معاد

معاد

قسمت هشتم

آیت الله حسین نوری

اثبات معاد از راه مشاهده و برهان

فرزند صد ساله و پدر پنجاه ساله

پیوند خوردن اجزاء مرغان بر سر کوهها

در رابطه با عنایت و اهتمام قرآن کریم به موضوع «معاد» که مورد بحث ما است در مقاله­های قبل، تعدادی از استدلالهائی را که برای اثبات «معادن در این کتاب مقدس صورت گرفته است ذکر کردیم اکنون در پی گیری آن بحث توجه باین نکته لازم است که برای اثبات یک موضوع سه راه وجود دارد:

1-     با ترتیب مقدماتی که در اصطلاح صغرا و کبرا نامیده میشود استدلال کنیم و آن موضوع را از راه اقامۀ برهان به اثبات برسانیم.

2-     موضوع مورد نظر را عیناً ارائه بدهیم تا با مشاهدۀ آن حقیقت امر را از راه حسّ ثابت و مسلّم شود.

3-     موضوع مورد نظر را علاوه بر اینکه ارائه میدهیم علّت و سبب پیدایش آنرا نیز ارائه بدهیم تا هم مسبّب مورد مشاهده قرار بگیرد و هم سبب آن.

مثلاً در موردی که وجود آتش را میخواهیم ثابت کنیم، اگر از وجود دُود و حرارت و آثار دیگری که از دور بچشم میخورد بوجود آتش استدلال کنیم این همان اثبات مطلب از راه ترتیب مقدمات علمی و راه اوّل است.

و اگر شخص را نزدیک­تر برده و آتش را عیناً به او نشان بدهیم این راه دوّم برای اثبات موضوع است.

و اگر هیزم را بیاوریم و در پیش چشم او روشن کنیم و آنرا تبدیل به آتش نمائیم راه سوم را پیش گرفته مسبّب و سبب آنرا مورد مشاهدۀ او قرار داده­ایم.

این هر سه طریق که ذکر گردید هر چند حقیقت امر را ثابت می­کند ولی راه سوم همیشه قوی­ترین راه اثبات است چنانکه راه دوّم نیز از راه اول قوی­تر است.

قرآن کریم برای اثبات معاد هر سه راهی را که ذکر کردید در پیش گرفته و این موضوع مهم را از تمام راهها اثبات کرده است تا راه شک و شبهه­ای باقی نماند.

راه اوّل که راه استدلال و اقامۀ برهان است همان است که در مقاله­های قبل به شرح آن پرداختیم.

و این آیه از سورۀ بقره مبیّن راه دوّم است:

«أوْ کالَّذی مرَّ عَلَی قَرْیَة وَ‌هِیَ خاوِیَةٌ عَلی عُرُوشِها قال انّی یُحْیی هذِهِ الله بَعْدَ مَوتِها فَاماتَهُ الله مأة‌ عام ثُمَّ قالَ کَمْ لَِّبِثْتَ قالَ لبثْتُ یَوْماً اَوْ بَعْضَ یَومٍ قال بَلْ لَِّبِثْتَ مِائَةَ عامٍ فَانْظُرْ اِلی طَعامِکَ وَ شَرابِکَ لَمْ یَتَسَنّهْ وَ‌ انْظُرْ اِلی حِمارکَ وَ لَنَجْعَلَکَ ثُمَّ نَکْسُوها لَحْماً فَلَمّا تَبَیَّنَ لَه قالَ اَعْلَمُ اَنَّ الله عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ»[1]

این آیه سرگذشت کسی را ذکر می­کند که در ضمن مسافرت خود در حالی که بر الاغی سوار و مقداری آشامیدنی و خوراک که در تفاسیر آنرا شیر و آب انگور و انجیر و انگور ذکر کرده­اند همراه داشت. از کنار آبادی­ای که خراب و درهم ریخته شده و اجساد کسانی که در آن ساکن بوده­اند پوسیده شده و قطعات استخوانهای آنها در روی زمین ریخته و بهم آمیخته شده عبور کرد و هنگامی که این منظره را دید گفت خداوند این مردگان را چگونه زنده می­کند؟

