یاران امامان

یاران امامان   11

ابوحمزه ثمالی

سید محمدجواد مهری

ابوحمزه در زمانش مانند سلمان است در آن زمان.

امام صادق علیه السلام با این تشبیه زیبا –براساس این نقل- ابوحمزه ثمالی را مانند جناب سلمان فارسی یار باوفای پیامبر بزرگ اسلام ص و امیرالمونین علیه السلام  معرفی می کند. سلمان همان کسی است که پیامبر صلی الله علیه و آله درباره اش فرمود: ان سلمان منا اهل البیت سلمان از ما اهل بیت است و بی تردید این بالاترین قضیلت سلمان است که پیامبر ص او را نه تنها از اصحاب و یاران خود بلکه از اهل بیت و خاندان والای خویش می داند و شاید چنین سخن بزرگی درباره هیچ یک از اصحاب خویش نفرموده باشد. پس وقتی امام صادق علیه السلام ابوحمزه را تشبیه به سلمان می نماید به این معنی است که او را نزدیکترین افراد به خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام وی داند و این سخن والا دلیل بر این است که ابوحمزه احترام خاصی نزد امامان ما داشته و مورد اطمینان آنان بوده است. و شاید وجه تشبیه دیگر همین باشد که ابوحمزه مانند سلمان مردی حکیم و دانشمند بوده و در علم تفسیر قرآن و حدیث کتاب نگاشته است.و از این روی می بینیم در روایتی دیگر از امام رضا لیه السلام نقل شده است که فرمود: ابوحمزه ثمالی قی زمانه کلقمان فی زمانه و ذلک انه خدم اربعة منا علی ابن الحسین و محمدبن علی و جعفر بن محمد و برهة من عصر موسی بن جعفر صلوات الله علیهم

ابوحمزه ثمالی در د.ران خود مانند لقمان است در زمان خود چرا که او به چهر نفر از ما چهار امام خدمت کرده است:امام سجاد و امام باقر و امام صادق و مقداری از دوران امام کاظم صلوات و درود خدا بر آنان باد.

گرچه تدر زنده ماندن ابوحمزه تا زمان امام هفتم علیه السلام نزد بزرگان اختلاف است ولی این روایت دلیل است بر اینکه ابوحمزه در رمان موسی بن جعفر ع نیز بوده است.

ابوحمزه ثمالی کیست؟ در هر صورت ابوحمزه چهره ای است شناخته شده نزد ائمه و بزرگان و علما و بسیاری از روایت های معروف را ازامامان علیهم السلام نقل کرده است و تمام علمای رجال او را توثیق نموده اند و به جلالت و عظمت و شخصیت ارزشمند او اعتراف دارند.حتی برخی از علمای اهل سنت نیز از او روایت نقل کرده و به صدق  وامانتش اعتراف دارند. و اما این نام شریف نه تنها نزد عالمان که نزد عوام نیز معروف و مشهور است و چه کسی است که عای ابوحمزه ثمالی را نخوانده یا لااقل نشنیده باشد؟ و این دعائی است شریف که در سحرهای ماه مبارک رمضان می خوانند و هروقت بخوانند خوب استو مضامین عالیه اش دلالت دارد براینکه بی گمان از امام معصوم سلام الله علیه واردشده است. این دعا را امام سجاد علیه السلام به ابوحمزه یاد داد و اوحمزه آن را برای شیعیان نقل کرد تا هم این دعا جاودانه بماند و هم نام نامی راویش درود بی پایان خدا بر او و دیگر یاران صدیق امامان باد.

ابوحمزه ثمالی نامش ثابت بن دینار کنیه اش ابوحمزه و کنیه پدرش ابوصفیه و ثمالی از این جهت به او گویند که نسبش می رسد به شخصی به نام ثمالة بن اسلم بن کعب که از قبیله ازد بوده است و لذا به او ازدی نیز می گویند.

نجاشی به نقل از محمد بن عمر جعابی گوید:او دارای سه فرزند بود به نامهای: نوح منصور و حمزه که هر سه همراه با زید بن علی بن الحسین ع به شهادت رسیدند. نجاشی همچنین درباره اش می گوید: او از بهترین یاران امامان و مزدان موثق بود که در روایت به قول او اعتماد می کنند.ابوحمزه در کوفه می زیسته و از مرا جع شیعیان به شمار می آمده است و نزدامامان احترام فوق العاده ای داشته و در سال 150 هجری از دنیا رفته است.

شیخ صدوق می گوید: ابوحمزه ثابت بن دینار ..ثقة عدل قدلقی اربعة من الائمة علی بن الحسین و محمدبن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر علیهم السلام –ابوحمزه ثقه و عادل است او چهار امام را ملاقات کرده است امام سجاد و امام باقر و امام صادق و امام کاظم علیهم السلام.

