بهداشت و درمان در حج

بهداشت و درمان در حج

دکتر صلاح الدین دلشاد          سرپرست هیئت پزشکی جمهوری اسلامی ایران

لازم است در این سفر مبارک بر جریانات و طرحهای اسلامی، سیاسی، هماهنگی های کامل بین تمام کاروانها و گروه ها باشد.

امام خمینی

سفر عبادی سیاسی حج یکی از فریضه های بسیار مهم اسلامی می‌باشد که طی آن، مسلمانان دنیا از همه رنگ ها و نژادها، در اطراف خانه خدا گرد می‌آیند تا با تشکیل کنگره عظیم جهانی حج، مشت محکمی بر پیکر کفر وارد آورند.

حج برای همه کسانی که مستطیع می‌شوند واجب است. در تفسیر موضوع استطاعت، علاوه بر استطاعت مالی، توانائی بدنی نیز یکی از شرایط لازم و مهم قید شده است. [1]

اصولاً از زمانهای قدیم، سفر حج سفری پرمشقت و پرمخاطره بوده، و هر کاروانی به هنگام بازگشت تعدادی تلفات داشته است. لذا برخورداری فرد از سلامتی و تندرستی کافی که بتواند در سایۀ آن راهی این سفر شده و اعمال حج را بجا بیاورد، لازم و ضروری است.

در شرایط امروزی که امکانات پیشرفته ای همچون هواپیما جهت این سفر فراهم گردیده و مخاطرات راه را به حداقل رسانده است، بیماری های ناشی از گرما، بیماری هائی که از قبل در فرد وجود داشته و بعلت سختی اعمال و مناسک حج در عربستان شدت می‌یابد، و همچنین تصادفات، جزو علل مهم مرگ و میر بین حجاج بحساب می‌آید. علی رغم تدارک امکانات پزشکی از سوی کشورهای شرکت کننده و کشور میزبان، و همراهی تیم های پزشکی با زائرین عزیز، باز هم آمار مرگ و میر در حجاج بعضی از کشورها در سالهای گذشته قابل توجه است. در این مورد توجه خوانندگان محترم را به جدول شماره (1) جلب می‌نمائیم.

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول شماره (1)

طبق آمار رسمی بهداری مکه، بیماری ناشی از گرما (گرمازدگی) سال بسال رو به افزایش است. به جدول زیر (شماره 2) توجه بفرمائید.

جدول شماره (2) نسبت گرمازدگی به تعداد حجاج

تعداد زیادی از مرگ و میر حجاج بعلت گرمازدگی بوده است.

طبق آمار رسمی بهداری عربستان، 5/34% از کل فوتی ها در مکه و عرفات و منی، بعلت گرمازدگی بوده، و نیز 6/64% کل فوتی هائیکه در خارج از بیمارستانها و 4/35% کل فوتی هائیکه در داخل بیمارستانهای عربستان اتفاق افتاده، بعلت گرمازدگی بوده است.

در نتیجه علت مرگ از جمع 1784 فوتی در مکه مکرمه و مشاعر، نسبت بالائی از آنرا گرمازدگی تشکیل می‌دهد (تعداد موارد گرمازدگی شدید و خفیف در سال 1364 در بین حجاج بترتیب 2134 و 15560 مورد بوده است).

با نگاهی به منحنی شماره 1 مشاهده می‌شود که بالاترین آمار مرگ و میر در بین حجاج، در روزهای 9 و 10 ذی‌حجه بوده است.

؟؟؟؟

و این نشان دهنده آن است که در روزهای 9 و 10 ذی حجه بعلت راهپیمائی حجاج در زیر تابش مستقیم خورشید و یا بعلت ازدحام و فشردگی در رمی جمرات، دچار گرمازدگی شده و در نتیجه تعداد زیادی از آنها به سبب شدت گرمازدگی و امکان نرسیدن آنان به مراکز درمانی، جان خود را از دست می‌دهند.

حال با نگاهی به آمار فعالیت هیئت پزشکی حج جمهوری اسلامی ایران در می‌یابیم که ضمن بالا بودن موارد گرمازدگی (504 مورد) بستری در بیمارستانهای صحرائی هیئت پزشکی ایران در عرفات و منی، خوشبختانه تلفات در حداقل بوده است (فقط یک مورد) که با 2 مورد مرگ و میر در بیمارستانهای عربستان جمعاً 3 مورد می‌شود، که در مقایسه با سالهای 60 و 61 (15 و 14 مورد) کاهش چشمگیری پیدا کرده است.

با نگاهی کوتاه به جدول شماره 3 ملاحظه می‌شود که علی رغم افزایش جمعیت حجاج ایرانی و گرمتر شدن هوا، خوشبختانه باز هم آمار مرگ و میر متناسب با مرور زمان کاهش پیدا کرده است.