او چنانکه قرائن موجود در آیه نشان میدهد یک فرد عادی نبود و این سخن را از روی انکار و تردید بزبان نیاورد بلکه او یکی از پیامبران بود که به گواهی همین آیه و روایاتی که در تفسیر آیه آمده است خداوند با او سخن گفته است و لذا این سخن را هرگز از روی انکار و تردید نگفت و مطلب برای او از راه دلیل و برهان روشن بود و خداوند متعال چنانکه در آیه ذکر شده است فرمود: «وَلِنَجْعَلَکَ آیَةً لِلنّاسِ» اراده کرد دلیل را بر اساس راه دوّم که ذکر گردید بوجود بیاورد تا مردم ما مشاهدۀ آن موضوع «معاد» را روشن­تر از راه برهان و دلیل درک کنند از این جهت او را قبض روح کرد و بعد از یکصد سال ویرا زنده کرد و از آن پس از او پرسید: چقدر در این نقطه بوده­ای؟

او چنین فکر میکرد مقدار یکروز بلکه چون خورشید را در غیر وضعی که قبل از توقف خود دید کمتر از یک روز، در آنجا بوده است و چون مسألۀ «معاد» بر اساس علم و قدرت خداوند استوار است خداوند متعال برای اثبات قدرت خود فرمود: «تو یکصد سال در اینجا بوده­ای».

اکنون به غذا و آشامیدنی خود نگاه کن و ببین چگونه در طول این مدّت خداوند آنرا تازه و با طراوت نگاه داشته و هیچگونه تغییری در آن رخ نداده است- او در این حال نگاه کرد دید انگور و انجیر و شیر و آب انگور تازه و باطراوت است.

ولی نگاهی نیز به مرکب سواری خود بیفکن- او نگاهی به مرکب سواری خود افکند دید بعکس غذا و آشامیدنی که همانطور تازه مانده بود پوسیدگی و پراکندگی زیادی در وجود آن پدید آمده است که نمایانگر گذشت سالیان دراز است.

خداوند فرمود اکنون نگاه کن و ببین اجزاء و ذرات پراکندۀ آنرا چگونه جمع آوری کرده و بهم پیوند میدهیم و آنرا زنده میکنیم او همچنانکه نگاه می­کرد دید ذرّات و قطعات از هم جدا شده بهم متّصل و با هم ترکیب میشوند و گوشت و پوست و اعصاب بهم پیوند میخورند و هر یک در جای مناسب خود قرار می­گیرد بطوریکه آن مرکب کاملاً بحالت اول خود برگشت!

وی هنگامی که این منظره را دید گفت:

میدانم خداوند بر هر چیزی توانا است.

قرآن کریم آن شخص را که کدامیک از پیغمبران خدا بوده است آیا «عزیز» بوده است چنانکه مشهور است و در بعضی روایات آمده است و یا «ارمیا» بوه است در برخی دیگر از روایات مذکور گردیده است؟[2] ذکر نکرده است. و همچنین آن شهر را که کدام شهر بوده است آیا بیت المقدس بوده است یا غیر آن؟ و آن مردم که در آن شهر ساکن بوده­اند از چه قومی بوده­اند هیچیک از اینها را معرفّی نکرده است چون منظور این بوده است که اصل موضوع را یعنی موضوع معاد را برای مردم روشن کند و به مفاد «ولنجعلک آیة للنّاس» آیتی را در این رابطه از راه مشاهده بوجود بیاورد تا تردیدی برای کسی باقی نماند.

او هنگامی که به میان آن مردم برگشت در ظرف این صد سال تغییرات زیادی در شهر بوجود آمده و خرابی­هائی آباد و آبادی­هائی خراب گشته بود و همچنان در همان سنّی که از میان آنها خارج گردیده بود با همان سنّ و وضع و قیافه به میان آنها آمد که حضرت امیرمؤمنان(ع)فرمودند:

«عزیز» از میان خانواده خود در حالی که پنجاه سال از عمر او گذشته بود و زنش حامله بود خارج گردید خداوند او را صد سال بمیراند و پس از آن زنده­اش کرد و بخانۀ خود برگشت در حالی که فرزند او صد ساله شده بود ولی او همچنان پنجاه سال داشت.[3]

راه سوّم برای اثبات «معاد» راهی است که به تقاضای حضرت ابراهیم(ع)بوجود آمده است و این آیه متکفّل بیان آن میباشد:

