مدیریتهای اجرائی

ساختار نظام اجرائی کشور

قسمت بیست و یکم

مدیریتهای اجرائی

محمدرضا حافظ نیا

13- شهادت و اعتماد بنفس و قدرت تحمّل مشکلات و مصائب:

صفات مزبور از ضروریات یک مدیر است چرا که انجام امور بدون مشکلات و مصائب و تنگناها کمتر مقدور می باشد و بعبارتی بندرت اتّفاق می افتد که امری بی دردسر و مایه گذاشتن از خود صورت پذیرد. اگر امور حیطه مدیریت بصورت عادی و بدون رنج و زحمت انجام گیرد مدیریت هنر نکرده است بلکه هنر مدیریت زمانی جلوه می نماید که مدیر با مشکلات و مسائل و گرفتاریها و کمبودها دست و پنجه نرم کند و از وجود آنها هراسان نشود و با شهامت و جرأت به مبارزه با آنها بپردازد و با تکیه بر الطاف الهی مشکلات را از سر راه برداشته و امور را به انجام برساند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بلحاظ بارث ماندن یک کشور عقب افتاده و وابسته به خارج، با انبوه مسائل و تنگناهای اقتصادی- اجتماعی- فرهنگی- علمی- تکنولوژیکی و غیره، و نیز بروز مشکلات فراوان ناشی از سیاستهای تخریبی استکبار جهانی علیه انقلاب اسلامی و در رأس آنها جنگ تحمیلی و محاصره اقتصادی، مشکلات اجرائی کشور بمراتب افزونتر گردیده است و بار سنگین آنها بر دوش انقلاب اسلامی و مدیران جوان و تازه نفس و متعهد افتاده است. این مدیران تازه نفس و متعهد که هنرمندی از خود نشان داده و امور کشور را بانجام رسانده و از ماین طوفان بحرانهای سیاسی- اجتماعی- فرهنگی- اقتصادی و غیره عبور داده و پایه های انقلاب اسلامی را در عرصه بین المللی استحکام بخشیده اند عموما بر اساس تعهد خویش به اسلام و نظام الهی حاکم بر کشور مسئولیتهای مدیریتی را تقبّل نموده و همه سختیها را به جان و دل پذیرفته اند، و با شجاعت و اتکای به نیروی لایزال الهی و اعتماد به نفس پنجه در پنجه مشکلات و مسائل درون زا و برون زای کشور انداخته و کشور را از میان طوفان حوادث به سلامت عبور داده اند آنها در واقع هنرمندی از خود بخرج داده اند. هرچند نارسائیها و مشکلات متعدد نیز در زمینه های مختلف وجود دارد که امری طبیعی است.

عشق و ایمان به الله به آنها شجاعت و شهامت قبول آگاهانه مدیریت با همه مشکلات و مسائل آن بخشیده و هراسی بخود راه نداده اند و با مشکلات مبارزه نموده وو از جسم و جان و آبرو و حیثیّت خود با تمام وجود مایه گذاشته و می گذارند. چرا که حفظ انقلاب اسلامی و اداره کشور و چشیدن ارزشهای متعالی اسلام و دست آوردهای ارزشمند انقلاب اسلامی در عرصه جهانی و نیز در داخل کشور نیاز به ایثار جسم و جان و آبرو و حیثیت و بالاخره خون دارد و مدیران متعهّد نظام جمهوری اسلامی سالها است که به این امر مقدس، با اطمینان خاطر اشتغال داشته و دارند. اعتماد به نفس نیز یکی از جنبه های دیگری است که مدیران انی نظام بر روی آن حساب کرده و بکار بسته اند و در زمینه های مختلف بر توانائیها و امکانات خود و درون کشور تکیه کرده اند چرا که امام بزرگوار امت فرمود که: «باورتان بیاید که می توانید» و این خصلت ارزشمند باور مدیران جوان و ایثارگر و پرشور انقلاب اسلامی آمد. البته این فرموده امام عزیز معنای عمیق تری داشته و در تمامی عرصه های فرهنگی و علمی و تکنولوژیکی و سیاسی و نظامی و اقتصادی و اداری و غیره نیز کاربرد دارد و دوای درد وابستگی تمام کشورهای جهان سوم در ابعاد مختلف و شفای آنها و ورود به صحنه استقلال و رشد و توسعه و نجات از چنگال شبکه عنکبوتی سلطه استکبار جهانی، همین داروی شفابخش فرموده امام مسلمین و مستضعفین و ستمدیدگان جهان است.