جدول شماره (3)

افزایش مختصری که در سال 64 دیده می‌شود احتمالاً به دو علت می‌تواند باشد:

1-    شرکت بیش از 15 هزار زائر بالاتر از 80 سال.

2-    شدت گرما در سال اخیر.

و اگر نگاهی به تعداد مراجعات سرپائی و بستری شدگان واحدهای درمانی هیئت پزشکی حج بیافکنیم (جدول شماره 4) به لطف خداوند متعال و تلاش برادران و خواهران کادر پزشکی و پیراپزشکی هیئت پزشکی بیشتر پی می‌بریم.

جدول شماره 4

با اینکه بالاترین سبب مرگ و میر در بین حجاج کشورهای اسلامی را گرمازدگی تشکیل می‌دهد، اما خوشبختانه در بین حجاج ایرانی کمترین رقم را تشکیل داده است. (به جدول شماره 5 توجه بفرمائید) علت این موفقیت را در سه نکته می‌توان پیدا نمود:

1-    فراگیری زائرین ایرانی به مسائلی چون آموزشهای بهداشتی و پیشگیری از بیماریها.

2-    امکانات رفاهی زائرین ایرانی.

3-    امکانات درخور توجه و تلاش بی‌وقفه کادر هیئت پزشکی جمهوری اسلامی ایران و بیمارستانهای صحرائی عرفات و منی و همزمان با آن دایر بودن بیمارستان مکه در ایام تشریق.

علت مرگ و میر                           تعداد مورد

سکته قلبی                      49

نارسائی قلبی                             5

قلبی ریوی                        7

سرطان                                      3

ریوی (آسم، ادم ریوی، پنومونی)      4

دیابت                               2

تصادف                              7

سکته مغزی                      8

اورمی                              2

گرمازدگی                         3 (1 مورد در بیمارستانهای هیئت پزشکی و 2 مورد در بیمارستانهای عربستان)

سیروز                              1

آمبولی ریه                         1

پارگی سکوم                     1

جمع                                93

همچنانکه ملاحظه می‌شود بالاترین علت مرگ و میر در بین حجاج ایرانی بیماریهای قلبی بوده است.

حال با توجه به این مقدمه، ضمن اعلام این مطلب که هیئت پزشکی حج جمهوری اسلامی ایران در حلول ایام حج و در همه جا، در خدمت زائرین خانه خدا و بخصوص هموطنان عزیز خواهد بود، و با داشتن یک درمانگاه مجهز در فرودگاه جده و 6 درمانگاه و یک بیمارستان 120 تختخوابی شبانه روزی در مدینه منوره و 14 درمانگاه و یک بیمارستان 140 تختخوابی شبانه روزی در مکه مکرمه، بالاترین امکانات درمانی را در آن شرایط سخت فراهم می‌کند، و با داشتن بخشهای سی. سی. یو (CCU) بسیار مجهز که در صورت لزوم امکان گذاشتن «پیس میکر» نیز میسر می‌باشد وو... با این همه رعایت مسائل بهداشتی و پیشگیری از سوی زائرین عزیز، می‌تواند بهترین طریق برای تأمین سلامتی و تندرستی در طول سفر حج باشد. و زائرین عزیز با رعایت ضوابط بهداشتی و آمادگی بیشتر در هر مرحله از مراحل حج می‌توانند خطرات این سفر روحانی را به حداقل برسانند.

از آنجائیکه هر مقطع از مقاطع این سفر عظیم، مسائل بهداشتی خاص خود را دارا می‌باشد، و یا با بیماریهای مخصوص آن مکان و زمان ها روبرو می‌شویم (و یا در افراد مبتلا بیماری شدت پیدا می‌کند) لذا همراه با حرکت کاروانها از فرودگاههای ایران تا خاتمه سفر، مسائل لازم را در مقاطع مختلف بررسی کرده، توصیه های ضروری را به زائرین عزیز خواهیم داد:

در فرودگاه ایران

1-    از آنجائی که شناسنامه بهداشتی زائر در دفترچه معاینات بهداشتی و درمانی خلاصه شده و سوابق احتمالی بیماری و یا داروهای مورد نیاز در دفترچه قید گردیده است، و در صورت بروز هر نوع ناراحتی این دفترچه می‌تواند بهترین راهنما برای پزشک معاینه کننده باشد، لذا توجه کامل شود که زائر دفترچه را همراه خود داشته و در طول سفر از خود جدا نکند.

2-    چون خوردن غذای مانده و مشکوک، احتمالاً باعث بروز بیماریهای روده ای می‌شود، لذا باید دقت کرد که در طول مسیر منزل تا فرودگاه و در خود فرودگاه، از خوردن غذاهای مانده و مشکوک خودداری کنیم.

