مدیریت های اجرائی

ساختار نظام اجرائی کشور

مدیریت های اجرائی

قسمت چهاردهم

محمد رضا حافظ نیا

هماهنگ سازی اجزاء دستگاه اداری

یکی از ارکان مهم سازمان ها و دستگاههای اجرائی، رکن مدیریت است. مدیریت سازمان و دستگاه نقش رهبری و هدایت آن را به عهده دارد. مدیریت، فرمانده سازمان و اداره و دستگاهی است که در راس آن قرار دارد.

تمام کسانی که در جایگاه ریاست، فرماندهی، مدیر عاملی، وزارت، دبیر کلّی و مدیر کلّی و فرمانداری ــ استانداری و افسری و و ... انجام وظیفه می نمایند، در حقیقت کار مدیریتی انجام می دهند و همه آنها به نوعی مدیریت می کنند، منتها نوع مدیریت ــ حیطه و قلمرو کارــ نوع وظیفه، بسته به فلسفه وجودی دستگاه و سازمان در آنها تفاوت می نماید. و همان گونه که مغز انسان بر سازمان بدن انسان مدیریت می کند مدیر، نیز مغز متفکر دستگاه می باشد مدیریت هر دستگاه ضمن هدایت و رهبری، نقش اصلی را در هماهنگی و هم نوائی و هم سوئی و هم سازی اجزاء و عناصر بی روح و با روح سازمان و تشکیلات خود به عهده دارد. هم چنان که تمام اجزاء بی جان یک ساعت با همدیگر هم نوائی و هماهنگی دراند که نتیجه آن، درست کار کردن ساعت است و یا اگر کلیّه عناصر و اجزاء و زیر سیستم های بدن انسان با همدیگر هماهنگ و هم نوا باشند، انسان، سالم بوده و ناخوشی نخواهد داشت و ناخوشی از زمانی پیدا می شود که یکی از اجزاء بدن نتواند هماهنگ با سایر اعضا از عهده نقش و وظیفه مربوطه به موقع بر آید، از این رو در یک شهرستان یا استان اگر فرماندار یا استاندار نتواند بین ادارات و سازمان های رسمی و غیر رسمی هماهنگی و هم سوئی ایجاد نماید قطعا امور شهرستان و استان دچار رکود و تشنّج شده و مشکلات مردم افزوده خواهد گشت.

در یک اتومبیل اگر کلیّه سیستم ها و اجزاء آن با هم هماهنگ شده و راننده بتواند بین آنها هماهنگی سیستمی و سازمانی را حفظ کرده و درست هدایت نماید اتومبیل خوب کار خواهد کرد و اگر یکی از اجزاء نتواند هماهنگی خود را با سایر اجزاء و سیستم ها و زیر سیستم های اتومبیل برقرار نماید قطعا اتومبیل یا کار نخواهد کرد و یا در مسیر کار کردن دچار تشنج خواهد شد. در یک اداره و سازمان که هر قسمت از آن دارای وظایف خاصی می باشد و حتی هر کارمند نقش و وظیفه و شرح وظایف ویژه ای دارد و در مجموع تشکیل یک سازمان کامل و یک سیستم و نظام را می دهد اگر بین آنها هماهنگی و هم سوئی نباشد. قطعا امور دستگاه دچار تشنج گردیده و توقف و رکود در امور آن پیش آمده و آثار منفی آن در جامعه بروز خواهد کرد زیرا سازمان ها و دستگاه ها در سطوح مختلف با دستگاه ها و سازمان های هم ردیف و هم خط خود در یک ارتباط افقی و عمودی در مقیاس های مختلف تشکیل نظام و سیستم بزرگتری را می دهند و بر روی همدیگر اثر گذاشته و دارای روابط متقابل می باشند تا این که سرانجام نظام اجرائی یک کشور را در مقیاس بزرگتری می سازند. حال اگر یکی از دستگاه ها دچار ناهماهنگی درون تشکیلاتی شده و تشنج در آن به وجود آید، مطمئنا در انجام وظایفش نسبت به سایر دستگاه ها و نیز احتیاجات جامعه، وقفه و رکود پیش آمده و این موج رکود و وقفه و ناهماهنگی به سایر دستگاه ها و سازمان های مرتبط با آن اعمّ از افقی و عمودی سرایت کرده و آنها را نیز دچار تشنج خواهد کرد و نهایتا می بینیم که اگر جلوی ناهماهنگی گرفته نشود کل دستگاه های اجرائی یک جامعه دچار تشنج شده و در انجام وظایف مربوطه توفیق نیافته و نارضایتی عمومی به وجود خواهد آمد و چنین پدیده ای از گذشته تا کنون متاسفانه دامن گیر دستگاههای اجرائی کشور ما می باشد. به هر حال یکی از نقش های مهم مدیریت و رهبر هر دستگاه هماهنگ سازی اجزاء و زیر شاخه های آن دستگاه و سیستم می باشد.

