حقوق فرزندان

حقوق فرزندان

شک نیست که بزرگترین حق برعهده هر انسانی پس از حق خداوند حق پدر و مادر است و لذا در آیات قرآن مکرر پس از دستور توحید در عبادت احسان و نیکی به والدین مورد تاکید قرار گرفته است ولی اهمیت این مطلب نباید موجب شود که پدران و مادران حقوق فرزندان خویش را فراموش کنند و آنها را نادیده بگیرند. غفلت از این امر مهم موجب بروز مشکلات اجتماعی بسیار پیچیده ای می گردد که حل آنها نیاز به صرف وقت وهزینه فراوان دارد و شاید گاهی لاینحل بماند. مشکلات اجتماعی مانند بیماریهای شخصی را باید با پیشگیری از بروز آن جلوگیری کرد.

بدون شک قسمت اعظم هر جامعه ای را کودکان و جوانانتشکیل می دهند گذشه از این از نظر کیفی نیز قمت عمده هر جامعه آنها هستند. بی توجهی به مسائل آنها به کل جامعه صدمه های غیر قابل جبرانی می زند.اکثر کارهای انسان نشات گرفته از عوامل درونی است که پی ریزی آنها اکثرا در کانون خانواده است گرچه محیط مدرسه و جامعه و اطرافیان نیز بسیار موثر است ولی ریشه تحولات غالبا به عوامل تربیتی خانوادگی برمی گردد.

اسلام وتربیت کودکان

روی این اساس دین مقدس اسلام اهمیت فراوانی به مساله تربیت کودک داده است. و نه تنها در بدو ولادت که در ایام حمل بلکه قبل از آن و حتی در موقع اختیار همسر دستورات شارع مقدس اسلام بیشتر متوجه فرزندان آینده است که چه محیطی برای تربیت آنها به وجود خواهد آمد.

بر اساس روایات اهل بیت علیهم السلام همانگونه که والدین بر انسان حقوقی دارند که باید رعایت شود و اگر نشد عقوق به حساب می آید فرزندان نیز حقوقی دارند که عدم رعایت آنها عقوق است. عقوق در اصل به معنای بریدن و شکافتن است. گویا کسی که رعایت حقوق واجبه پدر و مادر یا دیگران را نمی کند و روابط را با آنها قطع کرده است.

از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: یلزم الوالدین من العقول لولدهما مایلزم الولدلهما من عقوقهما همانگونه که پدر  مادر ممکن است مورد عقوق فرزندان باشند و به اصطلاح فرزند عاق والدین شود فرزند نیز ممکن است مورد عقوق پدر و مادر باشد و آنها عاق او شوند.

از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:یلزم الوالدین من العقول لولدهما مایلزم الولدلهما من عقوقهما همانگونه که پدر  و مادر ممکن است مورد عقوق فرزند باشند و به اصطلاح فرزند عاق والدین شود فرزند نیز ممکن است مورد عقوق پدر و مادر باشد و آنها عاق او شوند.

و از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود برالرجل بولده بره بوالدیه نیکی و احسان به فرزندان مانند نیکی و احسان به پدر و مادر است.

در روایت دیگر اکرموا اولادکم و احسنوا آدابهم یغفرلکم فرزند خود را گرامی بدارید و اخلاق خوب بیاموزید خداوند گناهان شما را می آمرزد.

مردی از امام صادق علیه السلام پرسید:به چه کسی احسان کنم؟ فرمود به پدر و مادرت. گفت: آنها وفات کرده اند. فرمود:به فرزندانت احیان کن.

و امثال این روایات فراوان است که نشانگر اهمیت و لزوم رعایت حقوق فرزندان در اسلام است.

حقوقی که در اسلام برای فرزندان ذکر شده بعضی از آنها از نظر فقهی واجب است و حتی از نظر حقوقی قابل پیگرد و تعقیب قانونی است و آن نفقه لازم او است و این اختصاص به فرزندان کوچک ندارد بلکه هر فرزندی واجب النفقه پدر و مادر است و هر پدر و مادری واجب النفقه فرزندان. ولی ترتیب و شرایطی دارد که در رساله های عملیه ذکر شده است.

