رسول اکرم (ص) از دیدگاه قرآن

رسول اکرم(ص)

از دیدگاه قرآن

17 ربیع الاوّل میلاد مسعود پیامبر گرامی اسلام(ص) و امام صادق(ع) بر مسلمانان جهان مبارک باد.

در شمارۀ گذشته بمناسبت رحلت پیامبر گرامی اسلام (ص)، بخشی از مدیحه سرایی خداوند متعال در قرآن و بیاناتی که نمایانگر عظمت و علو مقام آن حضرت در پیشگاه قرب احدیّت است،‌ بمقداری که عقل قاصر و بیان عاجز ما اقتضا داشت آوردیم.

و در این شماره بمناسبت ولادت با سعادت آن حضرت نیز بخشی دیگر هر چند کوتاه همراه با بیاناتی چند از مولی امیرالمؤمنین (ع) در بیان برخی صفات و خصوصیات آن حضرت می­آرویم تا اگر خود موفق به تأسّی و الگو قرار دادن آن اخلاق حمیده نشویم،‌ مسلمان رهجویی موفق شود و ما را نیز نصیبی عنایت گردد.

ولادت پیامبر اکرم(ص)

مشهور میان علمای شیعه است که ولادت آن حضرت در 17 دربیع الاول- عام الفیل- واقع شده است. عام الفیل همان سالی است که «ابرهه» حاکم یمن به دستور شاه حبشه (اتیوبی فعلی) لشکری فیل سوار به مکه معظمه گسیل داشت تا خانه خدا را از ریشه و بن برکند و مردم را به طواف بر گرد خانه­ای کعبه مانند که خود ساخته بود وادار سازد! خداوند پرندگانی را بر آنان فرستاد که هر یک سنگی در دهن داشتند و بر سر آن پیلان و پیل سواران افکندند و آنان را هلاک ساختند. این واقعه شگفت انگیز برای عرب تا قبل از هجرت رسول اکرم (ص) مبدأ تاریخ شد که تاریخ هر حادثه­ای را بر اساس آن تعیین می­کردند.

هنوز دو ماه از آن حادثۀ عظیم نگذشته بود که بزرگترین آیت الهی در زمین نمودار شد و خورشید جهان غیب از افق مکّه طلوع نمود و بیت المعمور بیت الله الحرام متّصل شد و نخستین جلوۀ نور خدا در قالب آخرین  کاملترین پیامبر متجلّی گشت و سر سلسلۀ ملکوتیان به عالم ملکی پای نهاد و واسطۀ فیض حق بر غیب و شهود، بی­واسطه به افاضه نور پرداخت و پرده­دار عالم قدس بی­پرده در مجمع انس پدیدار گشت و تاج کرامت از عرش الهی بر تارک انسان خاکی نهاده شد.

لحظه­ای که حضرتش پای به عرصۀ وجود نهاد، آیات شگفت انگیزی در جهان پدیدار شد. ایوان انوشیروان چنان بخود لرزید که چهارده کنگره از آن فرو ریختت. آتشکدۀ پارس که هزار سال فروزان بود، خاموش شد.

یا ایِّها النَّبی انّا اَرْسلناکَ شاهِداً و مَبَشِراً‌و نذیراً و داعیاً اِلی الله باذنهِ و سراجاً مُنیراً

دریاچۀ ساوه خشکید. بتها در همه جا سرنگون شدند. شهابها در آسمان فراوان شد که قریش به خیال پراکنده شدن ستارگان سراسیمه گشتند و پنداشتند که پایان جهان فرا رسیده، غافل از اینکه پایان جهل و جاهلیت است. کاهنان که تا آن روز بساط گسترده و بازار گرمی داشتند، ناگاه درهای آن علم شیطانی را بسته دیدند و موبد موبدان شب در خواب دید که شترانی چموش در حالی که اسبانی اصیل را می­کشند، از دجله گذشتند و چون انوشیروان تعبیر آن را جویا شد، آگاهان از کتب آسمانی او را از آیندۀ غم انگیز شاهنشاهی آگاه ساختند. علمای یهود چون آن علامات را در تورات دیده بودند، مضطربانه از محفل قریش جویا شدند که آیا نوزادی امشب به دنیا آمده و چون آن حضرت را دیدند و نشانه­های نبوّت را در او مشاهده نمودند، فریاد برآوردند که دوران نبوّت بنی اسرائیل سرآمد و قریش را مطلع ساختند که این نوزاد، بینی گردنکشان را به خاک خواهد مالید.