 

بهره برداری از توانائی ها

نقش اساسی دیگر مدیریّت، بهره برداری کامل از توانائی بالفعل و بالقوه دستگاه و سازمان می باشد و به عبارتی استفاده کامل از توانائی بالفعل و شکوفا کردن استعدادهای نهفته در مجموعه عناصر و اجزاء دستگاه از وظایف مدیریت است. طبیعی است که مدیریت ابتدا باید بینش و عقل اجرائی لازم را جهت تشخیص این توانائی ها داشته باشد و اگر مدیریت بتواند این کار را انجام دهد یقینا دستگاهها در انجم امور محوله اجتماعی و نیز در رشد و کمال خودشان شتاب خواهند گرفت و انگیزه لازم برای کار و تلاش و فعالیت توسط نیروی انسانی موجود و کادرهای کارشناسی و غیر کارشناسی به وجود خواهد آمد و بالعکس اگر مدیریت از چنین مشخصه ای برخوردار نباشد قطعا توانائی های دستگاه، مورد استفاده قرار نگرفته و در انجام وظایف آن نیز توفیق حاصل نخواهد گردید. سرمایه ها ــ منابع نیروی انسانی بلا استفاده خواهد ماند و اجتماع از ناتوانی دستگاه، ‌در تامین نیازهای اجتماعی محوله محروم مانده و در این زمینه نابسامانی عمومی ایجاد خواهد گردید و به علاوه اینکه روح تنبلی و بیکاری بر پیکره دستگاه سایه افکنده و نیروهای انسانی نیز انگیزه ای جهت تلاش و کوشش نخواهد داشت و دستگاه به روزمره کار کردن و روز گذراندن دچار خواهد گردید.

حال پس از این بحث مقدماتی سعی خواهد گردید تا مسائل مدیریت ها قدری بیشتر مورد بررسی و توجه قرار گرفته تا اهمیت کار و مدیریت های لایق و توانا در گشایش امور و انجام مسائل مردم و جامعه و بالعکس نقش مدیریت های ناتوان و نالایق در ایجاد تنگناها و نابسامانیها و ناهنجاری ها و زایش گرهها در امور مردم و جامعه روشن گردد.

بدین لحاظ در مبحث مدیریت ها ابتدا مشخصه های اعتقادی و اخلاقی و رفتاری و کار کردی و تخصصی مدیریت مطلوب در هر دستگاه و سازمانی با هر هدف و فلسفه وجودی که دارد بیان و توضیح داده خواهد شد و در بخش دیگر ملاحظات و مسائل کلی پیرامون مدیریت ها به ویژه شرایط کنونی دستگاههای اجرائی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

بخش اول: ویژگیها و مشخصه های یک مدیر مطلوب:

الف: ویژگیهای اعتقادی، اخلاقی، سیاسی و رفتاری.

کسی که می خواهد در جایگاه مدیریت و هدایت و سر پرستی یک دستگاه یا سازمان و نهاد اجتماعی به ویژه در نظام اسلامی قرار بگیرد لازم است دارای ویژگی های خاصی باشد که ذیلا به طور مختصر به آن ها اشاره می گردد:

 

1ــ ایمان و اعتقاد راسخ به اسالم و ارزشهای متعالی آن:

