سفارشهای امیرالمؤمنین (ع)

درسهائی از نهج البلاغه خطبه 230

قمست دوّم

سفارشهای امیرالمؤمنین(ع) 2

آیةالله العظمی منتظری

اَعُورْتُم لَهُ فَسَتَرکُمْ، و تَعَرَّضْتُمْ لِأَخذِهِ فَأَمْهَلَکُم و أوُصیکُم بِذِکْرِ المَؤْتِ وَ إِقلالِ الْغَفْلَةِ عَنْهُ وَ کَیفَ غَفْلَتُکُم عَمّا لَیسَ یُغْفِلُکمُ، وَ‌طَمَعُکُمْ فِمَن لَیسَ یمْهِلُکُمْ

در شماره گذشته، قست اول از سفارشهای امیرالمؤمنین«ع» به مردم را مورد بحث قرار دادیم و اینک به دنبال سفارشهای آن حضرت:

«اَعورتم له فسترکم».

کارهای زشت خود را برای او آشکار کردید و او شما را پوشانید.

ستارالعیوب

خداوند متعال که بر شما منّت نهاد و آن همه نعمتهای فراوان را بر شما ارزانی داشت و با رحمت خود شما را تدارک کرد، یکی از آن نعمتهای بی شمار خداوند، همین است که شما کارهای زشت و قبیح انجام می­دهید و آنقدر گناه و معصیت از شما سر می­زند و خداوند با فضل و رحمتش، آنها را از دیدگان مردم می­پوشاند چرا که خدا ستّار العیوب است.

عورت به معنای چیز قبیحی است که باید پوشانده شود و در اینجا تمام گناهان و معصیت­ها به عنوان عورت یا چیزی که عیب است ظاهر شدن آن آمده است. هر چه ما تخلف کنیم از فرمان خدا و هر چه در برابر او خود را به گناه آلوده سازیم، کار عیب و زشت انجام داده­ایم و اگر بنا بود هر گناهی که ما مرتکب می­شویم انسانها بر آن واقف شوند، آبروی ما می­رفت و نمی­توانستیم بین مردم زندگی کنیم و خداوند که ستار العیوب است این عیب­ها و زشتی­ها را پوشانده است و این چه نعمت بزرگی است که هرگز کسی نمی­تواند آن را شکر و ستایش کند.

«و تعرَّضتم لأخذه فأمهلکم».

خودتان را در معرض اینکه خدا شما را مؤاخذه کند قرار دادید ولی به شما مهلت داد.

اینقدر کارهای خلاف و جرم از شما سر زد که جا داشت خداوند هر بار شما را مورد مؤاخذه قرار دهد و کیفرتان دهد ولی همواره به شما مهلت داه است تا اینکه شاید به خود آئید و از کارهای زشت خود پشیمان شوید و توبه کنید و به سوی او باز گردید. پس نباید از این مهلت­هایی که خدا به شما داده است، سوء استفاده کنید که یک وقت شما را خواهد گرفت، «اَخْذَ عَزِیْزٍ مُقْتَدرٍ»، و آنگاه فرصت بازگشت و توبه نخواهید داشت.

در اینجا یک نکته اخلاقی نهفته است که قابل توجه برادران و خواهران بویژه جوانان پرشور انقلابی است:

افشاگری نکنید

در روایات معصومین علیهم السلام به ما دستور داده­ند که اخلاقمان مانند اخلاق پروردگار باشد «تخلّقُوا بِأَخلاقِ اللهِ». یکی از صفتهای «سَتارُ العُیُوب» بودن است. خداوند کسی را به زودی مفتضح نمی­کند و کارهای زشت او را برملا نمی­سازد. اینکه برخی از افراد از مسئولین یا سخنرانان می­خواهند: افشاگری کنید!! افشاگری یعنی مفتضح و رسوا ساختن افراد و این کار پسندیده­ای نیست، تنها در موردی صحیح است که یک نفر فاسد می­خواهد متصدّی پستی مهم شود و اگر افشا نگردد به ضرر جامعه تمام می­شود، آن هم به اندازه­ای که آن شخص فاسد به پست نرسد،  حتی در چنین مواردی که به ضرر جامعه است، افشاگری محدود روا است امّا اگر یک نفر تحت شرایطی در گذشته- مثلاً- رئیس دانشگاه بوده و نخست وزیر وقت یا شاه خائن به دانشگاه رفته و او ناچار به ملاقات شده است،‌ اکنون او را در منگنه قرار دهیم و او را رسوا سازیم، نه تنها به زیان جامعه است که گناهی است بس بزرگ.