3-    احتمال آلودگی از طریق تماس دست با اشیاء مشکوک وجود دارد، لذا طی این مدت در صورت تماس دست با اشیاء مختلف از قبیل ساک، چمدان و غیره، قبل از مصرف هر نوع غذا و آشامیدنی، دستها با آب و صابون شسته شود تا رفع آلودگی صورت گیرد.

4-    بعلت ازدحام جمعیت در فرودگاهها، احتمال هر نوع آلودگی وجود دارد، لذا رعایت نظم و بهداشت سالن ها، بسیار ضروری است و از دستشوئی ها باید بطور صحیح و بهداشتی استفاده نمود. مواد زائد را نباید در اطراف و داخل دستشوئی ها و همچنین در اطراف محل نشستن و استراحت ریخت.

مواد زائد و دور ریختنی را باید حتماً در سطل های مخصوص ریخت و از تجمع آنها جلوگیری نمود.

5-    به هنگام بازرسی و کنترل حجاج بوسیله مأمورین فرودگاه، مواد غذائی و خوراکی هائی را که نباید زائرین به همراه ببرند، در روی میزهای کنترل بازرسی ریخته می‌شود و مدتها روی این میزها می‌ماند. این مواد قابل مصرف نیستند و نباید از آنها استفاده نمود.

6-    به هنگام خداحافظی با افرادیکه مبتلا به سرماخوردگی هستند، بعلت احتمال سرایت بیماری نباید روبوسی کرد.

7-    نظر باینکه در طول مسیر ایران تا عربستان، غذای مورد نیاز زائرین در هواپیما تأمین می‌باشد، لذا از حمل هر نوع غذای پخته باید خودداری شود.

8-    خواهرانی که حامله هستند، بعلت احتمال بروز خطر سقط جنین در هواپیما یا در ادامه مسیر، قبل از آنکه از سفر آنها در فرودگاهها جلوگیری بعمل آید، با مراجعه به دفاتر سازمان حج و زیارت، می‌توانند سفر خود را به سال بعد موکول نمایند.

9-    یک درمانگاه بصورت شبانه روزی در فرودگاههای حجاج دایر می‌باشد. در صورت احساس ناراحتی به آنان مراجعه شود.

10-                        برای تحمل هوای گرم جده، یک قمقمه آب و یک بادبزن به همراه داشته باشید.

در فرودگاه جده

پس از آنکه با سلامتی از فرودگاه ایران حرکت کردید، حدود 4 ساعت بعد هواپیمای شما در فرودگاه جده بزمین می‌نشیند. وقتی از هواپیما بیرون می‌آئید یکباره با هوائی گرم و نمدار مواجه می‌شوید که به مراتب از هوای ایران گرمتر است. پس از گذشتن از سالنهای گمرک و بازرسی، وارد فضای گرم خارجی فرودگاه می‌شوید که با سایبانهای بلندی شبیه چادر، سقف بندی شده است. زائرین عزیز جهت اعزام به مدینه منوره یا مکه مکرمه می‌بایست مدّتی طولانی در این محل منتظر بمانند.

هوای گرم و انتظار در فرودگاه، ایجاد خستگی و تشنگی می‌کند. اما اشتیاق زیارت مرقد مطهر پیامبر اکرم (ص) و رؤیت خانۀ خدا، این سختی ها را آسان می‌نماید. لازم است که زائرین محترم نکات زیر را توجه داشته باشند تا با سلامتی کامل وارد شهرهای مقدس گردند:

1-    به هر چه نیاز دارید، مخصوصاً در مورد خوراکی ها و نوشیدنی ها، فقط از مسئولین کاروانهای خود بخواهید، و از مواد غذائی که در اطراف فرودگاه فروخته می‌شود (بعلت احتمال آلودگی) مصرف نفرمائید. در صورتی که مجبور شوید از میوه جاتی که در اطراف فرودگاه فروخته می‌شود مصرف نمائید، حتماً قبل از مصرف آنها را با آب بشوئید.

2-    محیط گرم است و مرتب بشما احساس تشنگی دست می‌دهد. بخاطر داشته باشید که برای نوشیدن آب از کلمن های عمومی، حتماً یک لیوان کوچک همراه خود داشته باشید، و از لیوانهای عمومی استفاده نفرمائید.

3-    سعی کنید بدون هدف در اطراف فرودگاه به گردش و قدم زدن نپردازید، زیرا هوا گرم است و امکان دارد که دچار گرمازدگی بشوید.

4-    حمام، توالت و دستشوئی های زیادی در محوطه فرودگاه ساخته شده است؛ سعی کنید از آنها بطور صحیح و بهداشتی استفاده نمائید.

