یاران امام (اَبان بن تَغْلِب)

یاران امام  (اَبان بن تَغْلِب)         

امامان ما یارانی مخلص و باوفا داشتند که با سختی ها و دشواری ها ی دوران بنی امیه و بنی عباس همواره دست به گریبان بودند  و در سخت ترین شرایط ، با پیشوایان  و رهبران خویش (ائمه علیهم السلام ) در تماس بوده و هر فرصتی را غنیمت شمرده از مقام معظم آنان ، کسب فیض می کردند . وبوسیله همین اصحاب با وفا و دانش پژوه ، قطره ای از دریای بی کران علوم آل محمد «ص» نسل به نسل منتقل شد  و به ما رسید .

 این حاملان علم با تحمل کردن شرائط نا گوار  زندگی در آن دوره های پر از فتنه  و آشوب و ستم  ، جان  و مال و  خاندان و دارائی خویش را در این راه مقدس گذاشته و به حق از اسلام  عزیز پاسداری  کردند .

اکنون ما بر آن شدیم که یادی  هر چند  کوتاه از این صاحبان علم و فضیلت در مجله نموده و خلاصه ای از زندگی سراسر افتخار آنان درج نمائیم . باشد که امت اسلام با چهره های بسیار محبوب  و در عین حال مظلومی که مفاخر بزرگ مکتب تشیع بشمار می آیند تا اندازه ای آشنا شوند .لازم به تذکر است که در این بررسی کوتاه ، بدون اینکه برتر ی های علمی یا تسلسل تاریخی را منظور داشته باشیم ، هر باریکی از این پاسداران بزرگ  اسلام  را در اختیار نموده  و به  امت پاسدار  اسلام  معرفی  مینمائیم .

« در مسجد مدینه بنشین و برای مردم فتوا بده و سئوالهای شرعی آنان را پاسخگو باش . من دوست دارم در شیعیانم شخصی مانند تو پیدا شود ».

این سخن بزرگ از امام باقر (ع)است که به ابان بن تغلب  کوفی فرمود . وپس از آن حضرت ، امام صادق (ع)نیز بر این سخن تاکید کرد . و از اینجا معلوم می شود « ابان » بقدر مورد اعتماد  این دو امام معصوم بوده که به او اجازۀ فتوا دادن می دهند . وهمچنین بنظر می رسد ، ایشان نه تنها روایت های  ائمه را خوب شنیده و به یاد سپرده بلکه خوب فهمیده ودرک کرده بود  که امام نه تنها بوجود چنین شاگرد برجسته و دانشمندی مباهات می کند و خرسند است که در شیعیان مانند چنین شخصیتی پیدا شده ، بلکه به او بالا ترین اجازه را می دهد و آن اجازه فتوا دادن است ، و معنای اجازۀ امام این است که ابان انقدر براحکام شرعیه مسلط بوده که حق دارد جای امام بنشیند و سئوالهای  گوناگون  شرعی سئوال کنندگان را پاسخگو باشد .

ابان ابن تلغب کیست ؟

 یکی از ستمهای نابخشودنی تاریخ همین است که بیشتر در کنار ستمگران و پادشاهان  بوده و از محضر پر فیض فقیهان و دانشمندان کمتر استفاده کرده است . و لذا می بینیم به تفصیل درباره جام های شراب و زلف کنیزان و نقش کاخ های بلورین  ، سخن پرانی کرده و هزاران فضیلت دروغین را به شاهان  شاهزادگان نسبت داده ولی کمتر از فضیلت  ها ، دانش ها ، معنویت ها  و شهامت های دانشمندان و یاران راستین  اسلام ، سخنی  بمیان  آورده است . وابان بن تغلب نیز از از این غفلت و فراموشی  تاریخ  مستثنی  نیست و تنها برخی از سخنان والای بزرگان دین است که شخصیت استثنائی وکم نظیر او را به ما شناسانده است .

ابان ، علم فقه و تفسیر قرآن را از محضر امام زین العابدین و امام محمد باقر و امام جعفر صادق علیهم السلام فراگرفت و تا آنجا پیش رفت که از شاگردان با رز و بنام اهل بیت به حساب آمد . او یکی از اصحاب بزرگ است که روایتهایش مورد تصدیق علمای برجسته رجال قرار گرفته و جزء ثقات می باشد . ونه تنها علمای شیعه او ثقه می دانند که بسیاری از بزرگان اهل سنت  از او به عظمت یاد کرده و توثیق می نمایند .

یاقوت حموی گوید  :« ابان فقیه ، لغت شناس ، قاری قرآن و امامی (شیعی) است . اوثقه ای بلند پایه و دارای منزلتی سترگ  است . ازعلی بن الحسین و ابی عبدالله (ع) روایت کرده و درباره واژه های مشکل قرآن ،کتاب نوشته است ».

ابن عدی گوید :« هر چه از او نقل کنند درست است زیرا مردی راستگو می باشد گر چه مذهبش تشیع است !! او به حق صلاحیت روایت کردن دارد ».