سحرگاه جمعه 17 ربیع الاول در خانه عبدالله بن عبدالمطّلب، همراه با دمیدن سپیدۀ صبح، فجر نبوت نتابید و افق تاریک بشریت را روشن و منوّر ساخت. یتیم به دنیا آمد و در سنّ شش ماهگی مادر را نیز از دست داد.

جدّ بزرگوارش عبدالمطّلب (ع) که قدر آن درّیتیم را می­شناخت، با دل و جان به خدمت او پرداخت و پس از وی بر اساس وصیتش، عموی آن حضرت جناب ابوطالب (ع) افتخار خدمت را یافت و بحق که حق خدمت را ادا کرد. حلیمۀ سعدیه دایۀ آن حضرت بود و فاطمه بنت اسد مادر گرامی ولی امیرالمؤمنین (ع)، بجای مادر متکفّل امور او شد.

شمائل پیامبر(ص)

شمائل آن حضرت چنان جذّاب و خیره کننده بود که هر کس او را می­دید می­گفت: کسی چون او نیامده و نخواهد آمد. امام حسن مجتبی (ع) گوید: از دائی خود هندبن ابی هاله- فرزند خدیجه علیها السالم از شوهر سابق- خواستم که رسول خدا (ص) را توصیف کند زیرا در این کار هنرمند بود.

وی گفت: «آن حضرت چهره­ای با هیبت و عظمت داشت، در عین حال همچون ماه شب چهارده می­درخشید. دارای قامتی متوسط بود. سر مبارکش بزرگ، موها نه چندان پیچیده و نه چندان صاف، اگر آنها را شانه نمی­کرد، انباشته می­ماند و از گوشش تجاوز نمی­کرد. رنگ رخسارش سفید، پیشانی گشاده و ابروها به هم نزدیک؛ در میان آنها رگی بود که در حال خشم، پر می­شد. بینی او کشیده و باریک و درخشنده بود. موی صورت پر ولی کوتاه، گونه­ها صاف و دهانی ریز و مرتّبی بود. گردن مبارکش همچون نقره ناب می­درخشید. اندامی معتدل و پر و بهم پیوسته داشت شکم و سینه او یکنواخت و شانه­ها پهن «در روایتی از امیرالمؤمنین (ع) است که من شانه­ای پهن­تر از شانه آن حضرت ندیدم) و مفاصل درشت. آن چه از بدنش پیدا بود بسیار سفید و نورانی. شکم و سینه از مو عاری بود بجز همان خطّ مرتّب از گلو تا ناف و دستها و شانه­ها و قدری از بالای سینه که پر مو بود. دستهای مبارکش بلند و کف دست گشاده و خشن و همچنین کف پای مبارکش خشن بود دستها و پاها متناسب و مستقیم. کف پا کم گوشت و گودی آن معتدل. چون راه می­رفت گویا از زمین کنده می­شد ولی قدری به راست و چپ متمایل بود، آرام می­رفت ولی فاصله قدمها بسیار، چنان که گوئی از بلندی سرازیر می­شود، و چون به سویی می­چرخید با تمام بدن برمی­گشت، همواره دید را بر زمین دوخته بود و ببیشتر با گوشۀ چشم نگاه می­کرد و هر کس را ملاقات می­فرمود، در سلام سبقت می­گرفت».

(بحار- ج 16- ص 148)

حُسن خلق و سعۀ صدر

از صفات بارز و شگفت انگیز رسول گرامی (ص)، حُسن خلق و سعۀ صدر و تحمل و بردباری است. خداوند در این باره در سورۀ قلم فرموده است: «و انک لعلی خلقٍ عظیم»- براستی اخلاق نیکوی تو شکوهمند است. خداوند در مواردی بر ساخته­های دست خویش آفرین می­گوید و این نیز از آن موارد است حقّا اخلاق پیامبر (ص) شگفت آور است که هر چه در این باره گفته­اند و سروده­اند، اندکی از بسیار و قطره­ای از بحرزخّار است.