5-    بخاطر داشته باشید که سیل عظیم مردم از سراسر دنیا به این فرودگاه وارد می‌شود. اگر در امر نظافت و بهداشت این محل دقت و مراقبت نشود؛ تصور نمائید که چه فاجعه ای ببار خواهد آمد. بنابراین خواهران و برادران ایرانی که در همه زمینه ها الگوی صحیحی از امت حزب الله هستند، با توجه به دستورات سازنده اسلام، در این زمینه ها نیز باید الگوی پاکیزگی و نظافت باشند که: النظافة من الایمان.

6-    به هیچ عنوان خودسرانه دارو مصرف نکنید. چنانچه احساس ناراحتی و یا بیماری نمودید، به درمانگاه هیئت پزشکی حج که با آرم مخصوص مشخص شده است مراجعه نمائید تا پس از معاینه پزشک، داروی لازم برای شما تجویز شود.

7-    پس از آنکه وسیله نقلیه شما جهت حرکت بسوی مدینه منوره و یا مکه مکرمه آماده گردید و شما سوار شدید، بعلت هوای گرم و مسیر طولانی مدینه، نیاز شما به مصرف آب بیشتر خواهد شد. بخاطر اینکه مجبور به نوشیدن آب های مسیر راه نباشید، چه بهتر که قبل از حرکت یک شیشه یا قمقمه آب سالم همراه خود داشته باشید. ضمناً داشتن یک بادبزن در طول مسیر بسیار مفید است.

زائرینی که به فرودگاه جده وارد می‌شوند دو دسته اند:

دسته اول: گروه مدینه اول هستند. یعنی اول به مدینه منوره مشرف می‌شوند و پس از اقامت در این شهر مقدس، جهت انجام مناسک حج راهی مکه معظمه خواهند شد.

دسته دوم: گروه مدینه بعد هستند. یعنی اوّل به مکه معظمه مشرف می‌شوند و پس از انجام اعمال حج به سوی مدینه منوره حرکت خواهند نمود.

در مدینه منوره

زائران محترم در حالی که آتش اشتیاق زیارت مرقد مطهر حضرت خاتم الانبیاء (ص)تمام وجود آنها را فرا گرفته، وارد این شهر مقدس می‌شوند. در طول مدت اقامت در این شهر، تمام فکر و ذکر آنها این است که خدایا! یاریمان ده و کمکمان کن تا هر چه زودتر پس از زیارت مرقد مطهر پیامبر اکرم (ص)، کعبه مشرفه را نیز زیارت کنیم و اعمال حج را بجا آوریم.

زائرین عزیز برای اینکه در روزهای اقامت خود در این شهر، با لطف و کرم خداوند متعال از تندرستی و سلامتی کامل برخوردار باشید، توجه شما را به نکات بهداشتی و درمانی نیز جلب می‌کنیم:

1-    هوای مدینه منوره نسبت به مکه زیاد گرم نیست. اما این امر باعث نشود که شما زیاد به اینطرف و آنطرف بروید و بیش از حد در معرض آفتاب قرار گیرید، که در اینصورت خدای ناکرده دچار گرمازدگی خواهید شد. البته جهت آمادگی پیدا کردن بدن برای تحمل گرمای مکه معظمه و عرفات و منی، روزی یکی دو ساعت راهپیمائی در هوای آفتابی نه فقط ضرر ندارد بلکه مفید هم هست. ولی سعی شود که در این مورد افراط بعمل نیاید. اگر مدت هر بار راهپیمائی حداکثر نیم ساعت باشد خوب است.

2-    اغلب افرادیکه وارد مدینه می‌شوند، بعلت هوای مخصوص این شهر، مبتلا بیک نوع سرماخوردگی ویروسی می‌شوند. این بیماری نباید باعث نگرانی بشود، چون اکثر اوقات خودبخود برطرف می‌شود و یا با مصرف داروهائیکه از سوی هیئت پزشکی در اختیار قرار می‌گیرد، براحتی قابل درمان است.

علائم بیماری سرماخوردگی ویروسی عبارت است از: سردرد، کوفتگی تمام بدن، عطسه و سرفه، گاهی تب مختصر و گرفتگی بینی و دورگه شدن صدا نیز مشاهده می‌شود. و گاهی اوقات برونشیت و پنومونی نیز دیده شده است که نیاز به درمان جدی دارد.

برای پیشگیری از سرماخوردگی ویروسی، زائرین عزیز باید نکات زیر را کاملاً رعایت نمایند:

الف- ظاهر نشدن مبتلایان به سرماخوردگی در اجتماعات.

ب- گرفتن دستمال جلو بینی و دهان در موقع عطسه و سرفه.

ج- نبوسیدن و دست ندادن افراد مبتلی با افراد غیر مبتلی.

درمان سرماخوردگی عبارت است از:

الف- استراحت مطلق.

ب- نوشیدن آب و مایعات به مقدار فراوان.

ج- خوردن غذای سبک و به مقدار کم.