«وَ اِذْ قالَ اِبْراهیمُ رَبِّ اَرِنی کَیْف تُحْیی الْمَوتی قالَ اَوَلَم  تُؤمِنْ قالَ بَلی وَلکِنْ لِِیَطْمَئُنَّ قَلْبی قَالَ فَخُذْ اَرْبَعَةً مِنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَّ اِلَیْکَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلی کُلِ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جزءاً ثُم ادْعُهُنَّ بأتینَکَ سعْیاً وَاْعلَمْ اَنَّ الله عَزیزٌ حَکیمٌ»[4]

این آیه همانطور که بیشتر مفسّران ذکر کرده­اند در این مورد است که روزی حضرت ابراهیم(ع)از کنار دریائی می­گذشت مرداری را دید که در کنار دریا در حالی که مقداری دیگر در خشکی است افتاده است و پرندگان و حیوانات دریا و خشکی از دو سو آنرا طعمۀ خود قرار داده­اند حتی گاهی بر سر آن با یکدیگر نزاع می­کنند، دیدن این منظره حضرت ابراهیم را به یاد کیفیّت زنده شدن مردگان پس از مر گ انداخت و گفت پروردگارا بمن نشان بده چگونه مردگان را زنده می­کنی خداوند فرمود: مگر ایمان به این مطلب نداری؟ او پاسخ داد: ایمان دارم ولی میخواهم اطمینان قلبی پیدا کنم (البتّه برهان صحیح یقین میآورد ولی آنچه که عواطف انسان را بهتر سیراب می­کند شهود عینی است) خداوند دستور داد: چهار پرنده را بگیر[5] و آنها را ذبح کن و گوشتهای آنها را با هم بیامیز سپس آنها را چند قسمت کن و هر قسمتی را بر سر کوهی بگذار[6] و از آن پس آنها را بخوان.

او همین کار را انجام داد و دید اجزای مرغان از نقاط مختلف جمع شد و جزء بدن هر مرغی به بدن آن متصل گردید و حیات و زندگی هر یک بآن برگشت.

پس از آنکه حضرت ابراهیم(ع)این صحنۀ شگفت انگیز را دید خداوند به او وحی کرد که: «و اعلم انّ الله عزیز حکیم» یعنی بدان که خداوند بر هر چیزی توانا است و کارهای او بر اساس و حکمت انجام می­گیرد و با داشتن قدرت بی­پایان و علم نامحدودی که بر پایۀ حکمت استوار است.

نه مسأله شناسائی و تشخیص اجزا بدن مردگان برای او مشکلی ایجاد میکند و نه جمع آوری آنها و تشکیل مجدّد بدنها و زنده کردن آنان. و حکمت الهی اقتضا می­کند که این موضوع جامۀ تحقّق بپوشد.

نه مسأله شناسائی و تشخیص اجزا بدن مردگان برای او مشکلی ایجاد میکند و نه جمع آوری آنها و تشکیل مجدّد بدنها و زنده کردن آنان. و حکمت الهی اقتضا می­کند که این موضوع جامۀ تحقّق بپوشد.

بقیه از دعوت رسول خدا(ص)

بمکه در مرحلۀ تبلیغ سرّی اسلام همانگونه که از این روایات ظاهر میشود بنظر میرسد رسیدن خبر ظهور پیامبر اسلام در مکه به ابوذر از طریق غیرعادی و بصورت خارق العاده بوده و همانگونه که در روایات شیعه بود، و بدان گونه نبود که به سادگی خبر ظهور رسول خدا(ص) به قبیلۀ بنی غفار در بادیه­های مکه رسیده باشد و او نیز به جستجوی آنحضرت بمکه آمده باشد، والله العالم.

نه مسأله شناسائی و تشخیص اجزا بدن مردگان برای او مشکلی ایجاد میکند و نه جمع آوری آنها و تشکیل مجدّد بدنها و زنده کردن آنان. و حکمت الهی اقتضا می­کند که این موضوع جامۀ تحقّق بپوشد.

بقیه از دعوت رسول خدا(ص)

بمکه در مرحلۀ تبلیغ سرّی اسلام همانگونه که از این روایات ظاهر میشود بنظر میرسد رسیدن خبر ظهور پیامبر اسلام در مکه به ابوذر از طریق غیرعادی و بصورت خارق العاده بوده و همانگونه که در روایات شیعه بود، و بدان گونه نبود که به سادگی خبر ظهور رسول خدا(ص) به قبیلۀ بنی غفار در بادیه­های مکه رسیده باشد و او نیز به جستجوی آنحضرت بمکه آمده باشد، والله العالم.

 

تعداد مشاهده مقاله: 84