نخستین کسی که اسلام آورد

نخستین کسی که اسلام آورد

حجة الاسلام و المسلمین رسولی محلاتی

بخش دوم

قسمت پانزدهم

نخستین فردی که به رسول خدا(ص) ایمان آورد و مسلمان شد

از نظر روایات و تواریخ مسلم است که نخستین فردی که از جنس زنان به رسول خدا(ص) ایمان آورده و مسلمان شد، همسر مکرمه­اش خدیجه سلام الله علیها بود و بلکه بر طبق ادّعای بسیاری از سیره نویسان و مورخان: نسختین انسانی که به آنحضرت ایمان آورده و مسلمان شد خدیجه بود. و این عبارت از ابن اثیر جزری است که در کتاب خود «اسد الغابة» گوید:

«خدیجه بنت خویلد بن اسد بن عبدالعزی بن قصی القرشیة الاسدیة امّ المؤمنین زوج النبی(ص) اوّل امرأة تزوّجها و اول خلق الله اسلم باجماع المسملین، لم یتقدمها رجل ولا امرأة...»[1]

-         یعنی خدیجه دختر خویلد... همسر رسول خدا(ص) نخستین زنی بود که رسول خدا(ص) با او ازدواج کرد و نخستین خلق خدا بود -به اجماع مسلمانان- که اسلام را اختیار کرد و هیچ مرد و زنی از او پیشی نگرفت.

-         و این هم عبارت یکی از قدیمی­ترین سیره­ها یعنی سیرۀ ابن اسحاق است که می­گوید:

«و کان اوّل من اتّبع رسول خدا(ص) خدیجه بنت خویلد زوجته...»[2]

-         و نخستین کسی که از رسول خدا(ص) پیروی کرد خدیجه دختر خویلد همسر آنحضرت بود. و نظیر این دو عبارت از کتابهای دیگر نقل شده. و از دانشمندان شیعه نیز مرحوم علی بن عیسی اربلی همین عقیده را دارد، پس از روایتی که از ابن عباس نقل کرده که گفته است:

«... انّ اوّل من صلّی مع رسول الله(ص) بعد خدیجه، علیه السلام).

چنین گوید:

«و قد تقدّم ذکر اسلامها رضی الله عنها، و انّها سبقت الناس کافّة...»[3]

و از آنچه ذکر شد چنین استفاده می­شود که خدیجه علیها السلام نخستین انسانی بوده که به رسول خدا(ص) ایمان آورده است، چه از جنس زنان و چه از جنس مردان. ولی در تاریخ یعقوبی آمده است که گوید:

«... و کان اول من اسلم خدیجة بنت خویلد من النساء، و علی بن ابیطالب من الرجل ثمّ زید بن حارثه، ثُمّ ابوذر...»[4]

-         خدیجه نخستین کسی بود از جنس زنان که مسلمان شد علی بن ابیطالب نیز نخستین کسی بود از جنس مردان که اسلام اختیار کرد و سپس زیدبن حارثه و پس از او ابوذر...

در این نقل از آن جهت که مورد بحث ما است سخنی به میان نیامده و ساکت است. و در نقل علی بن ابراهیم- از محدثین شیعه- آمده است که در تفسیر آیۀ مبارکۀ:

«فاصدع بما تؤمر و اعرض عن المشرکین»[5]

چنین گوید:

«انّها نزلت بمکة بعد ان نُبِیَ رسول خدا(ص) بثلاث سنین، و ذلک انب النبوّه نزلت علی رسول خدا(ص) یوم الاثنین، واسلم علیّ علیه السلام یوم الثلثاء، ثُمّ اسلمت خدیجه بنت خویلد زوجة النبی(ص)...»[6]

-         این آیه در مکه نازل شد پس از گذشت سه سال از نبوت رسول خدا(ص) و ماجرا از این قرار بود که مقام نبوت روز دوشنبه بر رسول خد(ص) نازل شد و علی علیه السلام روز سه شنبه مسلمان شد و پس از او خدیجه دختر خویلد همسر رسول خدا(ص) مسلمان شد...