و این حسن اخلاق و جذابیّت از آن است که او بالاترین تجلّی رحمت خداوند است بر جهانیان که خداوند فرمود: «و ما ارسلناک الاّ رحمة للعالمین» (انبیا- آیۀ 107) و ما تو را فرستادیم مگر اینکه رحمتی بر جهانیان باشی. در این آیه، ذات آن حضرت، رحمت شمرده شده است و این از باب مبالغه نیست بلکه ذات آن حضرت رحمت خداوند است بر جهانیان از جهت هدایت و راهنمایی و رهبری. و این معنی که عطوفت او تجلّی رحمت خداوند است در آیۀ 159 سوره آل عمران به وضوح بیان شده: «فبما رحمة من الله لِنت لهم ولو کنت فظاً غلیظ القلب لانفضّوا من حولک»- این همه نرمی و عطوفت تو از رحمت خداوند است و اگر خشن و درشتخووقسی القلب بودی، همه از دور تو پراکنده می­شدند.

و در سورۀ توبه، آیه 128 نهایت محبت و علاقه مهربانی آن حضرت را نسبت به تک تک افراد امّت با شیواترین و مؤثرترین تعبیر بیان فرموده است:

«لقد جاء کم رسولٌ من انفسکم عزیزٌ علیه ما عَنتّم حریصٌ علیکم بالمؤمنین رؤوفٌ رحیمٌ» پیامبری برای شما آمده است که از خود شما است و آنچه بر شما گران آید بر او سخت می­گذرد و بر سعادت و خوشبختی شما حریص است و نسبت به مؤمنان مهربان و باعطوفت است.

در این آیه مبارکه، بر عطوفت و مهربانی رسول اکرم (ص) نسبت به خصوص مؤمنان تاکید شده است ولی صفات دیگر را بطور عموم ذکر فرموده یعنی اختصاص به مؤمنین ندارد و خطاب به تمام مردم است که: او از خود شما است و از سختی و محنت شما رنج می­برد و با حرص و ولع، سعی در هدایت شما دارد.

این مطلب که رسول اکرم صلی الله علیه و آله هدایت مردم حریص بود و کوشش بسیار می­نمود و بر گمراهی مردم نهایت تأسف را داشت، در چند جای قرآن مورد اشاره واقع شده و خداوند متعال پیامبرش را تسلّی داده است. در سورۀ کهف، آیۀ 6 می­فرماید:

«فلعلک باخعٌ نفسک علی آثارهم ان لم یؤمنوا بهذا الحدیث أسفاً»- ای پیامبر! نزدیک است خود را از تاسّف برآنان بکشی که به قرآن ایمان نیاورده­اند.

گویا پیامبر گرامی آنقدر از گمراهی آن مردم اندوهگین بود که نزدیک بود از آن افسوس، جان بدهد و لذا خداوند او را تسلیت و دلداری می­دهد و او را از این همه حسرت منع می­فرماید. و در سورۀ شعرا آیه 3 و 4 می­فرماید:

«لعلّک باخعٌ نفسک الاّ یکونوا مؤمنین، ان نشأ‌ ننزّل علیهم من السّماء آیةً فظلت اعناقهم لها خاضعین»- شاید تو جان خود را از افسوس بر عدم ایمان آنان از دست بدهی، اگر ما بخواهیم آیتی از آسمان بر آنان نازل می­نمائیم که همه در برابر آن خضوع کنند.