د- مصرف داروهای مسکّن مانند آسپیرین و داروی ضد سرماخوردگی و یا داروهائیکه پزشک تجویز می‌نماید.

3- افرادی که مبتلا به بیماری هائی از قبیل ریوی، قلبی، کلیوی، گوارشی و دیابتی هستند (که بیماری آنها مانع تشرفشان به حج نشده است) چون احتمال شدت یافتن بیماری در شرائط جوی این شهر مقدس وجود دارد، باید ضمن رعایت نکات زیر توجه داشته باشند که مدارک پزشکی خود را حتماً همراه داشته باشند (مدارک پزشکی عبارت است از آزمایشات، عسکبرداری، خلاصه پرونده و غیره):

(الف) بیماران قلبی:

این نوع بیماران باید دقت نمایند که از انجام اعمال سنگین خودداری نموده و محل سکونت خود را در طبقات پائین تر انتخاب کنند. زیاد راهپیمائی نکنند، از قرار گرفتن در معرض آفتاب به مدت زیاد خودداری نمایند، حتی المقدور استراحت کنند، و از مواردی که ایجاد عصبانیت و هیجان و اضطراب می‌نماید، جداً دوری گزینند.

بیماران قلبی می‌بایست داروهای تجویز شده را بصورت مرتب مصرف نمایند، رژیم غذائی توصیه شده را با جدیت تمام رعایت کنند، و مدیران کاروانها در تهیه آن کمال همکاری را داشته باشند. در صورت احساس درد سینه و یا تنگی نفس فوراً و در غیر اینصورت هفته ای یکبار جهت کنترل به نزدیکترین درمانگاههای هیئت پزشکی مراجعه نمایند.

(ب) بیماران ریوی:

بیمارانی که از قبل مبتلا به بیماریهای ریوی از قبیل برونشیت مزمن، آسم و یا یکی از علل نارسائی دستگاه تنفسی می‌باشند (که بیماری آنها مانع تشرفشان به حج نشده است) می‌بایست نکات زیر را کاملاً رعایت نمایند:

1-    عدم استعمال دخانیات.

2-    عدم استنشاق هوای غبارآلود.

3-    با بدن عرق کرده در مقابل کولر و یا پنکه قرار نگیرند.

4-    از مواردی که ایجاد حساسیت (آلرژی) می‌کند اجتناب ورزند.

5-    داروهای تجویز شده توسط پزشک را مرتب مصرف نمایند.

6-    از موارد ایجاد کننده عصبانیت اضطراب و هیجان، خود را دور نگهدارند.

7-    در صورت احساس تنگی نفس، تب و سرفه بیش از معمول فوراً و در غیر اینصورت هفته ای یکبار به نزدیکترین درمانگاه هیئت پزشکی حج مراجعه نمایند.

زائرین محترم توجه داشته باشند که در سالهای گذشته یکی از بیماری هائیکه بیشترین تلفات حج را بخود اختصاص داده، سکته قلبی و ایسکمی قلبی بوده است. جهت آگاهی بیشتر، دربارۀ دو بیماری، توضیحاتی داده می‌شود:

علائم سکته و ایسکمی قلبی

-        درد قفسه سینه به مدت 20 الی 30 دقیقه و انتشار آن به بازو و دست چپ و به پشت قفسه صدری و چانه. درد قفسه سینه بخصوص در موقع انجام کارهای سنگین و از پله بالا رفتن احساس می‌شود.

-        ریزش عرق.

-        تهوع و استفراغ.

-        طپش شدید قلب.

-        احساس ضعف و ناتوانی شدید.

-        در مراحل شدید سقوط فشار خون شریانی.

علل سکته و ایسکمی قلبی

-        استعمال دخانیات.

-        بالا بودن فشار و چربی خون.

-        بیماری قند.

-        عصبانیت، اضطراب، حالات هیجان.

علل دیگر مانند ضربه های مغزی، ارث، جنس مذکر، سن بالا و عدم تحرک کافی در شبانه روز.

پیشگیری:

از بین بردن علل ایجاد کننده و درمان سریع.

درمان:

-        استراحت مطلق.

-        انتقال بیمار به نزدیکترین درمانگاه و یا بیمارستان.

-        تجویز داروهای متناسب از سوی پزشک مانند داروهای گشاد کننده عروق، آرام بخش، ضد نامنظمی قلب و ضد انعقادی.

تذکر:

گاهی دیده می‌شود که چنین بیمارانی را در محل کاروان نگه می‌دارند و خودسرانه سعی به درمان آنان می‌کنند که گاهی از اوقات بیمار تا سرحد مرگ می‌رسد. توصیه می‌شود که به هیچ وجه چنین بیماری را در محل سکونت معطل نکنند و سریعاً او را بصورت خوابیده به نزدیکترین مرکز درمانی منتقل نمایند.