بنابراین یکی از ویژگیهای مدیران بویژه در شرایط بحرانی و حضور تمام عیار مشکلات و مصائب، خصلت شهامت و اعتماد بنفس و تحمل مشکلات می باشد و استقامت و بردباری و توکل بر خداوند متعال عامل اصلی غلبه بر مشکلات و مسائل است که مدیران در جمهوری اسلامی تا کنون به این مشخصه آراسته بوده اند و ادامه راه مقدسی که انتخاب کرده اند نیز نیاز به این خصلت دارد.

14- قدرت ابتکار و خلاقیت و نوآوری:

ابتکار لازمه هر امری است افرادی که فاقد قدرت ابتکار و خلاقیت می باشند فعالیتهایشان بیروح است و نگهدارنده وضع موجود نیز بزحمت می توانند باشند. فردی که ابتکار ندارد تا زمانیکه عهده دار امری می باشد در آن امر پویایی و تحرک و رشد و تکامل وجود نخواهد داشت در صورتیکه گسترش جوامع بشری و لزوم تأمین نیازهای معنوی و مادی گروهای انسانی مستلزم تکامل و رشد و گسترش فعالیتهای اجتماعی و علمی و فنی است. جریان توسعه جوامع، جریان تکاملی و گسترشی است و لذا جریان تأمین نیازها نیز باید تکاملی و گسترشی باشد تا با هم در طول زمان متعادل گردند و جریان تکاملی امور، مستلزم وجود پدیده ابتکار و خلاقیت می باشد.

بنابراین هرچند ابتکار و خلاقیت نعمت خدادادی است که در همه افراد ممکن است وجود نداشته باشد لکن امری ضروری است که مدیران اجرائی جامعه باید بیش از همه متصف به این صفت باشند تا بتوانند برای اداره امور و گسترش فعالیتها متناسب با گسترش نیازهای انسان و جامعه، روشها و زمینه های فعالیتی جدیدی را ابداع نمایند و به آن بُعد اجرائی بدهند. مدیرانی که فاقد روحیه ابتکار و نوآوری باشند وضع موجود را حفظ و ثابت نگه خواهند داشت در حالیکه نیازهای جامع رو به رشد بوده و دستگاه مسئول تأمین نیاز جامعه نخواهد توانست خود را متناسب با نیازها هماهنگ نماید و لذا مشکلات مربوط به آن دستگاه بصورت کمبود و تنگنا در سطح جامعه ظهور خواهد نمود در صورتیکه اگر مدیر مبتکر و نوآور بوده و بقول معروف دارای دید برنامه ریزی ابداعی باشد غلبه بر مشکلات و تنگناها امکان پذیر خواهد بود.

15- قاطعیت بجا و داشتن قدرت تصمیم گیری:

