معاد

معاد

قسمت سوم

آیت الله حسین نوری

برهان دوّم

پاداش یا کیفر

منطق قرآن و حدیث

این دنیا کشتزاری است که هر چه در آن بکاریم در جهان دیگری محصول آن را برخواهیم داشت و میوۀ آن را خواهیم چید، بنابراین زندگی ما هرگز در زندگی چند روز این دنیا خلاصه نمی­شود و در دنبال این زندگی حیات دیگری که حیات جاوید است، حیات کیفر و پاداش است و حیات ثواب و عذاب است در انتظار ما است.

این موضوع یکی از اصول مسلّم و مستحکم دین مقدس اسلام بلکه کلیّۀ و مستحکم دین مقدس اسلام بلکه کلیّۀ ادیان الهی است که با براهین قطعی نیز به ثبوت رسیده است.

در شمارۀ قبل یکی از براهین معاد که با «حکمت آفریدگار بزرگ عالم» ارتباط داشت بیان گردید اکنون لازم است بذکر براهین دیگر بتوفیق خداوند متعال بپردازیم:

برهان دوّم

این برهان که از «عدل خداوند» سرچشمه می­گیرد و بر این اساس است که هرگز سرنوشت نیکوکاران و بدکاران یکسان نخواهد بود از این دو مقدّمه تشکیل می­یابد:

1-     در مباحث توحیدی با دلائل متقن به اثبات رسیده است که «آفریدگار عالم» عادل است یعنی کارهای او از نقص و عیب منزّه و ساحت مقدّس وی از ظلم و ستم مبرّا و بر کنار است.

2-     می­دانیم افراد بشر در دوران زندگی از لحاظ عمل به وظائفی که خداوند مقرّر داشته و عقل انسانی نیز به آن حکم می­کند یکسان نیستند و میان آنها تفاوتهای بسیاری وجود دارد.

گروهی در سایۀ عقل و معرفت و ایمان، به نعمت­های فراوانی که پروردگار متعال در این جهان بوجود آورده است پی می­برند و موقعیّت هر یک از آنها را درک می­کنند و خود را در مقام سپاسگزاری هر چند که ناتوان می­بینند و می­گویند:

«هر نفسی که فرو می­رود مُمِدّ حیات است و چون بر می­آید مفرّح ذات پس در هر نفسی دو نعمت موجود و بر هر نعمتی شکری لازم». ولی آن اندازه که قدرت دارند سعی می­کنند که آنها را در راه صحیح و جلب خشنودی خداوند بکار ببرند.

اما عدّه­ای نه باین نعمت­ها توجّه می­کنند و نه نعمت آفرین را می­شناسند بلکه هر قدر نعمت الهی نسبت به آنها افزایش می­یابد آنها به طغیان و کفران خود می­افزایند.

آیا این دو گروه در صحنۀ عدل الهی ممکن است مساوی باشند؟

جمعی عمر خود را به بازیها و هوسبازیها می­گذرانند و به وظائفی که انسان در برابر خالق این عالم و مخلوقات این جهان دارد قیام نمی­کنند امّا دسته­ای وقت و عمر گرانبهای خود را مغتنم می­شمارند و به انجام وظائف اعتقادی فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، فردی، اخلاقی می­پردازند.

آیا این دو طایفه در میزان عدل و داد یکسانند؟

طبقه­ای در زندگی خود جز افزایش و احسان و گذشت و بخشش و خدمت هدفی ندارند و جمعی جز به لذّات شخصی و منافع فردی خود به چیز دیگری نمی­اندیشند.

آیا ممکن است این دو طبقه همسنگ یکسان باشند؟

گروهی شب­های خود را با یاد خدا انجام عبادتهای عارفانه بر اساس اخلاص اشتیاق و صفای روح بسر می­برند و روزهای خویش را با جهاد در راه اسلام و ایثار و خدمت به اجتماع در پرتو دانش و ایمان و بردباری بپایان می­رسانند که مصداق بیان حضرت امیرمؤمنان علیه السلام می­باشند.