فَبِما رَحمَةٍ مِنَ الله ِ لِنتَ لَهُم وَ‌لَو کُنْتَ فظّا غَلیظ القْلبِ لا انْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ‌اسْتَغْرَ لَهْمْ وَ شاوِرهُمْ فی الاَمِرْ فَاذا عَزَمْتَ فَتَوکَلْ عَلیَ اللهِ اِنَّ اللهَ یُحِبُّ المتوکِلینَ

یعنی، ای پیامبر! ‌منظور ما آزمایش است وگرنه وادار کردن مردم به ایمان برای ما آسان است. و در سورۀ فاطر، آیۀ 8 می­فرماید:

«فلا تذهب نفسک علیهم حسرات»- مبادا از حسرت و تأسف بر آنان، جان خود را از دست بدهی.

و در آغاز سوره طه می­فرماید: «طه- ما انزلنا علیک القرآن لتشقی»- ما قرآن را نفرستادیم که در راه تبلیغ آن خود را به رنج و تعب فراوان بیاندازی.

آیات در این زمینه بسیار است، مراجعه شود به سوره یوسف 103 و نحل 37 و 127 و یونس 99 و مائده 41 و انعام 33 و لقمان 23 و آیات دیگر که هر کدام به گونه­ای از حزن و اندوه فراوان آن حضرت بر گمراهی مردم حکایت می­کند و به نحوی او را تسلّی و دلداری می­دهد.

مهربانی با مردم

و از آیاتی که نهایت رحمت و مهربانی آن حضرت را می­رساند، آیه 61 سوره توبه است:

«و منهم الذین یؤذون النبی و یقولون هو اذن قل اذن خیرلکم یؤمن بالله و یؤمن للمؤمنین و رحمة للذین آمنوا منکم...»- برخی از منافقین پیامبر را آزار می­دهند و می­گویند او گوش است، یعنی آنچه را بشنود می­پذیرد، بگو ای پیامبر! ‌گوش است در آنچه به نفع شما است؛ ایمان بخدا دارد و امان است برای مسلمانان و رحمت است برای مؤمنان شما...

در شأن نزول این آیه روایت شده است که یکی از منافقین، سخنان آن حضرت را برای دشمنان نقل می­کرد و در واقع، کار او نمّامی و سخن چینی بود. جبرئیل امین (ع) آن حضرت را مطّلع ساخت، پیامبر اکرم (ص) آن مرد را خواست و او را ملامت کرد،‌ او انکار نمود که چنین کاری نکرده است. حضرت فرمود: از تو می­پذیرم ولی مبادا چنین باشی. او به میان دوستان خود رفت و گفت: محمد گوش است، خدا به او خبر داد که من سخن چینی می­کنم و او پذیرفت و چون من انکار کردم، این را نیز پذیرفت. سپس آیه کریمه نازل شد. یعنی گوش بودن او در موردی است که به نفع شما است یعنی عذر شما را می­پذیرد و برای شما محلّ امن و امانی است، درشتخو و سختگیر نمی­باشد ولی رحمت خاصّۀ خداوند است بر خصوص مؤمنان واقعی.

از جهتی دیگر نیز آن حضرت بر آن مردم رحمت بود که با همه گردنکشی و بد رفتاریشان، مورد خشم الهی و عذاب واقع نمی­شدند. خداوند در این باره می­فرماید:

«و ما کان الله لیعذبهم و انت فیهم» (انفعال- 33)- خداوند هرگز آنها را تا تو در میانشان هستی، عذاب نمی­کند.

روش زندگی حضرت

در پایان شمه­ای از اخلاق گرامی و روش زندگی آن حضرت را از زبان مولای متقیان امیرمؤمنان (ع) می­آوریم که او بهتر از هر کس آن حضرت را می­شناخت.

فرمود: «هر گاه به منزل می­رفت، وقت خود را سه قسمت می­نمود: قسمتی برای عبادت و قسمتی برای خانواده و قسمتی به خود اختصاص می­داد و در آن قسمت خاص نیز به وسیله اصحاب به کار مردم رسیدگی می­کرد وقتی برای خویش باقی نمی­گذاشت. و از سیرۀ آن حضرت بود که اهل فضل را احترام خاصّی می­نمود، هر یک به اندازۀ فضیلتش در دین. برای هر کس بمقدار نیازش وقتی قرار می­داد و با او مشغول بود و از آنان در مورد نیازهای خود و سایرین استفسار می­نمود و می­فرمود: حاضران، غایبان را آگاه نمایند. و هر کس حاجتی دارد و نمی­تواند به من برساند شما مرا مطلع سازید که هر کس حاکم را به حاجت حاجتمندانی که دسترسی ندارند، آگاه سازد، خداوند گامهای او را در روز قیامت، ثابت و استوار سازد.»

