زمین فرو رفته اند نبود در هیچ جای زمین نقطه امنی برای زندگی موجودات و پیدایش تمدن و آبادانی، یافت نمی شد زیرا زمین لرزه های ویرانگر اجازه حیات به هیچ موجودی نمی داد.

اینجا است که عظمت این کتاب آسمانی روشن می شود و برای کسی که     بی غرضانه قضاوت کند جای تردیدی باقی نخواهد ماند که این کتاب از جانب خدا است، زیرا آورنده آن در محیط و زمانی می زیسته که خبری از این کشفیات مهم علمی نبوده و قرنها بعد بشر به آنجا رسیده که قرآن در آن روز از آن خبر داده است و چه بسا حقایق مهم علمی که امروزه در قرآن وجود دارد ولی هنوز توفیق کشف آن برای دانشمندان پیدا نشده و در آینده به آنها خواهد رسید. اینجا است که انسان بیاد سخن عمیق علی «ع» درباره قرآن می افتد که فرموده:

«وان القرآن ظاهره انیق و باطنه عمیق، لاتفنی عجائبه ولاتنقضی غرائبه ولاتکشف الظلمات الا به³».

همانا قرآن دارای ظاهری زیبا و شگفت انگیز و باطنی پرمعنا و عمیق است به گونه ای که معانی اعجاب انگیز و ناآشنای آن برای افکار بشر پیوسته بی پایان و نقاط تاریک و مبهم علمی جز بوسیله آن روشن و مشخص نمی گردد.

یک زمین و چند آسمان

نکته ی دیگری که در این آیه است این است که «سموات» بر خلاف «ارض» به صورت جمع آمده و در اکثر آیات نیز بهمین صورت استعمال شده است، به دلیل اینکه جز همین کره ی زمینی که سیاره ما به حساب می آید، زمینی دیگر وجود ندارد ولی میلیاردها کره و اجسام آسمانی در عالم وجود دارند که به هر یک از آنها چنانچه گفتیم «سماء» گفته می شود. زمین نیز دارای طبقاتی است که طبقه بالا همین پوسته و قشر زمین است که ما می بینیم، در طبقه بعدی آب قرار دارد و همین طور هر طبقه دارای ویژگی خاصی است تا می رسد به طبقه- ای که هسته و جو زمین است و همه چیز در آنجا از گرمی بصورت گاز و بخار است. ولی با اینهمه مجموعه این طبقات همین کره ارض را تشکیل می دهند و از این رو ارض به صیغه ی مفرد و سموات بصورت جمع در آیات آمده است.

خداوند در سوره طلاق می فرماید: «الله الذی خلق سبع سموات و من الارض مثلهن⁴».

آن خدائی که آسمانهای هفتگانه را بیافرید و مانند آن آسمانها، از (هفت طبقه) زمین خلق نمود. ممکن است در ابتداء چنین به نظر رسد که منظور از «مثلهن» این است که در جهان هستی زمین واحدی وجود ندارد، بلکه چنانچه آسمان متعدد است، زمین نیز متعدد می باشد، ولی چنین نیست، زیرا کلمه ی «مثلهن» اشاره به طبقات متعدد زمین است نه به خود زمین و معنای آیه چنین است که طبقات زمین مانند خود آسمانها متعدد است.

بعضی از دانشمندان، آسمان را عبارت از چیزی دیگر دانسته اند و ظاهر پاره ای از آیات و روایات نیز آن را تایید می نماید. آنها آسمانها را به آسمانهای هفت گانه تقسیم کرده اند و گفته اند که هر آسمان عبارت از جسم شفافی است که مجموعه ای از ستارگان ثابت و سیار در درون آن جای دارند ولی روشن نیست که آن جسم شفاف از چه ماده ای بوجود آمده است. مثلا تمام کواکب و ستارگانی که در شب با چشم ما دیده می شوند در آسمان اول قرار گرفته اند و در چند جای قرآن که سخن از تزیین آسمان دنیا بوسیله ستارگان به میان آمده است این معنا را تایید می کند.

در سوره صافات آمده است «انا زینا السماء الدنیا بزینة الکواکب⁵». و در سوره فصلت می خوانیم «وزینا السماء الدنیا بمصابیح...⁶» و در سوره ملک ذکر شده است «ولقد زینا السماء الدنیا بمصابیح...⁷» ما آسمان دنیا را به ستارگان، به چراغها آراستیم.

همینطور آسمان دوم و سوم و چهارم تا آسمان هفتم هر کدام مجموعه ای از کواکب را در بر گرفته اند.

«وبث فیها من کل دابة».

«بث» به معنی منتشر کردن و پراکندن است، خداوند انواع مختلف حیوانات و جنبندگان را که شاید به میلیونها نوع برسد در نقاط مختلف زمین منتشر ساخت است، دریا نیز جزئی از زمین است که انواع گوناگونی از موجودات آب زی در آن زندگی نموده و پراکنده اند البته از بعضی از آیات چنین استفاده می شود که این مساله اختصاص به کره زمین ندارد، بلکه در کرات آسمانی نیز موجودات زنده پیدا می شود «و من آیاته خلق السموات والارض و ما بث فیها من دابة⁸» از آیات خداوند، آفرینش آسمانها و زمین و جنبندگانی است که در آنها (آسمانها و زمین) پراکنده ساخته است. بنابراین در غیر از زمین نیز جنبندگانی وجود دارند، اما خصوصیات آنها چگونه است برای ما روشن نمی باشد.