یک فرد مدیر باید مومن به اسلام بوده و در جهت تحقق ارزشهای آن کوشا باشد. چنین فردی مسلما وجود خود را از خدا دانسته و این که باید تمام وجود و هستی خود را در راه او و برای او بکار گیرد، بنابراین برای خود اصالتی قائل نبوده و همه چیز را از خدا و برای خدا تلقی خواهد نمود. برجستگی های وجود خویش را لطف خدا دانسته و استعدادی از ناحیه او،  که باید در راهش و تحقق احکامش در جامعه بشری به کار گرفته شود و از اینکه او مشمول لطف الهی قرار گرفته و وسیله تحقق ارزش ها و احکام الهی در جامعه واقع شده است به درگاه خداوند شاکر خواهد بود و چنین مدیری هیچ وقت دچار روحیه استکباری و تکبر و غرور و نخوت نخواهد شد و بالعکس روحیه تواضع سرتاسر وجودش را در بر خواهد گرفت چرا که منشا همه قدرت ها و توان ها را خداوند متعال دانسته و طبعا به گونه ای رفتار خواهد کرد که مورد رضای او باشد و مسلما تکبر و غرور در برابر بندگان خدا مورد رضای خداوند نخواهد بود و بالعکس، در مقابل کسانی که روحیه استکباری داشته و در مقابل فرمان خدا ایستاده و سر بندگان خدا تکبر و ظلم می نمایند با قدرت ایستاده و تواضع نخواهد نمود. بنابراین ایمان راسخ به اسلام و عمل به آن از ضروریات اولیه یک مدیریت است زیرا اولا طبیعت کارهای مدیریتی به خصوص برای نفس سرکش انسان تکبرزا می باشد مثلا فردی که در راس کاری قرار گرفته و مدیر کل یا رئیس یا مدیر عامل یا وزیر یا رئیس دولت یا رئیس جمهوری یا وکیل یا فرماندار یا استاندار یا فرمانده و و ... شده است به لحاظ وجود نفس سرکش در انسان، خود به خود احساس نوعی برتر بینی بر دیگران می نماید اعم از این که در حیطه اختیارات و قلمرو مدیریتی او باشند یا این که نباشند و مردم عادی جامعه باشند، و مظاهر این تخبتر و تکبر به شکل های مختلف مشاهده می گردد، مانند قیافه و ژست گرفتن ــ برخورداری از امکانات و وسایلی شیک تر و مدرنتر ــ اتاق کار تشریفاتی ــ میز و صندلی ها و مبلمان باصطلاح طاغوتی ترــ امتیازات اجتماعی بالاتر از دیگران و غیره و بهترین شکل تظاهر این خصیصه ناپسند، همان برخورد غرور آمیز با ارباب رجوع و مردم است و متاسفانه در جوامع بشری در طول تاریخ این سنت نکوهیده آن چنان رایج و مرسوم بوده که همیشه به صروت فرهنگ غالب بر اذهان جامعه حکومت کرده و نه تنها مدیران اجتماعی مغرور، این امر را حق مسلم خود دانسته بلکه مردم جامعه نیز امر بر آنها مشتبه شده و در مناسبات خود با مدیران به گونه ای عمل می کرده اند که به این خصلت ناپسند مشروعیت می بخشیده اند و همیشه بهترین امکانات ــ کاخهاــ امتیازات اجتماعی ــ ابزار محیط کار و و ... متعلق به مدیران و فرماندهان، حاکمان، پادشاهان، روسای جمهور، والیان و و ... بوده است و فقط در نهضت های پیامبران الهی ــ و به خصوص در حکومت های اسلامی ــ این سنتِ غلطِ تاریخ اجتماعات بشری معکوس شده و تغییر یافته است. و ما در صدر اسلام نمونه های زیادی داریم و امروزه نمونه عینی در نظام اسلامی جامعه ما، وجود با برکت حضرت امام خمینی مدظله العالی است که با آن همه عظمت جهانی و جایگاهی که در قلب مسلمانان جهان دارد، معهذا وقتی انسان به حسینیه جماران می رود و یا اتاق محل سکونتش را می بیند و یا تغذیه اش و وسایل زندگی اش را جستجو می کند و یا رفتارش را مشاهده کرده و یا می شنود که او دنیا و ارزش های دنیوی را با آن همه امکانی که برایش وجود دارد، طلاق داده و ترک گفته و نفس سرکش را به شدت مهار کرده و بر آن مسلط شده و در نهایت سادگی، زندگی نموده و حتی حاضر نشده تغییری در ساخت و بافت و فرش و زیلو و دیوار کاهگلی حسینیه جماران و محل سکونتش ایجاد گردد و در مقابل محرومین و کوخ نشینان و مردم ایثارگر شدیدا تواضع داشته و خود را نه رهبر بلکه طلبه ای بیش نمی داند و در عوض در مقابل ستمکاران جامعه بشری و مستکبرین و شیاطین هم چون کوهی بزرگ و استوار ایستاده و مقاومت نموده و نه تنها تواضع نکرده بلکه جبهه تهاجم را علیه آنها گشوده است، بی شک هر انسانی ایمان می آورد که این نظام های الهی و اسلامی است که می تواند سنت غلط تاریخ بشری را در هم شکسته و روح استکباری مدیریت های غیر اسلامی را نابود نموده و مدیران مؤمن به اسلام و ارزشهای الهی را در مقابل خداوند قادر و بندگانش متواضع نماید.

البته بین عملکرد متواضعانه و خدا پسندانه مدیران مومن به اسلام و پیدا شدن محبوبیت قلبی برای آنها در قلوب بندگان خدا، رابطه ای مستقیم وجود دارد. در این جا توضیح این نکته ضرورت دارد که ممکن است این مسئله جای سوال ایجاد کند که در نظام اسلامی جامعه ما اگر چه افراد مؤمن در جایگاه مدیریت های اجتماعی و اجرائی قرار دارند چرا هنوز ابزار تشریفاتی و محل کار و وسایل تشریفاتی به جای ساده زیستی در دستگاههای اداری و اجرائی کشور وجود دارد؟.

پاسخ این سوال روشن است؛ چرا که اولا این ابزار و مکان ها و وسایل از زمان حاکمیت نظام طاغوتی شاهنشاهی که مدیران آن از همان خصلت استکباری و در حد بالا برخوردار بودند باقی مانده و نمی شود آنها را از بین برده و یا انبار کرد و متقابلا برای تامین امکانات مورد نیاز ولو ساده، بودجه و هزینه جدیدی بر بیت المال تحمیل کرد.