اجمال مطلب آن که طبق فتوای حضرت امام در تحریرالوسیله بر انسان واجب است که در صورت تمکن نفقه لازم فرزند از خوراک و پوشاک و مسکن در صورتی که او نیازمند باشد تهیه کند.

نامگذاری فرزندان

یکی از این حقوق نام گذاری است که در روایات زیادی انتخاب نام خوب برای فرزندان مورد تاکید فراوان قرار گرفته است.

مردی از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله پرسید: این فرزند من چه حقی بر من دارد؟ فرمود:تحسن اسمه و ادبه و تضعه موضعا حسنا –نام نیکو برایش انتخاب کنی و او را اخلاق و آداب نیکو بیاموزی و در جایگاه خوبی قرار دهی.

شاید منظور از جمله اخیر احترام گرامی داشتن فرزند یا به وجود آوردن محیط سالم برای زندگی او باشد.

امیرالمونین علیه السلام در نهج البلاغه می فرماید: حق الولد علی الولدان یحسن اسمه و یحسن ادبه و یعلمه القرآن – حق فرزند بر پدر این است که نام خوبی بر او نهد و او را خوب تادیب و تربیت کند و قرآن بیاموزد وشاید قرآن به معنی مصدری باشد یعنی خواندن بیاموزد.

در روایتی دیگر از رسول اکرم صلی الله علیه وآله نقل شده که فرمود: از حقو فرزند بر پدر سه چیز است: نام خوب بر او نهد. و او را نوشتن بیاموزد و چون به سن بلوغ جنسی برسد برایش همسر اختیار کند.

از امام صادق علیه السلام منقول است که فرمود: وتجب للولد علی والده ثلاث خصال:اختیار لوالدهتة و تحسین اسمه و المبالغة فی تادیبه

سه چیز برای فرزند بر پدر واجب است که رعایت کند :1- در انتخاب مادرش دقت کافی به عمل آورد. وشاید منظور از تضعه موضعا حسنا در بعضی روایات همین باشد 2-نام او را از  نام های خوب انتخاب کند 3-در تربیت و تادیبش کوشش کافی بنماید.

نامگذاری فرزند از مسائلی است که در اسلام به آن اهمیت فراوان داده شده است زیرا نام عنوان شخصیت انسان است و اگر نامناسب باشد از نظر روانی تاثیرات سوء دارد. بطور کلی نامگذاری فرزند همیشه حکایت از گرایشهای جامعه دارد. در روایتی از امام رضا علیه السلام پرسیدند:چرا عرب نام فرزندان خود را بنامهای سگ پلنگ و یوزپلنگ و امثال آنها می گذارد فرمود: عرب جنگجو است و با این نامها می خواستند دشمن را به وحشت بیاندازند.

در هر دورانی و در هر جامعه ای نوع خاصی از نامگذاری شایع می شود و همیشه حکایت از گرایشها ی اجتماعی دارد. در دوران سیاه گذشته ایرا سعی بر این بود که نام های قدیم پارسی را در میان مردم ترویج نمایند.یکی از فرهنگهای اطلاعات عمومی چند صفحه بنامهای دختران و پسران اختصاص داده است که همه از همین قبیل است: هوشنگ و فریدون و ...برای پسران و شهناز و مهناز  و ... برای دختران!!

ائمه اطهار علیهم السلام نیز  به همین دلیلی مردم را از بعضی نام ها منع کردند با اینکه در اثر معنای نامناسبی ندارد ولی چون حکایت از شخصیت های بدسابقه ای می کند آنگونه نامها منع شده است مانند حارث و خالد و حکم و اباالحکم و امثال آنها. و در روایت است که رسول خدا صلی الله علیه و آله نام اشخاص و شهرها را اگر زشت بود تغییر می دادو می فرمود: نام خوب اختیار کنید که روز قیامت شما را به همی نامها می خوانند.امام موسی ابن جعفر علیه السلام فرمود : اولین احسان پدر بر فرزند این است که نام خوبی برای او انتخاب کند.