و در نقل کتاب «طُرّف» سید بن طاووس که از کتاب وصیة عیسی بن مستفاد از حضرت موسی بن جعفر از پدرش امام صادق علیهما السلام روایت کرده اینگونه است که رسول خدا(ص) آن دو را با یکدیگر به اسلام دعوت فرمود و آن دو با همدیگر یکباره ایمان آورده اسلام را پذیرفتند...[7] و اقوال و روایات دیگری هم در این باره در کتابهای شیعه و اهل سنت آمده که در آنها دربارۀ علی علیه السلام تعبیراتی امثال اینکه آنحضرت «اوّل الناس السلاماً» یا «اوّل الامّة اسلاماً» و یا «اول من امن» بوده ذکر شده که از آنها استفاده می­شود علی علیه السلام نخستین مسلمان بوده.[8]

و ما فعلاً در این باره بحث زیادی نداریم و به همین مقدار در اینمورد اکتفا می­کنیم.

البته تذکر این مطلب هم لازم است که خدیجه همانگونه که در بحث ازدواج رسول خدا(ص) گفته شدک کمال ایثار و مهربانی را نسبت به همسر بزرگوار خود حضرت محمد(ص) داشت و رسول خدا(ص) نیز تا پایان عمر پیوسته از مهر و محبت و ایثار خدیجه یاد می­کرد، و خود همین سبقت ایمان او به رسول خدا(ص) دلیل دیگری بر اعتقاد و ایمان قلبی او به صداقت و عظمت همسر گرامی خود، و در نتیجه دلیلی بر ایثار و عشق او در راه وصول به اهداف عالیه آنحضرت است. و در روایات هم آمده است که ایمان خدیجه برای رسول خدا(ص) موجب تقویت قلب و رفع غم و اندوه آنحضرت است. و در روایات هم آمده است که ایمان خدیجه برای رسول خدا(ص) موجب تقویت قلب و رفع غم و اندوه آنحضرت بود، که هر گاه از تکذیب مشرکان و تمسخر و استهزاء دشمنان دلگیر و  افسرده خاطر گشته و بخانه می­آمد، خدیجه سلام الله علیها با سخنان دل نشین و دلداری دادن به آنحضرت موجبات رفع افسردگی و دلگرمی آن بزرگوار را فراهم می­نمود و عبارت ذیل متن حدیث ابن اسحاق است که در سیرۀ خود روایت کرده است.

«کانت خدیجه اول من آمن الله و رسول و صدق بماجاء به، فخفّف الله بذلک عن رسول خدا(ص) لایسمع شیئاً یکرهه من ردّ علیه و تکذیب له فیحزنه ذلک الاّ فرج الله عنه بها اذا رجع الیها، تثبته و تخفف عنه و تصدقه و تهون علیه امر الناس»[9]

و اما در مورد علی علیه السلام

و اما درباره دیگران غیر از حضرت خدیجه علیها السلام برای ما جای تردید نیست که طبق نقلهای صحیح و معتبر و سندهای دست نخورده و دست اول تاریخی و حدیثی- که برخی از آنها را شنیدید- و به گواهی بیشتر اصحاب رسول خدا(ص)- و از آن جمله سخنان خود امیرالمؤمنین علیه السلام- و بر طبق جریان طبیعی و معمولی این ماجرا،‌ نخستین کسی که به رسول خدا(ص) ایمان آورد و دعوت آنحضرت را پذیرفت، علی علیه السلام بود. و بنظر ما مسئله چنان روشن است که نیازی به بحث زیاد و استدلال به روایات و تواریخ بسیار نداریم، و برای کسی که بخواهد در این باره تحقیق و تتبع کند هر چه بیشتر به منابع تاریخی و روایات مراجعه می­کند یک شبهه برای او تقویت می­شود و آن شبهه اینکه روایات و اقوالی که در این باره نقل اختلاف کرده و یا دیگرانی همانند ابوبکر را در پذیرش اسلام مقدم بر علی علیه السلام دانسته­اند گذشته از اینکه تمامی آنها با روایاتی از همان راویان متناقض و متعارض است و از نظر فنّ حدیث شناسی از درجۀ اعتبار ساقط می­شود، از کانالهای ناسالم بدست ما رسیده و یا راویان حرفه­ای و خود فروخته و مزدور نقل کرده و یا غرض ورزیهای سیاسی و غیر سیاسی در آنها دخالت داشته است وگرنه در روایات و نقلهای معتبر و سالم- اعم از شیعه و اهل سنت- در این باره که علی علیه السلام نخستین مسلمان و مؤمن به رسول خدا(ص) بوده بحثی نبوده و دوست و دشمن بدان اعتراف داشته­اند.