از آن گذشته حتی اگر کسی در گذشته کژیها و انحرافاتی داشته ولی اکنون واقعاً خدمتگزار است و از گذشته­اش پشیمان، چنانچه تخصّصی دارد و در یک دانشکده یا کارخانه می­توان از او استفاده کرد، نباید گذشته را به رخ او کشید، بلکه باید مجال بهتر اندیشیدن و بهتر کار کردن را به او داد تا جامعه از یک انسان متخصّص و فهمیده و با تجربه، بهره ببرد. «تخلقوا باخلاق الله» برای همین است که اخلاق الهی را سرمشق خود قرار داده در رفتارها و کردارهای روزمرّه­مان مورد استفاده قرار دهیم، نه اینکه بسنده کنیم به نوشتن و خواندن آنها. این یکی از اخلاق الهی است که عیبها و نقص­ها را می­پوشاند و آبروی مردم را نمی­برد و ستارالعیوب است و این خداوند است که در قرآن می­فرماید:

«یا اَیُّها الَّذینَ اَسْرفُوا عَلی اَنْفُسِکُم لاتَقْنَطُؤْا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ اِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً».

ای کسانی که زیاده روی و اسراف بر نفس خود کرده­اید، از رحمت خدا نومید نگردید که همانا خداوند تمام گناهان (در صورت توبه و بازگشت) می­آمرزد.

بنابراین، اگر انسانی در جامعه ما باشد که در گذشته کجرویهائی داشته و اشتباهاتی از او سر زده و اکنون به اشتباهات خود پی برده و در صدد جبران گذشته­اش می­باشد و می­خواهد به جامعه و اسلام خدمت کند و در محیطی است که جامعه به او نیاز دارد یا حتی اگر نیاز هم نداشته باشد، حال می­خواهد خدمت کند، اگر تشخیص دادیم که اکنون هدفش خدمت است، نباید گذشته­اش را به رخش بکشیم و اگر  کسی افشاگری کرد و شخصیت او را در جامعه خرد و منکوب کرد و آبروی او را ریخت، برخلاف اسلام و دستور خدا عمل کرده است، مگر چه کسی است که هیچ عیب و نقصی ندارد؟ مگر جز انبیاء و معصومین علیهم السلام که خداوند آنها را از هر رجس و ناپاکی بدور داشته و تطهیر نموده است، کسی می­تواند ادعا کند که هرگز گناه و معصیتی از او سر نزده و هیچ عیب و نقصی ندارد؟

پس حال که خداوند به ما رحم کرده و عیب ما را می­پوشاند، ما نیز باید نسبت به همدیگر چنین رفتاری داشته باشیم،‌ عیبهای یکدیگر را افشا نکنیم، شاعر عرب می­گوید:

کفی المرء نبلاً أن تعدّ معایبه- در بزرگواری شخص همین بس که عیوبش را بتوان شمرد.

البتّه اگر کسی پیدا شود که نه تنها با انقلاب بدبین است بلکه در فکر توطئه و کارشکنی است و اکنون نیز می­خواهد توطئه کند و اگر به پستی برسد به اسلام و انقلاب ضربه می­زند، در اینجا باید جلوی او را گرفت و نگذاشت به پست و منصبی دست یابد، و در صورتی که آدم درستی نیست و هدفش خدمت نمی باشد ولی قصد توطئه­ای ندارد باید بهمان اندازه که به منصب نرسد، او را فقط نزد مسئولین مربوطه افشا کرد نه اینکه در دنیا آبروی او را ببریم و او را رسوا سازیم. و اگر کسی در گذشته کارهای ناشایسته داشته و اکنون متوجه شده و توبه کرده است نه تنها نمی­شود او را رسوا کرد و گذشته­اش را برای دیگران افشا نمود که باید از او دفاع نیز کرد.

و در کوتاه سخن، از غیبت کردن و گذشته­های دیگران را افشا نمودن و بدیها و عیوب افراد را بازگو کردن جدّاً بپرهیزید که این گناهی است بزرگ و کیفرش مضاعف است،‌ و بهمین دلیل در روایت آمده است که غیبت از زنا بزرگتر و شدیدتر است. با اینکه زنا از گناهان کبیره و بسیار زشت و پلید است، با این حال، غیبت از زنا شدیدتر و بدتر معرّفی شده است زیرا در زنا دو نفر ممکن است به وادی سقوط کشانده شوند ولی در غیبت چه بسا جامعه­ای به سقوط کشانده شود.

و همین افشاگریهای ناروا و بیجا است که گاهی انسجام جامعه را از بین برده، مردم را به همدیگر بدبین نموده و موجب تشتّتت و تفرقه می­گردد. و در اثر همین افشاگریها چه بسا افراد متخصّص و ماهر کنار زده شوند و بجای آنها افرادی متملق و بی خاصیت سر کار بیایند که خطر اینها از خطر توطئه­گران اگر بیشتر نباشد، کمتر نیست.

«و اوصیکم بذکر الموت و اقلال الغفلة عنه».

و شما را سفارش می­کنم به یاد مرگ باشید و کمتر از آن غفلت ورزید.