ثانیا وجود روحیه استکباری که گفته شد در طول تاریخ و در جوامع و حکومت های غیر الهی به صورت فرهنگ غالب در آمده بود و طبیعتا در وجود ما انسان های رشد یافته در نظام طاغوت ریشه دوانده، و زایل شدن آن به ایمانی قوی و کار فرهنگی گسترده و مستمر نیاز دارد و طبعا انتظار تظاهر این روحیه در وجود افراد به شکل های مختلف امری نامعقول نیست منتها باید با کار فرهنگی وسیع و الگو قرار دادن ارزش های اسلامی، به ویژه نمونه مجسم و عینی این ارزشها یعنی امام بزرگوار امت تلاش گردد که علائق به اشیاء و ابزار تشریفاتی زایل گردد زیرا اگر این کار نشود. این خطر نیز وجود دارد که تدریجا غفلت به وجود آید و خدای ناکرده امر مشتبه گردد که وجود این ابزار تشریفاتی و اسراف گونه، چیز خوبی است و مغایرتی با ارزشها ندارد! و لذا باید متوجه بود که یکی از ضروریات تواضع و درهم شکسته شدن روحیه استکباری در وجود مدیران سیاسی ــ اداری ــ اجرائی ــ اجتماعی ــ نظامی و غیره که همیشه در معرض این خطر بزرگ قرار دارند، دوری جستن از تشریفات و وسایل لوکس و مکان ها و ابزار تجملاتی است. به علاوه این که یک مدیر در نظام اسلامی وظیفه دارد زمینه های اجرائی احکام و ارزشهای اسلامی را در سطح جامعه به ویژه در قلمرو و حیطه عملیاتی خود ایجاد نموده و به آنها تجسم عینی دهد و این امر تنها محدود به حفظ شعائر اسلامی در قلمرو مدیریت و آراسته کردن ظاهر نمی گردد، بلکه وظیفه اصلی این است که ماهیت فعالیت ها ــ برنامه هاــ سیاست هاــ خط مشیهاــ اقدامات ــ جهت گیریهای مجموعه حیطه مدیریت برخاسته از متن اسلام باشد و اقدام و اعتقاد به چنین امر مهمی مسلما در گرو ایمان و اعتقاد راسخ به اسلام و ارزشهای متعالی آن را طلب می نماید. بنابراین مدیر باید این ویژگیها را دارا باشد تا تمام وجود خود و دستگاه و حیطه مدیریت خود را در راستای مکتب قرار داده و تلاش در این زمینه را برای خود تکلیف اسلامی بداند.

 

2ــ دارا بودن ارشدیّت تقوائی نسبت به همکاران حیطه مدیریت:

تقوی و پرهیزکاری و خدا ترس بودن، لازمه یک مدیریت در نظام الهی و اسلامی می باشد و البته این شرط در گِرو شرط اول یعنی ایمان راسخ به اسلام قرار دارد. یک مدیر معمولا اختیارات وسیعی نسبت به همکاران خود در امور دستگاه و سازمانش دارد و تجربه ثابت کرده است که کمتر می توان با امور بازرسی یا برقراری نظارت و ارزشیابی، مدیریت را کنترل نموده و رفتارش را مراقبت کرد و نظام های اجرائی که اصل را بر عدم اعتماد به کارگزاران خود گذاشته اند و باصطلاح نظامات کنترلی و نظارتی برقرار کرده اند مانند نظام اجرائی فعلی کشور که از گذشته باقی مانده و متاسفانه هنوز هم به شکل ساختاری و اساسی و بنیادی تغییر نکرده و روح و اصل عدم اعتماد بر زوایا و مقررات و نظامات آن حکم فرما می باشد، نه تنها نتوانسته اند رفتار مدیران را کنترل نمایند بلکه گریز از مقررات آن و تخلّفات و حیف و میلها به مراتب زیادتر بوده و شاید هم این امر عکس العمل سخت گیریهای ناشی از عدم اعتماد به کارگزاران باشد. لذا در نظام اسلامی که نظام اجرائی آن باید بر اصل اعتماد به کارگزاران پایه گذاری گردد به طریق اولی باید مدیران آن پرهیزکار و با تقوی بوده تا علاوه بر خصلت عمومی پرهیزکاری، در انجام وظیفه سازمانی و بهره برداری از امکانات و نیروها و منابعی که در اختیار دارد، تمام کوشش خود را به کار برده و خداوند را در همه حال حاضر و ناظر بر اعمال خود ببیند و وقتی اِعمال نظارت از ناحیه او را اصل بداند مسلما نیازی به نظامات کنترلی انسانی نخواهد داشت. ناگفته نماند که وجود پرهیزکاری و تقوی در مدیریت به ویژه ارشدیت تقوایی باعث به وجود آمدن اعتماد و اطمینان از ناحیه همکاران و کارگزاران دستگاه شده و مردم نیز به مدیریت اعتماد خواهند داشت.