امّا روایات

و روایات در این باره تنها بیش از یکصد حدیث از طریق اهل سنت روایت شده که مرحوم علامۀ امینی «قدس سره» آنها را در کتاب شریف «الغدیر» (ج 3 و ج 2) به طریقهای مختلف از رسول خدا(ص) و امیرالمؤمنین علیه السلام و سایر صحابۀ رسول خدا(ص) نقل کرده و ما نیز برای تیمّن و تبرک چند حدیث را انتخاب کرده ذیلاً برای شما نقل می­کنیم:

1- طبرانی و هیثمی و بیهقی و حافظ گنجی و دیگران به سندهای خود از سلمان و ابوذر و حذیفه از رسول خدا(ص) روایت کرده­اند که دربارۀ علی علیه السلام فرمود:

«... ان هذا اول من آمن بی و هو اول من یصافحنی یوم القیامة، و هو الصدیق الاکبر و هذا فاروق هذا الاّمة، یفرّق بین الحق و الباطل، و هذا یعسوب المؤمنین»[10]

-         براستی که این مرد نخستین کسی است که به من ایمان آورده و او نخستین کسی است که در روز قیامت با منه مصافحه کند (و دست به دست من دهد)  واو است صدّیق اکبر و او است فاروق این امت که میان حق و باطل و جدا سازد و او است بزرگ و سرور مؤمنان.

2- حاکم در مستدرک و خطیب بغدادی در تاریخ خود و ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه و دیگران با مختصر اختلافی از رسول خدا(ص) روایت کرده­اند که فرمود:

«اول الناس وروداً علی الحوض اوّلهم اسلاماً، علی بن ابیطالب».[11]

-         نخستین کسی که در کنار حوض بر من درآید نخستین آنها است در پذیرش اسلام و او علی بن ابیطالب است.

1-     ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه از جماعتی از صحابۀ رسول خدا(ص) مانند ابن عباس و جابر و اسماءِ بنت عمیس و ام ایمن و دیگران نقل کرده که رسول خدا(ص) در داستان ازدواج علی و فاطمه علیهما السلام به دخترش فاطمه فرمود:

«زَوَّجتُکِ اقدم الامّة اسلاماً».[12]

-         تو را به همسری کسی درآوردم که از همۀ امت در اسلام مقدم است.

2-     نسائی و ابن ماجة و طبری- در تاریخ خود- و ابی داود و خطیب بغدادی و هیثمی و دیگران به سندهای خود از امیرالمؤمنین علیه السلام روایات زیر را نقل کرده­اند که فرمود:

«انا اول رجل اسلم مع رسول خدا(ص)»[13]

و در نقل دیگری اینگونه است که فرمود:

«أنا اول من اسلم مع النبی(ص)».[14]

و یا فرمود:

«انا اول من صلّی مع رسول الله».[15]

3-     و در بیش از دوازده کتاب از کتابهای معروف و معتبر اهل سنت، مانند جامع ترمذی و معجم طبرانی و مستدرک حاکم و استیعاب ابن عبدالبرّ و فرائد السمطین حموی و دیگران به سندهای خود از انس بن مالک روایت کرده­اند که گفته است:

«بُعث النبی(ص) یوم الاثنین و صلّی علیُّ علیه السلام یوم الثلثاء».[16]

-         رسول خدا(ص) روز دوشنبه مبعوث به رسالت گردید و علی علیه السلام روز سه شنبه نماز گزارد.

4-     و در بیش از هفت کتاب از کتابهای معتبر ایشان مانند مستدرک حاکم و کامل ابن اثیر و مجمع الزوائد هیثمی و استیعاب و غیره به سندهای خود از زیدبن ارقم روایت کرده­اند که گفته استک

«اوّل من آمن بالله بعد رسول خدا(ص) علی بن ابیطالب».