کشی از ابوحمزه نقل می کند که گفت :روزی دختر کوچکم به زمین خورد و دستش شکست. او را نزد شکسته بند بردم تا بدستش نگاه کند گفت: شکسته است و باید فورا مداوا شود. هنگامی که مشغول به کارش شد در اثر درد شدیدی که بچه احساس می کرد ناله و فریادش بلند شد.من دلم شکست گریه کردم و برای دخترکم دعا کردم. ناگهان شکسته بند دست بچه را گرفته بیرون آمد و با تعجب هرچه به دست بچه نگاه می کرد اثری از شکستگی  نمی دید. آنگه رو به من کرد و گفت: دست بچه ات هیچ نقصی ندارد سالم است.من این داستان را برای امام صادق علیه السلام نقل کردم فرمود: دعای تو با رضایت حق تعالی همراه شد و در کمتر از چشم به هم زدن دعایت مستجاب شد.

از مولفین اصحاب

ابوحمزه از خواص اصحاب بوده است و گذشته از روایتهای زیادی که نقل کرده خود دارای تالیفات و نوشته جات زیادی است. ابن الندیم در فهرست گوید: او از مردان بزرگ و ثقه بوده است و کتابی به نام تفسیر ابی حمزه ثمالی در تفسیر قرآن نگاشته است.یکی از روایتهایی که ابوحمزه از امام سجاد نقل می کند در آن می گوید: صحیفه ای به دست آوردم که در آن سخنان امام زین العابدین ع در رابطه با زهر در دنیا و پند و اندرز به مردم بود. فورا آن را استنساخ نمودم و برای اطمینان خاطر نزد حضرت بردم تا اگر اشتباهی در نقل صحیفه وجود دارد رفع نماید. حضرت آن را از من گرفت و تصحیح کرد سپس به من بازگردانید. از این روایت دقت احتیاط و اتقان در نقل حدیث از ایشان کاملا روشن می شود و لذا متن دعای ابوحمزه را می توان یکی از معتبرترین دعاها دانست.نجاشی کتاب النوادر را از جمله کتاب های ابوحمزه دانسته و رسالة الحقوق امام زین العابدین علیه السلام را هم به او نسبت داده است گویا این رساله را که امام سجاد علیه السلام به اصحابش نوشته توسط ایشان به آنها رسیده است.

شیخ طوسی در فهرست خود کتاب النوادر را به تالیفات خود افزوده است.

ابوبصیر گوید: بر امام صادق علیه السلام وارد شدم : از من احوال ابوحمزه ثمالی را پرسید. عرض کردم: او بیمار بود. حضرت فرمود: هنگامی که بازگشتی سلام مرا به او برسان و به او خبر ده که در فلان روز و فلان ماه از دنیا خواهد رفت.

ابوبصیر گوید: عرض کردم: قربانت کردم او به شما علاقه زیادی دارد و از شیعیان شما است.فرمود: آری! راست میگویی و آنچه نزد ما است برای او بهتر است.

آنگاه عرض کردم: آیا شیعیان شما با خواهند بود؟

فرمود:آری!آن شیعه ای که از خدا بترسد و به سخنان پیامبر ص عمل کند و از گناهان اجتناب نماید همراه ما و در درجه ما خواهد بود.

دو روایت از ابوحمزه

هن ابی حمزه الثمالی قال: سمعت علی بن الحسین ع یقول: من عمل بما افترض الله علیه فهو من خیرالناس ومن اجتنب ماحرم الله علیه فهو اعبد الناس ومن اورع الناس و من قنع بما قسم الله له فهو من اغنی الناس.

(امالی مفید-ص 185)

ابوحمزه گوید: شنیدم امام سجاد علیه السلام فرمود: هرکس به آنچه خدا بر او واجبکرده عمل نماید پس او از بهترین مردم است و هرکس آنچه را خداوند براو حرام کرده از آن اجتناب ورزد پس او از پارساترین و پرهیزگارترین مردم استو هرکس به آنچه خداوند بر او مقرر کرد قانع شود پس او از بی نیازترین مردم است.

ابوحمزه ثمالی از امام باقر علیه السلام نقل می کند که فرمود: بنی الاسلام علی خمس: علی الصلاة والزکاة والصوم و الحج والولایة و لم یناد بشیء کمانودی بالولایة

(کافی –ج2- ص18)

اسلام بر پنج رکن استوار گردیده: بر نماز و زکات و روزه و حج و ولایت و به چیزی مانند ولایت اهمیت داده نشده است.

منابع:

رجال کشی-فهرست شیخ طوسی- فهرست ابن الندیم- وسائل الشیعه-معجم الرجال الحدیث-اعیان الشیعه-جامع الرواة-امالی مفید.