 

3ــ آشنائی با معارف اسلامی:

یک مدیر به منظور تصحیح رفتار و عمل کرد خویش و تطبیق آن با معیارها و ضوابط و ارزشهای اسلامی چه در مسائل فردی و چه در مسائل اجتماعی از طرفی، و نیز به منظور تطبیق کلیه فعالیت هاــ سیاست هاــ برنامه ها و خط مشیهای دستگاه و سازمان و حیطه مدیریتش با متن اسلام، لازم است آگاهی از معارف اسلامی داشته باشد چرا که ضعف اطلاعات و معارف اسلامی باعث خواهد گردید که او از دیدگاه اسلام نسبت به مسائل مختلف بی اطلاع بوده و معیار و محکی برای تطبیق خود و رفتارها و عملکردهای فردی و اجتماعیش در اختیار نداشه و یا لااقل از آنان بی اطلاع باشد. البته به این نکته مهم نیز باید توجه داشته باشد که داشتن آگاهی و آشنا بودن با اصول اعتقادات و احکام و اخلاق اسلامی او را بی نیاز از مشورت با اندیشمندان و صاحب نظران و متخصصین مسائل اسلامی به ویژه در اسلامی کردن ماهیت فعالیت ها و برنامه ها و سیاست ها و جهت گیریها نخواهد کرد. بنابراین باید این تواضع را نیز داشته باشد که او در زمینه مورد نظر، تخصص اسلام شناسی را ندارد و بر اساس اعتقادی که به اسلامی کردن امور دارد، می بایست نزد اسلام شناسان واقعی و اساتید و فضلای حوزه های علمیه که در مسائل اسلامی تسلط دارند رفته و از نقطه نظرات اسلامی آنها مطلع شده و آن را بکار بسته تا خدای ناکرده دچار اشتباه نگردد.

 

4ــ برخورداری از اخلاق اسلامی:

هر مدیریتی به طور طبیعی با افراد و همکاران و ارباب رجوع در ارتباط با وظایف سازمانی و اجتماعی که به عهده دستگاه و حیطه مدیریتی او است، سر و کار دارد و داشتن اخلاق اسلامی در ارتباط با رفتارها و کردارها و برخوردها، موضوعیت پیدا می کند. اگر مدیریت دارای ویژگیهای اخلاق اسلامی و خلق نیکو باشد تاثیر مثبت زیادی در ایجاد رضایت مندی عمومی و مردمی و نیز جلب اعتماد آنها و ایجاد علاقه و رغبت در همکاران و کار گزاران دستگاه از خود به جا می گذارد و بالعکس نداشتن اخلاق نیکو باعث زدگی مردم و نارضایتی آنها و نبودن رغبت و کشش همکاری در بین همکاران مدیر با او خواهد گردید و نارضایتی عمومی شکل خواهد گرفت. مشکلی که هم اکنون دستگاه های اجرائی کشور ما مقداری دست به گریبان آن می باشد همین مسئله است که بعضی برخوردهای غیر اسلامی و غیر اخلاقی و حتی غیر مسئولانه از ناحیه بعضی از کارگزاران که متخلق به اخلاق اسلامی نیستند با مردم و ارباب رجوع باعث نارضایتی مردم گردیده است. تجربه ثابت کرده است که وجود اخلاق اسلامی در مدیریت یا کارمندان علی رغم تامین نشدن خواسته ارباب رجوع باعث نه تنها رضایت او گردیده بلکه باعث شده که بعضی عیوب اجرائی مدیریت و کارمندان و دستگاه از ناحیه مردم نادیده گرفته شده و پوشیده گردد.

لذا این اصل از اهمیت خاصی برخوردار است و باز هم در گرو اصل اول یعنی ایمان و اعتقاد راسخ به اسلام و ارزشهای آن قرار دارد. در اینجا ذکر مثالی لازم به نظر می رسد که اگر فرضا فرمانداری به روستائی برود و با برخورد اسلامی توام با تواضع با مردم برخورد کند و خواسته های مردم را با زبان خوش بررسی و پاسخ منطقی با توجه به شرایط و اوضاع و احوال کنونی بدهد، تجربه ثابت کرده که مردم با مشاهده همین شیوه برخورد متقاعد شده و به گفته های او اعتماد خواهند نمود ولی بالعکس اگر همین فرماندار با برخورد زننده توام با تکبر با مردم برخورد کرده و چند خواسته مردم را نیز برآورده نماید، در عین حال مردم خواهان نه تنها رفع سایر خواسته های خود خواهند بود بلکه توجیهات او را در زمینه نبود امکانات نپذیرفته و اعتماد بر گفته هایش پیدا نخواهد نمود.

مسئله اخلاق آن قدر مهم است که می بینیم اسلام به وسیله همین اصل مهم، قلب های انسان ها را تسخیر کرده و افراد به اسلام گرویده اند و حضرت رسول صلی الله علهی و آله که مظهر اخلاق اسلامی بوده، خداوند او را اسوه و الگو برای امت اسلامی قرار داده و به انسانها تاکید شده که به اخلاق اسلامی و الهی متخلّق گردند. بنابراین لازم است مدیریت ها با الگو قرار دادن حضرت رسول صلی الله علیه و آله، به اخلاق اسلامی متخلق شوند و در مقام عمل به گونه ای باشند که خود الگو و نمونه برای همکاران و کارگزاران و ارباب رجوع واقع شوند.