(ج) بیماران دستگاه گوارشی:

بیماران مبتلا به زخم معده و یا اثنی عشر، می‌بایست نکات زیر را کاملاً رعایت نمایند:

1-    مصرف داروهای تجویز شده بصورت مرتب.

2-    مصرف یک لیوان شیر در صبح و شب.

3-    رعایت غذای رژیمی.

4-    عدم مصرف نوشابه های گازدار.

5-    به محض احساس درد شدید شکم و یا استفراغ خونی و یا سیاه شدن مدفوع، فوراً به نزدیکترین درمانگاه مراجعه نمایند.

خطرناکترین عارضه ای که ممکن است برای اشخاص مبتلا به بیماری های دستگاه گوارشی پیش بیاید خونریزی است که اگر بموقع درمان نشود، احتمال مرگ وجود دارد. علل این بیماری ها که در قسمت های مختلف این دستگاه مانند مری، معده و روده می‌تواند باشد، عبارت است از:

-        ضایعات مادرزادی.

-        سرطان.

-        واریس.

-        زخم (اولسر).

علائم خونریزی دستگاه گوارشی عبارت است از:

1-    استفراغ خونی.

2-    سیاه شدن رنگ مدفوع (برنگ قیر و یا نفت سیاه).

3-    درد در نواحی مختلف شکم (وابستگی دارد به نوع و محل بیماری).

4-    عرق سرد و رنگ پریدگی.

5-    طپش شدید قلب.

6-    حالت تهوع و استفراغ.

7-    احساس ضعف و سستی شدید و در موارد پیشرفته سرگیجه و بیهوشی در موقع ایستادن.

درمان:

انتقال سریع بیمار به نزدیکترین درمانگاه و یا بیمارستان، و تجویز سرم، دارو و خون توسط پزشک معالج.

بعلت هوای گرم عربستان و ریزش عرق بیش از حد، احتمال بروز یبوست مزاج در بین زائرین عزیز زیاد است. خوشبختانه در برنامه ریزی تغذیه حجاج، جهت پیشگیری این امر پیش بینی های لازم شده و در وعده های مختلف، غذاهائی که نرم کننده مزاج باشد، مقرر گردیده است. افراد مبتلا به بواسیر (هموروئید) بیش از هر کس از یبوست متضرر می‌شوند که باعث خونریزی و درد شدید در ناحیه مقعد می‌شود. این قبیل افراد می‌بایست با مراجعه به درمانگاههای هیئت پزشکی و مصرف داروهای تجویز شده، خود را از ضرر یبوست و عوارض آن مصون نگهدارند.

اگر بدستورات بهداشتی اسلام نظری بیافکنیم متوجه می‌شویم که این آئین مقدس برای دستگاه گوارشی اهمیت ویژه ای قائل شده است. در حدیثی منقول از حضرت رسول اکرم (ص) آمده است که فرمود:

«المعدة بیت کل داء والحمیة رأس کل دواء» [2]

معده خانه بیماری ها و رژیم غذائی (پرهیز) در رأس هر دوائی است» با دقت در این حدیث شریف، اهمیت رعایت اصول تغذیه در پیشگیری از بیماری ها مشخص می‌گردد. لذا در این زمینه دو نکته مهم وجود دارد که باید مدیران کاروانها و زائرین عزیز به آن توجه داشته باشند:

الف: حفظ و رعایت بهداشت مواد غذائی و محل تهیه غذا.

مدیران کاروانها که مسئولیت خطیری در تأمین راحتی و سلامتی زائرین عزیز بر دوش دارند، می‌بایست ضمن دقت در سالم بودن مواد غذائی مصرفی، از نگهداری غذاهای باقیمانده اجتناب ورزیده و دستورات زیر را رعایت کنند:

1-    کادر و خدمه آشپزخانه و توزیع غذا می‌بایست بهداشت فردی خود را از قبیل تمیزی دست، کوتاهی ناخن، موی سر و لباس، دقیقاً رعایت نموده و حداقل دو دست روپوش سفیدرنگ جهت استفاده در موقع تهیه و توزیع غذا داشته باشند.

2-    آب مشروب زائرین باید بهداشتی باشد، و در مواردی که از بشکه یا تانکر و یا مخازن زیرزمینی استفاده می‌شود، لازم است که همواره میزان کلر باقیمانده آن مورد توجه قرار گیرد، و بر اساس راهنمائی مأموران بهداشتی، مقدار کلر مورد نیاز به آب اضافه نمایند.

3-    وجود یخچال و فریزر برای نگهدرای مواد غذائی فاسد شدنی از قبیل گوشت، تخم مرغ، کره، پنیر و غیره ضروری است، و این وسائل باید تمیز نگهداری شود.

4-    سفره غذا پس از مصرف هر وعده غذا کاملاً نظافت شده و هر چند روز یکبار با آب و صابون شسته شود.