ابن سعد در طبقاتش ، حاکم در مستدرکش ، ابونعیم در تاریخش و بسیاری دیگر از او تجلیل کرده و توثیق نموده اند . مسلم ، ترمذی ، ابوداود ، نسّائی و ابن ماجه نیز از او حدیث نقل کرده اند .

ابان از فقهای بنامی است که مردم برای اخذ احکام  ،گردا  گردش گردش جمع می شدند و از او استفاده می کردند. و هنگامی که وارد مسجد مدینه می شد ، ستونی را که پیامبر اکرم (ص)برآن تکیه میداد ، برای او خالی می کردند که کنار ان تکیه دهد و احکام را به مردم برساند.

اولین تفسیر نویس

ابان بن تغلب کوفی ، متخصص در علوم قرآنی بود ، واو اولین کسی است که در این باره کتاب نگاشته است . مرحوم آیه الله سید حسن صدر در کتاب تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام گوید« ابابن تغلب اولین کسی است که در معانی قرآن کتاب نوشت . و او نیز اولین کسی است که درباره واژه های مشکل قرآن ، کتابی تالیف کرد. سیوطی در « طبقات » گواهی می دهد که او اولین مولف در تفسیر واژه های قرآنی است و در حالی که یاقوت حموی در معجم الادباء می گوید ابان در سا ل 141 وفات کرده است ، تعجب از حافظ شام ، جلال ادین سیوطی است که در کتاب « اوائل» خود می گوید اولین کسی که درباره واژه های مشکل قرآن کتاب نوشته ، ابو عبیده معمربن مثنی است که در سال 208 یا 211 در گذشته است ! و از یاد می برد که وقتی شرح حال ابان بن تغلب را می نویسد ، او را اولین مولف در این علم می داند ...». و اینکه گفته می شود ، ابان از قاریان قرآن است ، معنایش ان نیست که ابان صدای خوشی داشته است و کاری جز قرآن خواندن نداشته ، همانگونه که در این زمان مرسوم شده است که قاری قرآن بیشتر بر افرادی اطلاق می شود که فقط قرآن را با صدای خوب می خوانند و در علم تجوید مقداری اگاهی دارند . بلکه چون در آن زمان قراءتها آشنائی داشته و به اسرار و رموز علم لغت مطلع بوده و بهترن قرائت را تشخیص می داده است ، او را قاری قرآن می دانستند . محمد بن موسی بن ابی مریم گوید: « ابان بن تغلب را شنیدم که قرآن می خواند . براستی کسی را مانند او ندیدم که قرآن بخواند . او برترین قاریان قرآن بود ».

 ابان بن عثمان گوید : امام صادق (ع)به من فرمود :« ابان بن تغلب روایتهای بسیاری را از من نقل کرده ، پس هر چه از آن روایتها برای تو باز گو کند ، تو از طرف منت برای مردم نقل کن » و در جای دیگری از ابان بن عثمان نقل شده که امام صادق «ع» به او فرمود : «ابان بن تغلب، سی هزار (000/30) حدیث از من روایت کرده ، آنها را از او نقل کن ».

عبد الله بن خفقه گوید : ابان بن تغلب به من گفت : بر گروهی از مردم گذشتم که مرا ملامت می کردند و می گفتند : چرا از جعفر «ع» روایت نقل می کنی ؟ در پاسخ آنها گفتم : مرا ملامت می کنید در روایت کردن از شخصی که چیزی از او نپرسیدم جز اینکه فرمود : قال رسول اله « پیامبر می فرماید...»

سلیم بن ابی حبه گوید : خدمت امام صادق «ع» رسیدم و سئوالهائی کردم . هنگام وداع عرض کردم : خیلی مایلم که از شما سخنان دیگری بشنوم ولی چه کنم که دسترسی ندارم . فرمود : « ابان بن تغلب را دریاب که از من حدیث بسیاری شنیده است ، پس هر چه برای تو روایت کرد ، آن را از سوی من برای دیگران روایت کن ».

تالیفات ابان :

1-    غریب القرآن : که در آن واژه های دشوار قرآن را ترجمه قران را ترجمه و تفسیر کرده است .

2-    معانی القرآن .

3-    الفضائل .

4-    القراء ات

5-     الاصول فی الروایه علی مذهب الشیعه

در هر صورت ، ابان یکی از برجسته ترین شاگردان امام باقر و امام صادق علیهما السلام است که خدمات بسیار ارزشمند به اسلام و قرآن کرده است . و در فضلیت او همین بس که یکجا ، فقط از امام صادق «ع» سی هزار حدیث در سینه اش جای داشت . 

ابان در سال 141 هجری قمری در گذشت . هنگامی که خبر وفاتش را به امام صادق (ع)دادند ، حضرت فرمود : « رَحِمهُ الله ،اَمَا و الله لَقَد اوجَعَ قَلبی موتُ أبان» خدایش رحمت کند به خدا قسم مرگ ابان ، قلب مرا به درد آورد و آزرده ساخت .

***

منابع استفاده شده: اعیان الشیعه، الإمام الصادق و المذاهب الاربعه- فهرست ابن الندیم- سفینة البحار- تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام- فهرست شیخ طوسی (ره)- طبقات ابن سعد و معجم الادباء حموی.