اسلام از آنجا که دینی جامع الاطراف و فراگیر است راجع به تمام جنبندگان زمینی، چه آنها که در دریا زندگی می کنند و چه آنها که در روی زمین (پرنده و غیر پرنده) حکم دارد، و برای تشخیص انواع حلال از حرام آن و طریقه ذبح و تزکیه آنها احکام و دستوراتی دارد و لذا فقهاء برای آنها فصلی جداگانه گشوده و کتابهائی مفصل در این زمینه نوشته اند که اگر مجموعه آنها را در یک جا جمع کنند کتابخانه ای بزرگ به وجود خواهد آورد.

ریزش آب از آسمان

«وانزل من السماء ماء».

در قسمتهای قبلی آیه، سه مساله زیر بیان شد:

1- آفرینش زمین.

2- قراردادن کوهها در زمین به منظور پیش گیری از زمین لرزه های شدید و مداوم و امکان زندگی انسانها در آن.

3- پراکنده ساختن جنبندگان مختلف در روی زمین.

ولی آیا زمین با این سه خصوصیت برای زندگی انسان مساعد و مناسب است و نیاز به چیز دیگر ندارد؟

در قسمت چهارم می بینیم راجع به باران، سخن گفته است، و طبیعی است که آب نه تنها برای انسان بلکه برای تمام جنبندگان و نباتات نقش حیاتی دارد و از اینرو خداوند پس از بیان آن سه، مساله نزول آب را از آسمان مطرح می نماید و می فرماید: ما از آسمان آب را نازل کردیم.

دنیای علتها

لازم است در اینجا این مطلب را تذکر دهیم که چرا خداوند همه چیز و از آن جمله نزول باران را به خود نسبت می دهد، در صورتی که می دانیم باران قطرات آبی است که بواسطه تابش آفتاب بر آبهای روی زمین و دریاها تبخیر، و بخارها به بالا متصاعد می شود و به صورت ابر در آسمان ظاهر می گردد و از آنجا در اثر تغییرات جوی، بصورت برف یا باران به زمین نازل می شود. پس علل و اسباب نزول باران همین علل طبیعی است، ولی خداوند می فرماید: «وانزلنا من السماء ماء» ما از آسمان آب را نازل کردیم.

از امام صادق روایتی وارد شده است که این مساله را به خوبی توضیح داده و روشن می سازد. «قال ابوعبدالله علیه السلام: ابی الله ان یجری الامور الا بالاسباب، فجعل لکل شیئی سببا...⁹».

خداوند هرگز پدیده ای را جز از طریق علل و عوامل عادی آن بوجود نمی آورد از اینرو برای هر پدیده ای علتی قرار داده است با توجه به این روایت جواب این سئوال برای ما روشن می شود که چرا خداوند در قرآن کریم امثال این مسائل را که بواسطه علل و اسباب مخصوص به خود، به وجود می آید به خویش نسبت می دهد.

بنابراین، گرچه هیچ معلولی بدون علت نیست، و جهان، جهان سبب است ولی تمام رویدادها و حوادث زندگی تحت مشیت خداوند و به اراده ی او انجام می- پذیرد و در یک سخن خداوند پدیدآورنده و خالق تمام علتها و معلول ها است و اینکه هیچ معلولی نیست مگر اینکه علتی داشته باشد، این مزیت و خاصیت را خداوند قرار داده است. پس تا اذن خداوند نباشد و مشیت حق تعالی تعلق نگیرد. بخارها به صورت ابر در نمی آید و اگر هم درآمد درآنجائی که خداوند اراده کرده است می بارد و اصلا تمام علل و عوامل طبیعی در ایجاد آب و باران آسمانی را خداوند فراهم می آورد.

خداوند است که به آفتاب دستور می دهد که به زمینهای نمناک و بر دریاها بتابد تا در اثر حرارت آفتاب بخار بالا رود و ابر گردد و در سطح های بالا وقتی که هوا سرد باشد بصورت قطره های باران بر زمین ببارد و اگر سرمای هوا زیاد باشد، طبیعی است که قطره ها به صورت برف خواهند شد و بر زمین نازل می شوند و اگر همراه با سرما، جریان باد شدید نیز وجود داشته باشد به صورت تگرگ در خواهند آمد ولی تمام این عوامل طبیعی به دستور خداوند و به اذن و مشیت او پدید می آیند.

«فانبتنا فیها من کل زوج کریم».

و در روی زمین گیاهان گوناگون و پرفایده رویانیدیم.

در این زمین از هر گیاه و درختی به صورت جفت یعنی نر و ماده آفریدیم و تمام این گیاهان دارای منفعت و خواص زیادی برای انسان است. از این آیه نیز استفاده می شود که ازدواج و تولید و تلقیح نه تنها در انسان و حیوان است بلکه در تمام موجودات وجود دارد و به طور کلی مساله جفت بودن و تلقیح که بیشتر بوسیله باد انجام می پذیرد در تمام نباتات و گیاهان هست که با بررسی گلها به خوبی روشن می شود.

ادامه دارد

[1]

 

تعداد مشاهده مقاله: 1,179