5-    محل طبخ غذا باید حتی الامکان مسقف بوده و با تور سیمی پوشانده شود تا از ورود مگس جلوگیری بعمل آید.

6-    برنامه غذائی زائرین به نحوی تنظیم گردد که از باقیماندن مواد غذائی پخته جلوگیری بعمل آید، و احیاناً اگر چنین موردی پیش آمد از مصرف مواد غذائی مانده خودداری شود.

7-    از تجمع زباله در محل زیست زائرین جداً خودداری بعمل آید، و برای جمع آوری زباله حتماً از کیسه‌های مخصوص دفع زباله استفاده گردد. مدیران کاروانها می‌بایست به مقدار کافی کیسه زباله تهیه و در اختیار آشپزخانه و طبقات ساختمان قرار دهند.

8-    برای جلوگیری از بروز بیماریهای روده ای، مدیران کاروانها مرتب به زائرین هشدار دهند که قبل از صرف غذا و بعد از توالت، دستهای خود را با آب و صابون بشویند، و صابون مورد نیاز را همیشه در دستشوئی ها قرار دهند.

9-    ضدعفونی کردن سبزیجات با آب پرکلرین قبل از مصرف آن.

10-                        مبارزه با مگس. همچنانکه می‌دانید مگس عامل انتقال بسیاری از بیماریها و آلودگی ها می‌باشد. هرگاه مگسی روی مواد غذائی بنشیند علاوه بر انتقال میکربهائی که به دست و پاهای آن چسبیده است از ترشحات غذائی خود جهت خیس نمودن سطح مواد غذائی استفراغ کرده آلودگی را بیشتر می‌کند. لذا برای جلوگیری از بسیار آلودگی ها، باید با مگس مبارزه کرد. و برای انجام اینکار علاوه بر استفاده از حشره کش ها، لازم است محیط زیست را تمیز نگاه داشت، و با بستن درهای توری از ورود مگس جلوگیری بعمل آورد.

ب- خودداری از زیاده روی در مصرف غذا.

زیاده خوری یا بعبارت بهتر خوردن به میزانی بیش از نیاز بدن، عامل بسیاری از بیماریها بخصوص بیماری های قلبی، عروقی، نارسائی کبد، پیری زودرس، فشار خون و غیره می‌باشد. و حتی بسیاری از بیماری های دیگر مانند مرض قند (دیابت)، نقرس و گرمازدگی، در زمینه چاقی و زیاده خوری عوارضشان شدت پیدا می‌کند. یکی از راههای پیشگیری این قبیل بیماری ها و یا جلوگیری از شدت بیماری، کاهش دادن مصرف غذا می‌باشد. لااقل در ایام سفر روحانی حج شایسته است که در مصرف غذا به هیچ وجه زیاده روی نشود.

البته در برنامه غذائی تهیه شده برای حجاج، به مقدار فراوان غذا پیش بینی شده تا هیچگونه نیازی برای تهیه غذاهای دیگر (برای زائر) در خارج از محل کاروان نباشد. اما چقدر خوب و پسندیده است که حجاج محترم، از دستور بسیار آموزنده حضرت رسول اکرم (ص) غفلت ننمایند که فرمود:

«کل وانت تشتهی وامسک وانت تشتهی» [3]

«هنگامی غذا بخور که میل به غذا داری و در حالی دست از طعام بردار که هنوز میل به خوردن وجود دارد»

این دستور بهترین شیوه کنترل مقدار غذای مصرفی شناخته شده است. در هوای گرم عربستان، پرخوری مشکلات زیادی بدنبال دارد، لذا اکیداً توصیه می‌شود که با توجه به آیه شریفه «#qè=à2 (#qç/uŽõ°$#ur Ÿwur (#þqèùΎô£è@» [4]، «بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید» از هرگونه زیاده روی در مصرف غذا خودداری گردد.

از حضرت امیرالمؤمنین (ع) نقل شده که فرموده اند:

«لا تمیتوا القلوب بکثره الطعام و الشراب فان القلوب تموت کما یموت الزرع اذا کثر علیه الماء» [5]. 

«قلب ها را بازیاد خوردن غذا و آشامیدنی ها نمیرانید چون قلب ها مانند گیاهی که آب زیاد به آن داده شود، می‌میرند».

در هر صورت، با توجه به توضیحات بالا و فرمایش پیغمبر اکرم (ص) که فرمودند:

«کثره الا کل شوم» [6]،- «زیاده خوری شوم است»، زیاده روی علاوه بر زیانهای جسمی قطعی که هیچگونه تردیدی در آن نیست، علمی زشت و ناپسند می‌باشد.

(ج) بیماران کلیوی:

افراد مبتلا به سنگ کلیه و مجاری ادراری باید نکات زیر را رعایت نمایند:

1-    از راه رفتن زیاد در زیر آفتاب خودداری نمایند.