و فرمود: «آن حضرت زبان خود را از سخنان زائد و بیهوده باز می­داشت و با مردم الفت و مهربانی داشت و آنان را از خود نمی­راند. بزرگ هر قومی را احترام می­نمود و او را بر آنان ولایت می­داد. با مردم محتاطانه برخورد می­کرد ولی خوشروئی خود را از آنان نمی­گرفت و روی درهم نمی­نمود. همیشه از یاران و اصحاب خویش تفقّد و دلجوئی می­کرد و از مردم احوال دیگران را می­پرسید. نیکی را تقویت و بدی را تضعیف می­نمود. در همه امور میانه رو بود و از یک خطّ مستقیم پیروی می­کرد. غفلت نمی­کرد تا دیگران غفلت نکنند و گمراه نشوند. از حق تجاوز نمی­کرد و از آن گذشت نداشت. بهترین مردم را بر گرد خویش جمع می­نمود و کسی را برتری می­داد که خیرخواهی بیشتر برای مسلمانان داشته باشد و منزلت کسی را بالا می­برد که با مردم مواسات کند و همراهی نماید.»

و همچنین فرمود: «اگر در میان قومی وارد می­شد، هر جا که جا بود می­نشست و به این کار دستور می­داد و در مجلس همۀ همنشینان را مراعات می­نمود بطوری که هیچ کس احساس نمی­کرد دیگری به او نزدیکتر است. اگر با کسی می­نشست او را تحمّل می­کرد تا خود برخیزد، و هر کس از او حاجتی می­خواست برنمی­گشت مگر با حاجت برآورده، یا پاسخی نیکو. چنان خُلق کریم او مردم را فرا گرفته بود که همه او را پدر می­دانستند. و همه در برابر او از حقّ یکسانی برخوردار بودند. مجلس او جایگاه حلم و حیا و راستی و امانت بود؛ صدها در آن آرام و آداب در آن رعایت می­شد و لغزشهای آن تکرار نمی­شد یعنی حضرت رسول (ص)آنان را متوجّه نمی­ساخت که دیگر تکرار نکنند.»

و فرمود: «آن حضرت همیشه خوشرو و نرمخو بود، خشونت و درشتی نداشت، پرسروصدا و فحّاش و عیبجو و متملّق نبود. اگر از چیزی کراهت داشت اظهار نمی­نمود و کسی از او مایوس و ناامید نمی­شد. از سه چیز پرهیز می­کرد: کسی را مذمت و سرزنش نمی­کرد و لغزشها و اسرار دیگران را جستجو نمی­نمود و سخنی نمی­گفت مگر آنکه امید ثواب داشته باشد. و اگر سخنی می­گفت، همنشینان همه سربریز و ساکت می­ماندند و تا او سکوت اختیار نمی­نمود، سخنی نمی­گفتند و در خدمتش نزاع و جدال نمی­کردند و به نوبت سخن می­گفتند. و اگر آنان از چیزی می­خندیدند آن حضرت نیز تبسّم می­کرد و اگر اظهار تعجّب می­کردند او نیز چنان می­کرد. اگر غریبی وارد می­شد هرگز ثنا و مدح کسی را بجز در مورد احسان نمی­پذیرفت و سخن کسی را قطع نمی­کرد مگر اینکه از حدّ مشروع بگذرد، آن گاه یا او را نهی می­فرمود و یا از آنجا برمی­خاست.»

و در روایت دیگر است که اگر کسی با آن حضرت دست می­داد، دست خود را رها نمی­کرد تا آن شخص دست بردارد.

امیدواریم خداوند به ما توفیق دهد که به مقدار ممکن، از اخلاق آن حضرت پیروی کنیم «ولکم فی رسول الله اسوة حسنة»

درود بی­­پایان خداوند بر او و خاندان پاکش.