و یا به این تعبیر که گوید:

«اول من صلی مع رسول خدا(ص) علیّ».[17]

نگارنده گوید: به همین مضمون بیش از یکصد روایت دیگر در روایات و کتابهای معتبر اهل سنت از اصحاب رسول خدا(ص) مانند عبدالله بن عباس و ابوسعید حدری و سلمان فارسی، و مقداد بن عمرو کندی و ابورافع و جابر بن عبدالله انصاری حُذیفه بن یمان و عمر بن خطاب و عبدالله بن مسعود و هاشم بن عقبة مرقال و عدی بن حاتم و دیگران نقل شده که ما بخاطر رعایت اختصار به همین مقدار اکتفا می­کنیم و شما را به همان کتاب «الغدیر» که متن آنها را با مصادر و مراجع ذکر کرده ارجاع می­دهیم.

5-     و در کتابهای دانشمندان و محدثین بزرگوار شیعه نیز بیش از این حدیث نقل شده که مرحوم علامۀ مجلسی(ره) بیشتر آن احادیث را در کتاب بحارالانوار خود نقل کرده[18] که از آنجمله است حدیث ذیل که ابن شهر آشوب در کتاب مناقب و فتال در روضة الواعظین و شیخ صدوق(ره) و دیگران نقل کرده­اند که امام صادق علیه السلام فرمود:

«اول جماعة کانت ان رسول خدا(ص) کان یصلّی و امیرالمؤمنین علیه السلام معه، اذمرّ ابوطالب به و  جعفر معه، فقال: یا بنیّ صل جناح ابن عمکّ، فلما احسّ به رسول خدا(ص) تقدمهما و انصرف ابوطالب مسروراً و هو یقول:

ان علیَّاً و جعفراً ثقتی    عند ملمّ الزمان و الکرب

والله لااخذل النبی ولا     بخذله من بنیّ ذو حسب

اجعلهما عرضة العدی و اذا      اترک میتاً انمی الی حسبی

لاتخذ لا و انصرا ابن عمکما      اخی لامی من بینهم و ابی[19]

-         نخستین (نماز) جماعتی که برپا شد آن بود که رسول خدا(ص) نماز می­خواند وامیرالمؤمنین علیه السلام با او بود که در این هنگام ابوطالب در حالی که جعفر- فرزندش- همراه او بود بر آنها عبور کردند، ابوطالب که چنان دید به جعفر گفت: بازوی عموزاده­ات را پیوند کن (و تو هم بازوی دیگر او باش، همانگونه که برادرت یک بازوی او است) و چون رسول خدا(ص) ماجرا را احساس کرد جلوی آندو قرار گرفت و ابوطالب نیز با خوشحالی و سرور از نزد آنها بازگشت و اشعار فوق را می­خواند.

6-     در کتاب امالی ابن شیخ (ره) بسند خود از امام صادق علیه السلام از پدران خود روایت کرده که فرمود:

«ان علیّاً اول من اسلم».[20]

-         براستی که علیه علیه السلام نخستین کسی است که اسلام را اختیار کرد.

7-     در چند حدیث از طریق روایات شیعه و اهل سنت نیز از ابن عباس روایت کرده­اند که در تفسیر آیۀ شریفۀ «والسابقون السابقون، اولئک المقربون»[21]

-         سبقت گیرندۀ این امت علی بن ابیطالب علیه السلام بوده.

8-     عیاشی در تفسیر خود بسندش از امام باقر علیه السلام روایت کرده که فرمود:

«انَّ امّتی عرض علیّ فی المیثاق، فکان اول من آمن بی علیّ و هو اول من صدقنی حین بعثت و هو الصدیق الاکبر و الفاروق یفرّق بین الحق و الباطل».[22]

-         براستی که امتم را در عالم میثاق (آنجا که پیمان می­گرفتند) بر من عرضه داشتند و نخستین کسی که به من ایمان آورد علی بود و هم او بود نخستین کسی که مرا هنگامی که مبعوث شدم تصدیق کرد، و او است «صدیق اکبر»- (راستگوی بزرگ)- و او است «فاروق» که میان حق و باطل را جدا کند.

و این بود ده حدیث که ما برای شما از میان بیش از صد و پنجاه حدیث انتخاب کردیم و بیشتر آنها را نیز اهل سنت روایت کرده بودند چنانچه خواندید.

 

تعداد مشاهده مقاله: 103