بهترین نامها

طبق روایات اهل بیت علیهم السلام راست ترین نام آن است که مشتمل بر عبودین خداوند باشد مانند عبدالله و عبدالکریم و عبدالرحمان و افضل نامها نام پیامبران است و از همه برتر نام رسول خدا صلی الله علیه و آله است. واضح است نامهایی مانند عبدالله و عبدالرحیم و عبدالکریم و امثال آن که معنای همه آنها بنده خدا است راست ترین نامها است و کودک هنوز هیچ لیاقتی از خود نشان نداده که مستوجب مدح یا ذم باشد ولی بنده خدا بودن واقیتی است که برای همه کس از ابتدا اثبات است.

و اما نامهای پیامبران مانند ابراهیم موسی عیسی داود سلیمان و به خصوص نام مبارک پیامبر گرامی اسلام محمد صلی الله علیه و آله و همچنین ائمه اطهار علیهم السلام و بخصوص نام علی که یادآور شخصیت والالی امیرمنین علیه السلام است از بهترین نامها است:

1-فرزند را بیاد عظمت و فداکاری و قدس و تقوای آنان انداخته و او را ناخودآگاه به سوی پاکی سوق می دهد. برخلاف نامهائی مانند چنگیز و صدام که یادآور خونخواری و آدمکشی است که بطور طبیعی در فرزند انگیزه قساوت و شقاوت به وجودمی آورد و همچنین نام شخصیتهای خیالی که در افسانه هائی همچون شاهنامه و امثال آن آمده است که اگر تاثیری در روحیه فرزند داشته باشد او را به گردنکشی و طغیان و تجبر و تکبر وامی دارد.

2-نشانه علاقه و محبت انسان به آن شخصیت های ارزنده تاریخ بشریت است. طبیعی است که انسان با گذاشتن نام افراد مورد علاقه خویش بر اولاد و شهرها و خیابانها و مغازه ها و امثال آن سعی در زنده نگه داشتن نا آن شخصیتها دارد.در روایت است که شخصی از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسید: پسری برایم متولد شده نام او را چه بگذارم؟ فرمود محبوبترین نامها نزد من حمزه است.

به احتمال زیاد این ولادی پس از شهادت جناب حمزه علیه السلام بوده است و پیامبر خدا صلی الله علیه و آله با این پیشنهاد خواستند که نام آن حضرت با نامگذاری مورد توجه بیشتر قرار گیرد.

و همچنین در روایات فراوانی تاکید برا این شده است که تا حد مقدور از نام محمد استفاده شود. از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمود: هر کس سه پسر داشته باشدو یکی از آنها را محمد نام ننهد بر من  جفا کرده است.

و در روایتی دیگر : روای از امام پرسید که ما  نام شما اهل بیت را بر فرزندانمان می گذاریم آیا این کار که دلیل علاقه است برای ما نفعی دارد؟ فرمود آری! بخدا قسم

و همچنین در مورد دختران در روایات آمده است که نام فاطمه برآنها بگذارید. حضرت زهرا سلام الله علیها دارای القاب بسیار جالب و نیکو است و می توان برای دختران نیز از آن نامها استفاده کرد مانند: زهرا طیبه و طاهره و امثال آنها.

نامها نامناسب

مناسب است در اینجاتذکری داده شود و آن اینکه بعضی افراد به دلیل عدم آگاهی از معانی الفاظ عربی نامهایی را از پیش خود اختراع می کنند که معنای مناسبی ندارد. مثلا کلمه سیدة الزهرا را نام می گذراند در حالی که معنای آن با ملاحظه اضافه کلمه سیده به زهرا نامناسب است گویا او بر حضرت زهرا برتری دارد کهسیده او است. بعضی لقب الانسیه الحوراء را که از القاب حضرت زهرا سلام الله علیه است تفکیک می کنند و تنها نام انسیه یا حوراء می گذاند و این نیز صحیح نیست و بطور کلی این لقب حکایت ازیکی از حصائص آن حضرت می کند و اطلاق آن بر دیگران حتی به عنوان تیمن و تبرک نیز نامناسب است.