ادامه دارد

پاسخ به نامه ها

تذکر مهم

نامه های بسیاری از برادران و خواهران می رسد که چاره ای نداریم به جز نادیده گرفتن و به آن پاسخ ندادن. و دلیل این کار، بی اعتنایی به نامه های خوانندگان عزیز مجله نیست بلکه دلیل آن این است که آدرس کامل و نام کامل یا یکی از این دو را ندارند.

همه توقع دارند که پاسخ آنها در مجله درج شود غافل از اینکه در این صورت، باید تمام مجله را به این بخش اختصاص دهیم. لذا برای چندمین بار این مطلب را متذکر می شویم که تنها نامه هائی در مجله درج می شود که پاسخ آنها برای عموم مفید باشد یا به تشخیص هیئت تحریریه، عذر نویسنده در عدم ذکر آدرس و نام کامل پذیرفته باشد.

بخش پاسخ به نامه ها

·        کرج ـ ن‌ ـ ص ـ ه

در مواردی که شما پرسیده اید ازدواج جایز است.

·        تهران ـ برادر، الف ـ ت

1ـ اگر به دلیل فقدان آب تیمم کردید هر گاه به آب دست یافتید تیمم باطل می شود.

2ـ اگر در حال نشستن و قبل از ورود به تشهد و قبل از قیام شک کنید که یک سجده انجام داده اید یا دو سجده باید سجده دیگری را انجام دهید.

3ـ بسم الله الرحمن الرحیم برای شروع در هر کار خوب و مطلوب است به خصوص عبادت و خواندن قرآن هر چند از اواسط سوره باشد.

4ـ اگر بعد از وضو شک کند که مسح کرده یا نه وضو صحیح است.

5ـ اطاعت از پدر و مادر تنها در مواردی واجب است که امر آنها مبنی بر شفقت و مهربانی باشد نه اوامر خودسرانه و بی دلیل یا برای منافع شخصی خود و اما در مواردی که خلاف شرع است اطاعت از آنها حرام است.

·        برادر عبدالله ع ـ م

نوشته اید می خواهم اخلاقی خوب و پسندیده و مورد رضای خداوند داشته باشم و می خواهم فردی متقی و پرهیزکار باشم و می خواهم تمام صفات پستی را که موجب گمراهی انسان می شود از خود دور کنم و به خدا نزدیک شوم. کتابهای اخلاقی را زیاد مطالعه کرده ام و در آن لحظه تصمیم خود را گرفته ام اما بعد از چند روز همه چیز فراموش می شود و ... .

آری برادر! همه انسان ها در پی کمال اند و همه صفات خوب و پسندیده و اخلاق فاضله و ایمان و تقوی را دوست دارند ولی می بینید که اکثر انسان ها در پی کسب این کمالات نیستند. و این فقط یک دلیل دارد و آن سختی راه است. راه بی بند و باری و بی اعتنائی به احکام شرع و رهائی از قید و بند اخلاق بسیار آسان است و همه خواسته ها و تمایلات انسان را در حد مقدور برای انسان تجویز می کند ولی تقوی و اخلاق انسان را در غل و زنجیر محکمی می بندد. عقل را به همین دلیل عقل گفته اند. عقل به معنای بستن است.

نامه های زیادی از برادران و خواهران در این زمینه به ما می رسد همه خواهان یک داروی سحر آمیز یا دعای موثری هستند که فورا و بدون زحمت و بدون نیاز به تحمل سختی ها و ترک تمایلات و هواهای نفسانی راه صد ساله را یک شبه بپیمایند و در عین حال که از همه لذت ها و خوشیها برخوردارند انسانی کامل و با تقوی و ایده آل بشوند. متاسفانه نه چنین داروئی وجود دارد و نه چنان دعائی. راه تقوی راهی سخت و دشوار است. کسی که طالب کمال است باید بر نفس خویش مسلط شود و آن را مهار کند. البته علمای اخلاق راههائی برای معالجه بیماریهای اخلاقی ذکر کرده اند ولی همه آنها بدون مهار کردن نفس میسر نیست.

·        باختران ـ برادران مصطفی و مرتضی فرزندان مجتبی

به هیچ وجه جایز نیست به او اظهار تمایل کنید و هم چنین برای او جایز نیست. حرمت حریم ازدواج را نگه دارید.