که در توصیف آنان فرمود:

«امّا الَّلیلُ فَصاقُونَ اَقْدامَهُمْ‌ تالینَ لِأجْزاء القُرانِ یُرتّلُونَهُ تَرتیلاً یُحزنونَ به انفُسَهُمْ وَ یَسْتَثیروُنَ بِهِ دواءَ دایِهمْ‌ فَاِذا مَرّوا بِآیَة فیها تَشْویقٌ رَکَنُوا اِلَیْها طَمَعاً وَ تَطَلَّعَتْ نُفُوسُهُمْ اِلَیها وَ ظَنُّوا اَنَّها نَصْبَ اَعْیُنِهِمْ وَ‌اذا مَرُّوا بِآیةٍ فیها تَخْویفٌ اِلَیْها مَسامِعَ قُلُوبِهمْ وَظَنُّوا اَنَّ زَفیرَ جَهَنَّمَ وَ شهیقَها فی اُصُول اذانِهُم فَهُمْ حانُونَ عَلی اَوْساطِهِمْ مُفْتَرشُونَ لِجباهِهِمْ وَاکُفَّهِمْ وَرُکَبِهمْ وَ اَطرافِ اَقْدامِهِمْ یَطْلُبُونَ اِلَی الله تعالی فی فَکاکِ رِقابِهِمْ.

وَاَمَّا النَّهارُ فَحُلَماءُ عُلَماءُ اَبْرارُ اَتْقِیاءُ».

یعنی چون شب فرا رسد برای نماز و عبادت بر پا می­ایستند و آیات قرآن را با تأمّل و اندیشه می­خوانند و با خواندن آن اندوههائی که در دل آنها نهفته است موج می­زند و آنان درمانهای دردهای خود را در آیات قرآنی جستجو می­کنند، هرگاه در ضمن، به آیه­ای شوق انگیز و امید بخش می­ رسند چشم امید بآن می­دوزند و با شوق و اشتیاق به آن می­نگرند و آن حالت عرفانی چنان بر اساس یقین و اطمینان استوار است که گوئی بهشت رد برابر چشم ایشان است و آنرا آشکار می­بینند.

و هر گاه به آیه­ای بر می­خورند که در آن ترس و بیم منعکس می­باشد گوشهای دلشان را بر آن می­گشایند چنانکه گوئی شیون و فریاد اهل جهنّم در بیخ گوشهایشان قرار دارد.

آنها در پیشگاه الهی قامت­های خود را به عنوان رکوع خم می­کنند و برای سجود پیشانی­ها و کف دست­ها و زانوها و  اطراف قدمهای خود را بر روی زمین می­گسترانند و از خداوند متعال آزادی خویش را از عذاب جهنّم درخواست می­نمایند.

و چون روز پدید آید آنان، بردباران، دانشمندان، نیکوکاران و با تقوایان می­باشند».[1]

ولی گروه دیگر چنان در برابر تعهّدها و مسئولیّتهای انسانی بی­تفاوت هستند که شب­های خویش را به سرگرمی­های بوالهوسانه و غفلت و روزهای خود را در سایۀ حرص و آز به جمع ثروت و تکاثر اموال و احتکار می­گذرانند و یا به بطالت تن در می­دهند و یا در شهوات خود فرو رفته­اند.

آیا ممکن است در حساب خداوند عادل این دو گروه یکسان باشند؟

طائفه­ای از نویسدگان، قلم خود را در راه تربیت به کار انداخته حرکت­های افراد و جوامع را در مسیر تکامل مادّی و معنوی جهت می­بخشند و نهضت­هائی را در راه پیشرفتهای بشری و آزادی واقعی هدایت می­کنند و با نوشتن مقاله­ها و کتابهای مفید تحوّل فرهنگی اجتماعی و سیاسی درخشانی را بوجود می­آورند که ارزش کار آنها فقط با خون شهدا مورد مقایسه قرار می­گیرد.

امّا طبقه­ای از ارباب قلم با نیش قلم خود بذر نفاق و اختلاف و انحراف را در مزرعۀ مغزها میافشانند و قلم خود را در خدمت امپریالیست­ها و استعمارگران مستکبر بکار می­اندازند و یا باطل را به صورت حق جلوه می­دهند و یا بر اندام حق لباس باطل می­پوشانند.

آیا جزای این دو طبقه ممکن است مساوی باشد؟

طائفه­ای از حکمرانان در حکومت خود، جز اعلای کلمۀ حق و احیای عدالت و اجرای قوانین الهی هدفی ندارند ولی دسته­ای از فرمانروایان در طی فرمانروائی خود غیر از تأمین لذّات شخصی و شعله ور ساختن آتش هوسهای استکباری به چیز دیگری نمی­اندیشند.

آیا این دو گروه مساوی خواهند بود؟ آیا جهادگران و شهیدان راه حق با خونخواران و مزدوران استکبار یکسان خواهند بود؟

و بالأخره بدکاران و جنایت پیشگان نیز با هم تفاوت دارند چنانکه نیکوکاران نیز در پیمودن راه ایمان و تهذیب اخلاق و انجام کارهای نیک دارای درجات و مراتب بسیار متفاوت می­باشند و لذا جزای بدکاران نیز نسبت به یکدیگر و پاداش نیکوکاران نیز نسبت بهم نمی­تواند متفاوت نباشد.

