دانستیهائی از قرآن

دانستنی هایی از قرآن

روزه و خودسازی

«یا ایهّا الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتّقون». [1]

ای کسانی که ایمان آورده اید روزه بر شما نوشته شد، آنچنان که بر افراد پیش از شما نوشته شده بود، که پرهیزکار گردید.

کتب علیکم الصیام: کتابت به معنی نوشتن است، راغب در مفردات می‌گوید: از آنجا که وقتی چیزی واجب می‌شود نخست اراده ایجاب آن گردیده و سپس به صورت سخن و یا نوشته اظهار می‌شود لذا از اراده مزبور به نوشتن نیز تعبیر می‌گردد، از اینرو این جمله در اینجا دلالت بر وجوب روزه می‌نماید.

لعلکم تتّقون: باشد که متّقی شوید، چرا که صرف امساک نمی‌تواند عامل پیدایش تقوی در انسان باشد، بلکه هنگامی از چنین نقش سازنده ای برخوردار خواهد بود که با توجّه کاملی به خداوند همراه بوده و در سایر ایّام سال در حفظ و تداوم این حالت معنوی بکوشد، از اینرو امیرمؤمنان علیه السلام می‌فرماید: «کم من صائم لیس له من صیامه الاّ الظمأ» چه بسا روزه داری که جز تشنگی از روزه خویش بهره ای نصیبش نمی‌شود.

در چند آیۀ قبل خداوند از مؤمنان دعوت به استفاده از مواهب طبیعت نموده و فرمود: «یا ایّها الذین آمنوا کلوا من طیبات ما رزقناکم» ای کسانی که ایمان آورده اید از نعمت های پاکیزه ای که به شما روزی دادیم بخورید، و سپس در این آیه با همان خطاب از مؤمنان می‌خواهد که در تمام مدّت روزهای ماه رمضان، از مبطلات روزه که از آنجمله همان نعمت‌های یاد شده در آیه قبل است، امساک نمایند، چه اینکه قرآن کریم هدف از آفرینش انسان را تنها در لذّت جوئی و استفاده از نعمت‌های گوناگون زندگی خلاصه نمی‌نماید، بلکه می‌خواهد او را از حدّ یک انسان طبیعی تا اوج و بلندای یک انسان الهی بالا برد.

این است که امیر مؤمنان علیه السلام طیّ نامه ای به عثمان بن حنیف می‌نویسد: «فما خلقت لیشغلنی اکل الطیّبات کالبهمیه المربوطه همّها علفها او المرسله شغلها تقممها، تکترش من اعلافها، وتلهو عمّا یرادبها» آفریده نشده ام که خوردن غذاهای نیکو مرا (از مسئولیتهایم) باز دارد، همانند چهارپایی بسته که تمام همّش در علوفه اش بوده و یا حیوانی که خاکروبه ها را بهم زند تا چیزی یافته بخورد و شکم را از علفی که به دست آورده پر نماید و از آن هدفی که برای او در نظر گرفته شده است غافل گردد.

قرآن می‌خواهد انسانی بسازد که قدرت مقابله با هرگونه مشکلی را در زندگی داشته و از عهده انجام مسئولیتهای سنگینی که رفاه طلبان از انجام آن عاجزند، به سادگی برآید. بیهوده نیست که پیش از فریضه جهاد دستور روزه می‌رسد، از اینرو امام هشتم علیه‌السلام بعنوان یکی از علل تشریع روزه می‌فرماید: «ورائضا ً‌لهم‌علی‌اداء‌ما‌کلّفهم» [2] روزه مردم مسلمان را برای انجام وظایفی که به آنان محوّل گردیده است آماده و تربیت می‌نماید.

می‌خواهد انسانی بسازد که با گرفتن روزه فقر و محرومیت گرسنگان جامعه خویش را احساس نموده و با انفاق و کمک‌های مادّی خویش به یاری آنان بشتابد، از اینرو در آغاز همین سوره که صفات متّقین را بر می‌شمرد، از جمله اوصاف آنان از «ممّا رزقناهم ینفقون» یاد می‌نماید، یعنی از آنچه روزیشان ساخته ایم انفاق می‌نمایند.

در این رابطه امام باقر (ع) بعنوان یکی از فلسفه های تشریع روزه می‌فرماید: لیجد الغنی الجوع فیحنو علی الفقیر»[3] تا انسان غنی و مرفه رنج و سختی گرسنگی را دریافته و بر تهی دستان ترحّم نماید.