·        تهران ـ برادر حمید سادات اخوی

سوال شما در رابطه با سخن حضرت امام است که فرمودند من تا کنون دو رکعت نماز برای خدا نخوانده ام. نوشته اید بعضی دانسته یا ندانسته این سخن را به طور نامطلوبی معنی می کنند. پاسخ این است که حضرت امام توضیح دادند که نمازهای ما برای رفتن به بهشت و فرار از جهنم و عذاب خداوند است بنابراین باز هم برای خود نماز می خوانیم. ایشان در یکی از تالیفات ارزنده شان فرموده اند حتی اگر کسی به قصد رسیدن به مقامات عالیه قرب الهی و تمتع به لقاء‌الله نیز نماز بخواند باز هم مرحله کامل اخلاص را ندارد تا چه رسد به نمازهائی که به امید بهشت است. زیرا آن هم برای خود است. تنها کسی موفق می شود که فقط برای خدا نماز بخواند که در عالی ترین مقام عرفان الهی باشد. امیرالمؤمنین علیه السلام می تواند ادعا کند که من چون ترا اهل عبادت دیدم عبادتت می کنم. ما اگر ادعا کنیم سخنی گزاف نگفته ایم بلکه باید اعتراف کنیم که ما هنوز نمازی با اطمینان کامل به آثار آن نخوانده ایم و شاید اکثرا چنین باشد که به امید نماز می خوانیم. مرحله ای که حضرت امام فرمودند باز هم یک مقام عالی است که انسان به آخرت یقین داشته باشد و برای بهشت نماز بخواند. البته نه به عنوان معامله و قرار داد و گرنه نماز نخواهد بود بلکه به قصد تحصیل رضای الهی و امتثال فرمان او که بهشت را در پی دارد.

·        اندیمشک ـ برادر محسن درودیان

رقیه دختر امام حسین علیه السلام است که در حادثه عاشورا ظاهرا سه ساله بوده است و در خرابه شام با دیدن سر مقدس پدر جان خود را از دست داد. و هم اکنون مزار مطهر او به رغم دشمنان اموی و پیروانشان در همان شام مزار خاص و عام است.

·        کاشمرـ خواهر، س ـ م‌ـ 535

بدون آدرس توضیح کافی مشکل است ضمنا شما نیز توضیحتان در رابطه با سوال کافی نیست.

·        ملایرـ برادر حسین 444

توبه کنید و به لطف خداوند امیدوار باشید. چیز دیگری بر شما نیست.

·        مهدیشهرـ برادر، م ـ م ـ م

توضیح کافی و آدرس کامل بدهید.

·        قزوین ـ برادر، ح ح ح ـ 7431

شما کاملا طبیعی هستید نگران نباشید.

·        تهران ـ خواهر لیلا ـ هـ

ناامید و نگران نباشید چنین نیست که ساختار شخصیت فرزند به طور کلی تحت تاثیر محیط باشد بلکه محیط و خانه جزئی از عوامل موثر در افکار و اخلاق و روحیه انسان است و انسان می تواند در بدترین شرایط به بهترین نحو تکامل یابد. بسیاری از شخصیت های بزرگ صدر اسلام جوانانی بودند که در خانه های مشرکین تربیت شده بودند ولی یک ملاقات با رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم چنان تحولی در آنان به وجود آورد که راه صد ساله را یک شبه طی کردند. شما سعی کنید در همان محیط که چندان هم ناسالم نیست یا مطالعه کتب اسلامی و رعایت احکام شرع به جای این که تحت تاثیر قرار بگیرید در آنان اثر بگذارید و آنان را متحول سازید. چه بسا کودکان و نوجوانانی که پدر و مادر و دیگر بزرگترها را تحت تاثیر قرار داده اند. در رابطه با نوارهای موسیقی اگر پدرتان موافق نیست و جلوگیری خواهد کرد ابتدا آنها را نصیحت و سپس تهدید کنید و اگر موثر نبود پدر را مطلع سازید. ولی در رابطه با آن حادثه که گذشته است اگر دیگر تکرار نمی شود اقدامی ننمائید.

·        اصفهان ـ برادر، ع ـ ا

1ـ در مورد سوال اول و دوم یک کفاره واجب است.

2ـ آن گونه تخیلات نیز همان حکم را دارد.

3ـ‌ آن مطلب هیچ گونه اثری به شما نکرده و این فقط تلقین است که شما را ناراحت کرده است شما سالمید مطمئن باشید.

·        بیرجند ـ برادر، ض ـ ن ـ‌س ـ ی ـ 125

آن چه ملاحظه می کنید باز هم یک حالت طبیعی است و هیچ جای نگرانی نیست.

·        قم ـ برادر، ح ـ‌ع ـ‌17

گناه است ولی ضرری به شما نزده، نگران نباشید.

·        فیروز کوه ـ‌ برادر، م ـ‌ ا

1ـ روایتی که می گوید شهید شفیع هفتاد تن از بستگانش می باشد به این معنی نیست که هر کس ممکن است از این شفاعت استفاده کند. مقام شهید از مقام پیامبر بالاتر نیست و شفاعت او همه بستگان آن حضرت را فرا نمی گیرد بلکه قابلیت نیز لازم است.

2ـ بر غیر مسلمان سلام کردن کراهت دارد بلکه خلاف احتیاط است.