نتیجه

نتیجه این دو مقدمه این است که چون خداوند عادل است لذا لازم است این گروههای مختلف را مساوی قرار ندهد و بدکاران را به کیفرهائی که شایستۀ آن می­باشند برساند و به نیکوکاران نیز پاداش­هائی را که شایستگی آنرا دارند عنایت بفرماید.

این را نیز می­دانیم که در «این دنیا» نوعاً بدکاران به کیفر اعمال خود نمی­رسند و نیکوکاران نیز پاداش کارهای نیک خود را بدست نمی­آورند بلکه در بسیاری از موارد بدکاران در آغوش رفاه و راحتی بسر می­برند در حالی که نیکوکاران در دامن رنجها می­گذرانند و انواع تلخیها و مصیبت­ها و گرفتاریها می­بینند.

بنابراین لازم است «خداوند عادل» صحنۀ دیگری بوجود بیاورد تا در آن صحنه نیکوکاران پاداش نیکی و بدکاران کیفر کارهای زشت خود را ببینند یعنی: آنچه را که این دو گروه در کشتزار این جهان کشته­اند برداشت نمایند.

منطق قرآن و حدیث

این برهان چنانکه ملاحظه کردید بر اساس عقل استوار گردیده است ولی قرآن کریم که راهگشای عقل و احادیث اهلبیت علیهم السلام که مبیّن قرآن است در این زمینه مطالب فراوانی را بیان و حکم عقل را تأیید و تثبیت می­نمایند، مانند اینکه:

قرآن مجید میگوید: «و ما خَلَقنَا السَّماءَ وَاْْلأرضَ وَ ما بَینَهُما باطِلاً ذلک ظَنُّ الَّذینَ کَفَروا فَوَیلٌ لِلَّذینَ کَفَروا مِنَ النَّارِ اَمْ نَجْعَلُ الَّذینَ امَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحاتِ کَالْمُفسِدینَ فی الْأرضِ اَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقینَ کَالْفُجَّارِ»[2]

یعنی: ما آسمان و زمین و آنچه را که در میان آنها قرار گرفته است هرگز بر اساس باطل و بیهوده نیافریده­ایم این نوع تصوّر و پندار، پندار کافران است و وای بحال کافران از آتش دوزخ آیا ما افرادی که ایمان آوردند و اعمال شایسته انجام دادند را با اشخاص مفسد که در روی زمین فساد برمی­انگیزند و همچنین افراد باتقوا را با فاجران یکسان قرار می­دهیم؟ هرگز».

و نیز می­فرماید: «اَمْ  حَسِبَ الَّذینَ اجْتَرحوا السَیَّئاتِ اَنْ نَجْعَلَهُم کَالَّذینَ آمَنوا وَ‌عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَواءً مَحْیاهُم وَ مَماتُهُمْ ساءَ ما یَحْکُمُونَ وَ خَلَقَ اللهُ السَّمواتِ‌ وَ اْلأَرضَ بِاْلحَقَ والِتُجری کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبْتْ وَهُمْ لایُظْلَمُونَ»[3]

یعنی: «آیا کسانی که مرتکب اعمال زشت و تبهکاری شدند چنین می­پندارند رتبۀ آنها را مانند کسانی که بخدا ایمان آورده و اعمال شایسته انجام دادند، قرار می­دهیم تا در زندگی و مرگ با هم یکسان باشند هرگز چنین نیست و کسانی که چنین قضاوت و حکم می­کنند اندیشه و قضاوت آنها باطل و بی­اساس است خدا آسمان­ها و زمین را بر اساس حق آفریده تا سرانجام هر کسی بدون هیچ ستم، مجازات و پاداش هر عملی را که انجام داده است ببیند».