به یاد مرگ باشید

اقلال از مادّه قِلَّت، مصدر باب افعال است یعنی کم غفلت کنید از مرگ. راستی اگر ما یقین داریم که خواهیم مرد و زندگی در دنیا موقّتی است و به پلی می­ماند که بر روی آن باید عبور کرد تا به آخرت رسید، و اگر معتقدیم در روز قیامت که حتمی است و خواهد رسید، به اعمالمان رسیدگی می­شود و تام بدیها و خوبی­های ما، مورد محاسبه دقیق قرار می­گیرد، این اعتقاد سبب می­شود که مقداری چشم و گوش خود را باز کنیم و تندروی و زیاده روی نکنیم و بیشتر به یاد مرگ باشیم و آن را به فراموشی نسپریم.

«و کیف غفلتکم عمّا لیس یغفلکم و طمعکم فیمن لیس یمهلکم.

و چگونه غفلت می­کنید از چیزی که هرگز از شما غافل نیست و چگونه طمع دارید از کسی که هرگز شما را مهلت نمی­دهد؟!

برخی از افراد را دیده­ایم که می­گویند: اینقدر یاد مردن نکنید و ما را به وحشت نیاندازید!! اگر این غفلت از مرگ سبب می­شد که مرگ نیز از ما یادش می­رفت و غفلت می­کرد، چه خوب بود ولی شما که می­گوئید اسم مرگ را نیاور، بر فرض تو غفلت کنی یا خود را به غفلت و فراموشی وادار سازی، مرگ که هرگز از تو غفلت نمی­کند و هر وقت اجلت فرا رسید به سراغ تو خواهد آمد و یک آن هم به تاخیر نمی­افتد «اذا جاء اجلهم لایستأخرون ساعة و لا یستقدمون» پس چرا تو به فکر مرگ نباشی که توشه قیامت و زندگی جاودانت را فراهم سازی. حال که مرگ حتمی است و هیچ راه فراری از آن نیست و وقت و موعدش نیز معین نشده است، پس چرا خود را برای آن آماده نسازیم و حال که مرگ از غفلت ندارد چرا ما از آن غفلت کنیم؟ و همیچنین اند جنود مرگ و حضرت عزرائیل که سراغ کوچک و بزرگمان را خواهند گرفت و هر وقت اجل ما در دنیا تمام شد و سراغ ما خواهند آمد، پس چه طمع بیجائی است اگر توقع داشته باشیم که به ما مهلت دهند زیرا یک آن به ما مهلت نخواهند داد.

داستان حضرت سلیمان«ع» را کراراً شنیده­اید که جن و انس مسخرش بودند و ابر و باد تحت فرمانش بود، روزی اظهار خستگی کرد، برای استراحت و آسایش به کاخ خود رفت و از دربانان و پاسداران خواست هیچ کس را در آن روز راه ندهند تا دمی به آرامش و آسایش بیاساید و رفع خستگی کند. ناگهان جوان خوش سیمایی نمایان شد گفت: من دستور داده بودم کسی را امروز راه ندهند، کی تو را به اینجا راه داد؟

آن خدائی که تو را خلق کرده، مرا ماموریت داد که به دیدارت بیایم.

-         تو کسیتی و از من چه می­خواهی؟

-         من آمده­ام قبض روحت کنم. عمرت به سر و اجلت فرا رسیده و باید فوراً تو را قبض روح نمایم.

-         امروز را خواستیم به استراحت بگذارنیم!

-         تاخیر لحظه­ای روا نیست. (و روح حضرت را فوراً قبض کرد).

بنابراین،‌ وقتی بنا باشد، سلیمان با آن عظمت و بزرگواری را اجازه لحظه­ای زندگی پس از فرا رسیدن اجل ندهند، ما چه طمع داریم که مهلت بگیریم. وانگهی جنود مرگ نیز از سوی خدای بزرگ ماموریت دارند و از خود نمی­توانند بذل و بخششی کند! لذا توقُع مهلت دادن از آنان، بیجا و ناروا است. تنها انسانهای پاکی از مرگ هرگز هراس ندارند و هردم فرا رسد با آغوش باز از آن استقبال می­کنند که به حساب و کتاب خود در دنیا رسیده باشند و آمادگی کامل برای زندگی جاودان داشته باشند و تمام وسائل زندگی را برای آن عالم فراهم آورده باشند، همچنان سرور و راهبرشان علی (ع) که فرمود «و الله لابن أبی طالب آنس بالموت من الطفل بثدی أمه»- بخدا سوگند، فرزند ابوطالب به مرگ مانوس­تر است از کودک به پستان مادرش.

خداوندا ما را توفیق ده که توشه آخرت را با خود برداریم و هنگام فرا رسیدن مرگ و آغاز زندگی جاودان، از آن روی گردان نباشیم.