·        فامنین همدان ـ برادر علی اکبر عسکری

1ـ نوشته اید تازگی ها در صدا و سیما سرودهائی ساخته می شود که می توان گفت از نظر مطرب بودن کمتر از ترانه های سابق نیست و هم چنین در خواندن شعرهای عرفانی صدایشان را چنان می گردانند و چهچه می زنند که احتمالا (غنا) می شود لطفا مرا در این مورد این سوالات راهنمائی کنید که آیا از نظر شرع اشکال دارد یا خیر؟؟؟!!!

ما نیز از پیشروی مطربان و عقب نشینی مومنان در شگفتیم ولی به هر حال موضوع غنا اگر تشخیص داده شود حرام است و اگر مشکوک باشد اشکال ندارد.

2ـ آن قسمت از روزنامه و مجله که در آن آیات قرآن و اسماء محترمه معصومین است نگه دارید و در دریا یا رودخانه بیاندازید و از آن برای تمیز کردن شیشه و غیره استفاده نکنید و از هر کاری که موجب توهین مقدسات باشد اجتناب کنید.

·        ساری ـ خواهر، ح ـ ص ـ ش

آن گونه که نوشته اید او اصلا لایق شما نیست و نباید به فکر او باشید در عین حال از پدر و مادر خود کمک بخواهید آنها خیرخواه شما هستند.

·        تهران ـ‌خواهر، ب ـ ج 5000

خودتان خوب تشخیص داده اید که فریب ظاهر سازی او را خورده اید بنابراین بیش از این تسلیم شیطان و نفس اماره نشوید و بدون رضایت و موافقت پدر هیچ اقدامی نکنید.

·        گراش فارس ـ خواهر مریم ح

جلوگیری از بارداری شرعا اشکال ندارد، مگر این که وسیله ای باشد که موجب عقیم و نازا شدن مرد یا زن شود که در این صورت جایز نیست. و اما از نظر بهداشتی متاسفانه همه راههای آن ضرر دارد ولی نسبت به افراد متفاوت است. باید با مراجعه به پزشک نوع مناسب خود را که ضرر کمتری دارد معین کنید.

·        چالوس ـ برادر، ف ـ‌ ک

نصیحت ما این است که هرگز ابراز چنین مطلبی نکنید. ازدواج باید به همان روال سنتی و با خواستگاری و توافق خانواده و رعایت مصالح طرفین در تاسیس زندگی مشترک باشد. این فرهنگ منحط غربی که براساس ارتباط های نامشروع قبل از عقد شرعی است گناه است و موجب آلوده شدن جامعه می باشد. باید همگی سعی در زدودن این تقلید های نابجا از کفار داشته باشیم.

·        تکاب ـ خواهر فاطمه پوره

1ـ زیارت قبور برای زنها مکروه نیست بلکه در عروه آمده است که برای مردان و زنان مستحب است آن حدیث اعتباری ندارد.

2ـ‌ زیارت قبور در روز دوشنبه و پنج شنبه به خصوص عصر پنج شنبه و صبح شنبه مستحب است به شرط آن که صبور و بردبار باشند و بر مردگان خویش جزع نکنند.

3ـ مومن نباید از برادر یا خواهر مومنش کینه داشته باشد مطالبه حقوق هم نباید موجب کینه توزی شود.

4ـ میتی که باید غسل داده شود و بدون غسل دفن شده اگر نبش قبر موجب توهین او یا ایجاد مشکلی برای دیگران نباشد باید قبر او را نبش کنند و غسل دهند.

·        درود امضا محفوظ

سوال شما در رابطه با زن ضعیف و مسنی است که از شوهر فقط یک هشتم به او ارث می رسد و ما بقی را فرزندان تقسیم می کنند و این مقدار برای مخارج چند ماه زندگی او کافی است بعد از آن چه کار کند و اسلام چه فکری برای این گونه بازماندگان میت کرده است؟

پاسخ این است که نفقه این مادر بر فرزندان او واجب است. هر گاه نیازمند شد باید آنها مشترکا مخارج ضروری او را تامین کنند. و اما از ارث میت بیش از یک هشتم نمی برد.

·        کرج ـ برادر، د ـ‌ 123

1ـ به هر وسیله است باید صاحب آن موتور را راضی کنید یا قیمت آن را بپردازید.

2ـ کفاره روزه بر خود شما واجب است و بر پدرتان واجب نیست پول آن را بدهد اگر پول ندارید 60 روز روزه بگیرید ولی اگر پدر به شما پولی بخشید می توانید از آن کفاره را بپردازید.

·        کنگاور ـ برادر، ا ـ ام

گناه نیست ولی تا حد مقدور از آن روش اجتناب کنید.

·        پلدختر ـ برادر غلامرضا محرابی

·        تهران ـ براردر محمد رضا ابراهیم نوری

با تشکر و سپاس فراوان از شما برادران عزیز که نهایت لطف و محبت را به ما داشتید و با تشکر از دیگر برادران و خواهران که با نامه، انتقاد یا پیشنهاد و اظهار همدری و محبت می کنند به علت کمبود جا از ذکر نام آنان متاسفانه معذوریم.

 

 

تعداد مشاهده مقاله: 86