حضرت امیرمؤمنان علیه السلام میفرماید:

«حتّی اِذا تصَرَّمَتِ الاُمورُ وَ تقَضَّتِ الدُّهُورْ وَاَزِفَ النُّشُورُ اَخْرَجَهُمْ مِنْ ضَرائحِ القُبُورِ وَ‌اَوْکارِ الطُّیُورِ وَ اَوْجِرَةِ السّباعِ وَ مَطارح الْمَهالِکَ سِراعاً اِلی اَمْره مُهْطِعینَ اِلی مَعادِهِ رَعیلاً صُمُوتاً قِیاماً صُفُوفاً یَنْفُذَهُم اَلْبَصَرُ وَ‌یُسمِعُهُم  الدّاعی عَلَیْهِمْ لَبُوسُ الأسْتِکانَةِ وَضَرعُ الأسْتِسْلامِ وَ‌الذِلَهِ قَدْضَلَّتِ اْلحیَلُ وَانْقَطَعَ الأمَلُ وَهَوتِ اْلأفئدةُ کاظِمَةً وَخَشَعَتِ الأَصْواتُ مُهَینِمَةً وَاَلْجَمَ الْعَرَقُ وَعَظُمَ اَلشَّفَقُ وَاُرْعِدَتِ الأسْماعُ لِزَبْرةِ الدّاعی اِلی فٌَصْلِ الخَطابِ وَمُقایَضَةِ الْجَزآء وَتکَالِ الْعِقابِ وَنَوالِ الثّواب»

«یعنی هنگامی که رشتۀ کارهای دنیا از هم گسیخت و روزگار سپری گردید و انگیختن مردم نزدیک و قیامت بر پا شد خداوند آنان را در آغوش قبرها و آشیانۀ پرندگان و لانۀ درندگان (منظور کسانی است که جسد آنها در دنیا طعمۀ پرندگان و درندگان گردیده است) و میدانهای جنگ بیرون میآورد در حالی که آمادۀ انجام فرمان خداوند گردیده به سوی معاد و جایگاه بازگشت که خداوند برای آنها مقرّر فرموده به سرعت و تنید میروند سپس ساکت و خاموش صف می­کشند در حالی که خداوند بهمۀ آنها احاطه دارد در پیشگاه وی ایستاده­اند صدای منادی الهی به همۀ آنان میرسد لباس خضوع و فروتنی و فرمانبرداری و ذلّت بر آنها پوشیده میشود در آنروز مکر و حیله بکار نمیآید و آرزوها از بین رفته است دلها افسرده و غمگین و صداها با خشوع توأم و دهان پر از عَرَق و ترس از کیفر گناهان بر آنها سایه افکنده برای جدا شدن حق از باطل و پاداش کارهای نیک و کیفر کارهای زشت و تباه آماده­اند و هیبت صدای منادی الهی گوشها را بلرزه در میآورد»[4]

و نیز میفرماید: «وَذلِکَ یَوْمٌ یَجْمَعُ الله فیهِ اْلاوَّلینَ وَ‌الاخرینَ لِنِقاشِ الْحِسابِ وَجَزاءِ اْلأعمال»

یعنی در روز قیامت روزی است که خداوند در آن روز برای حسابرسی و جزای اعمال همۀ انسانها را از گذشتگان و آیندگان گرد میآورد[5]

و بالأخره اینکه روز قیامت روز جزا است موضوعی است که در بسیاری از آیات قرآن متجلّی است و بطور کلی این کتاب مقدس در 115 مورد از بازگشت کیفر و پاداش اعمال انسانها به آنان با تعبیر «جزاء» سخن گفته است و ما هنگامی که این کتاب بزرگ الهی را مورد مطالعه قرار میدهیم این قبینل عبارات را که ما را به حقیقتی که گفتیم رهنمون می­گردد فراوان می­بینیم:

«اَلْیَوم تُجری کُلِّ نَفْسٍ بِما کَسَبْتْ»[6]

یعنی: امروز هر کسی به جزای آنچه را که انجام داده است خواهد رسید.

«اَلْیَوْمَ تُجْزَوْنَ ما کُنتُمْ تَعْلُمونَ»[7]

یعنی: امروز هر آنچه را که انجام داده­اید به جزای آن خواهید رید.

و بالاخره تعبیراتی ماندن وَ کذلِکَ نَجْزی المُجرِمینَ، نَجْزی الظّالِمینَ، نَجْزی المُفْتَرینَ، نَجْزی القَوْمَ المُجْرِمینَ، نَجْزی المُحْسِینَ، یَجزی اللهُ المُتَّقینَ، لِیَجْزی اللهُ‌ الصادِقینَ بِصِدقِهِمْ[8]، لِیجزی الّدین اَساؤُ بِما و یَجْزِیَ الَّدینَ اَحْسَنُوا بِالْحُسْنی[9]

یعنی: ما گناهکاران ستمکاران و تهمت زنندگان را به کیفر میرسانیم و به نیکوکاران متقین و راستگویان پاداش میدهیم تا آنانکه مرتکب کارهای بد و ناپسند گردیدند و نیز کسانی که به انجام کارهای نیک پرداختند هر یک جزای اعمال خویش را دریابند.

 

تعداد مشاهده مقاله: 74