2-    از مواردی که ایجاد ریزش عرق (تعرق) زیاد می‌کند اجتناب ورزند (محل های گرم و شلوغ).

3-    انتخاب وقت زیارت در ساعات خنک روز.

4-    نوشیدن آب و چای کم رنگ به مقدار زیاد در ساعات مختلف روز (12 لیوان در 24 ساعت مناسب است).

5-    در صورت احساس درد شدید یا حالت تهوع و استفراغ و یا مشاهده خون در ادرار، فوراً به نزدیکترین مرکز درمانی هیئت پزشکی حج مراجعه نمایند.

(د) بیماران مبتلا به قند خون (دیابت):

با توجه به شدت پیدا کردن این بیماری در شرایط خاص عربستان، لازم است این قبیل بیماران نکات زیر را رعایت نمایند:

1-    داروهای تجویز شده را بصورت مرتب مصرف نمایند.

2-    رژیم غذائی را رعایت کنند. از خوردن عسل و مربا در صبحانه و ریختن قند یا شکر در چای و افراط در خوردن نان و برنج خودداری نمایند.

3-    این بیماران باید دقت کنند به هیچ وجه مبتلا به عفونت های پوستی تنفسی و مجاری ادراری نشوند و در صورت بروز چنین حادثه ای فوراً تحت درمان قرار گیرند.

4-    در صورتیکه مبتلا به نیمه بیهوشی و یا بیهوشی کامل بشوند، فوراً به بیمارستان اعزام تا بستری و تحت درمان قرار گیرند.

5-    حداقل هفته ای یکبار جهت انجام آزمایشات مربوطه به بیمارستان هیئت پزشکی مراجعه نمایند.

بیماران مبتلا به مرض قند باید بدانند که رعایت رژیم غذائی مناسب و توجه به اصول بهداشتی، می‌تواند از آشکار شدن بیماری قند غیر آشکار جلوگیری کند.

(هـ) بیماران مبتلا به نقرس:

بیماری نقرس در شرایط خاص عربستان شدت پیدا می‌کند، و مشاهده شده است که این چنین بیماران علاوه بر شدت پیدا کردن درد، با آبسه های نقرسی در ناحیه مفاصل و سنگ کلیه به واحدهای درمانی هیئت پزشکی مراجعه نموده اند. لذا برای پیشگیری از شدت یافتن بیماری، نکات زیر توصیه می‌شود.

1-    عدم مصرف زیاد گوشت و چای.

2-    مصرف زیاد آب از سنگهای اسید اوریک در کلیه جلوگیری بعمل می‌آورد (12 لیوان در 24 ساعت).

***

زائرین عزیز باید بدانند که برای انجام اعمال و مناسک حج، نیاز به سلامتی و تندرستی کافی دارند که این میسر نمی‌شود مگر با رعایت کامل توصیه ها و دستورات بهداشتی که خوشبختانه فرهنگ اسلامی ما از این جهت بسیار غنی می‌باشد.

خلاصه ای از این دستورات در دفترچه های بهداشتی زائرین قید شده که خواندن آن بصورت تکراری بسیار مفید است.

با همه این تفاصیل، در صورت بروز حادثه یا بیماری، جای هیچگونه نگرانی و تشویش نیست، چرا که هیئت پزشکی حج جمهوری اسلامی ایران در مدینه منوره با یک بیمارستان 120 تختوابی مجهز و درمانگاههای مستقر در مراکز تجمع زائرین ایرانی، آماده خدمتگزاری و سرویس دهی می‌باشد.

بیمارستان هیئت پزشکی دارای بخشهای داخلی، قلب، سی سی یو، جراحی زنان، ارتوپدی و درمانگاههای تخصصی فوق و جراحی اعصاب، گوش و حلق و بینی، چشم، دندانپزشکی، اعصاب و روان، رادیولوژی، آزمایشگاه و داروخانه شبانه روزی می‌باشد. این بیمارستان (در مدینه) در ابتدای خیابان حضرت علی بن ابیطالب (ع) و روبروی ستاد حج جمهوری اسلامی ایران می‌باشد. آمبولانس های هیئت پزشکی نیز در جنب هر درمانگاه و بیمارستان مستقر بوده و بصورت شبانه روزی ارائه خدمت خواهند نمود.

توصیه های بهداشتی دربارۀ مکه مکرمه و منی و عرفات، در شماره آینده از نظر خوانندگان گرامی خواهد گذشت.

ادامه دارد

باید مراسم عظیم حج به صورت کانونی خروشان و دریایی مواج و طوفان آفرین در برابر تمام توطئه های شرک آمیز و تفرقه انگیز درآید.

آیة الله العظمی منتظری

تعداد مشاهده مقاله: 98