بعضی از افراد نامهای مخصوص خداوند یا صفات مخصوص الهی را بر فرزندان خود می گذارند و این نیز ناشی از عدم آشنائی به زبان عربی است مانند نامهای کریم رحیم رحمن عظیم جبار و امثال آن که در اصل نام اینها عبدالرحیم عبدالرحمن و ... است بخصوص نام رحمن که علم ذات مقدس الهی است و بر غیر از او اطلاق نمی شود. و همچنین نامهائی مانندنبی که در اصل عبدالنبی و عبدالرسول است.

بعضی از آن فراتر رفته و راهی برای توجیه نگذاشته اند و بر فرزند خود نام نبی الله می دارند!! گویا هر کلمه ای را به الله اضافه کنند می شود نام اسلامی مناسب ولذا نامهائی از قبیل آیت الله حجت الله بیت الله (یعنی خانه خدا) و امثال آن انتخاب می کنند! بلکه شنیده شده است بعضی بر فرزند خودنام الله را می گذارند که این دیگر به هیچ وجه قابل توجیه نیست.نامهای نامناسب برای فرزند از چند جهت موجب ناراحتی می شود:

1-اگر نا  قابل تلفظ به سادگی نباشد و هر کس او را به نحوی صدا کند از نطر روانی اثر سوء دارد و ممکن است موجب احساس دوگانگی در شخصیت خود بشود.

2- اگر نام معنای واضحی نداشته باشد ممکن است موجب احساس بی شخصیتی و پوچی بشود. یکی از برادران طی نامه ای از ما می پرسید که معنای نام او چیست؟ و ما هرچه در فرهنگ ها جستجو کردیم معنائی برای نام او نیافتیم. واضح است که او از بی معنا بودن نام خویش رنج می برد که به ما متوسل شده بود.

3- بعضی از نامها در میان مردم موجب سرافکندگی است.نامهائی که معنای زشت دارد و بدلیل بعضی اعتقادات خرافی بر فرزندان خویش می گذارند بخیال اینکه اگر چنین نام نهند زنده می ماند غالبا در مواردی که فرزندان پیشین خود را از دست داده اند چنین نامهائی انتخاب می کنند.

4-نامهائی که یادآور شخصیت های خونخوار یا متجبر و زورگو  باشد انسان را ناخودآگاه بسوی همان صفات سوق می دهد گویا آنرا الگوی خویش قرار می دهد. هرگاه که به نام خود توجه می کند توقع همان صفات را از خود دارد.

5- نامهائی که مناسب کودکی و ظرافت آن دوران است همیشه انسان را کوچک و پرتوقع و به اصطلاح لوس جلوه می دهد و شاید موجب بروز این صفات در او نیز بشود.

6- بعضی از نامها ممکن است در جامعه های دیگر بخصوص کشورهای عربی که باین الفاظ آشنا هستند موجب تنفر و حتی برخورد خصمانه شود.شخصی که نام او نبی الله بوده از قرار مسموع در یکی از ادارات دولتی یک کشور عربی به این مسال برخورده است و کارمند عرب حاضر نشده کار او را انجام دهد تنها بدلیل تنفر او از اینکه کسی خود را پیامبر خدا بداند. و حق هم با همان کارمند است. و همچنین دیگری که نام او اسرائیل است نیز گرفتار چنین وضعی شده است.

خلاصه شکی نیست که نام عنوان و معرف شخصیت انسان است. پدر و مادر باید دقت کافی بعمل آورند و نام مناسب برای فرزند خویش انتخاب کنند. نامی که یادآور شخصیت های محبوب در جهان اسلام است و می تواند اورا وادارد که آنرا الگوی خویش قرار دهد و از آنان در زندگی پیروی نماید و از سوی دیگر در برابر دوستان و آشنایان و دیگران احساس خجلت و شرمندگی نکند بلکه نام برای او یک زینت و مایه افتخار باشد.

تعداد مشاهده مقاله: 745