مدیر باید در شرایط مختلف که با آن روبرو می گردد دارای قدرت تصمیم گیری و قاطعیت باشد. خصوصاً در شرایط بحرانی، باید مدیر بتواند تصمیم بجا بگیرد و بر شرایط بحرانی غالب آید. اگر مدیر فاقد این خصوصیت باشد و احتیاطات بیجا بنماید و در تصمیم گیری تردید داشته باشد نخواهد توانست دستگاه را اداره نماید. بویژه در شرایط بحرانی سر رشته امور از دستش در رفته و خودش و دستگاه مربوط به او در گرداب مشکلات فزاینده غرق شده و سقوط او را در پی خواهد داشت. این امر بدنی معنا نیست که مدیر بدون حساب تصمیم بگیرد و بگونه ای دیگر باعث آشفتگی در امور دستگاه بشود بلکه غرض تصمیم گیری بجا و پرهیز از ملاحظات و تردیدهای بی موردی است که نتیجه آن مَثَل معروف «نوش دارو بعد از مرگ سهراب» می باشد. هر دستگاه اجرائی در حین گذر از داخل زمان با شرایط پیش بینی نشده ربورو می گردد که عوامل متغیر و متعدد از بیرون بر دستگاه اجرائی اثر می گذارند و از درون نیز دستگاه ها متأثر می شوند؛ بنابراین برای برخورد با عوامل متغیر بیرونی و درونی تأثیر گذار بر روند جاری فعالیت دستگاه ها، باید صفت مزبور در مدیریت وجود داشته باشد تا با نگرش عاقلانه و عالمانه به وضعیت ایجاد شده بتواند درست تصمیم بگیرد و امور را رتق و فتق نماید و از شتاب زدگی و هراسان شدن پرهیز نماید و متقابلا آنقدر تردید ننماید که کار از کار بگذرد. گاهی اوقات نابسامانیهای اجتماعی مربوط به دستگاه های اداری و اجرائی که مردم از آن رنج می برند ناشی از این دو حالت افراط و تفریط در تصمیم گیری مدیریت است که باید در انتخاب مدیران به خصلت قدرت تصمیم گیری بجا توجه شود.

16- پشتکار در امور:

عموما انجام بموقع امور نیاز به پشتکار و پیگیری دارد. خصیصه فراموشی در افراد و یا تراکم کار در دستگاه ها و یا کم توجهی و بی رمقی بعضی از کارکنان و عدم احساس مسئولیت آنان باعث می گردد که یک امر که مقدمات انجام آن صورت پذیرفته است در میان راه متوقف گردد. بنابراین برای پرهیز از فراموشی و توقف در روند انجام امور ضرورت دارد پیگیری انجام پذیرد و مدیریت باید دارای روحیه پشتکار بوده و راه و روشی ابلاغ نماید که بتواند امور را تا حصول نتیجه نهائی تعقیب نماید در غیر اینصورت کارها شروع می شوند ولی در وسط راه بفراموشی سپرده شده و رها می گردند و انرژی های صرف شده نیز هدر می روند. اصلِ ضرورت پشتکار و پیگیری در مقیاسهای مختلف مصداق دارد و از یک مکاتبه ساده به ادارات برای یک تقاضای کوچک آغاز شده و تا طرح های عمرانی کلان ملی که دارای فازهای متعدد بوده و انجام آن چندین سال طول می کشد را در بر می گیرد.

17- توان و سلامت جسمی و روحی:

در انتخاب مدیران باید به این امر توجه شود و سعی گردد حتی المقدور مدیران سالم از نظر روحی و جسمی انتخاب کردند که دارای نیرو و توان و فراغت لازم برای انجام وظیفه باشند. مدیران مریض احوال از نظر روحی و جسمی نمی توانند دستگاه مربوطه را درست اداره کنند و نتیجه این امر کاهش راندمان دستگاه و افزایش سرگردانی و تأخیر در انجام امور مردم می باشد.

18- تیز هوشی و درک مسائل:

این صفت نیز لازمه مدیریت مطلوب است. مدیریت اگر از تیزهوشی و ادراک سریع مسائل برخوردار نباشد و دیر به عمق قضایا پی ببرد و یا متوجه امور نباشد نخواهد توانست در کارش توفیق زیادی کسب نماید. مدیران تیزهوش و متوجه و هوشیار اولا- با اولین نظر به مسائل، عمق قضایا را متوجه شده و می توانند به سرعت آن را تجزیه و تحلیل ذهنی نمایند. ثانیا- در تصمیم گیری با سرعت و بجا عمل نمایند و ثالثا- نیازی به توضیحات زیاد و مکرر پیرامون یک مسئله از طرف ارباب رجوع و یا همکاران خود ندارند، و بقول معروف بسرعت مسئله را می گیرند و در وقت خویش و مردم صرفه جوئی می کنند. بعلاوه اینکه مدیران تیزهوش مسائل را درست تر نیز درک می کنند و مدیران کم هوش به غفلت افتاده و موجبات گرفتاری برای خود و دستگاه و مردم را فراهم می نمایند و گاهی اوقات افراد موذی کارمند و غیر کارمند از کنار مدیران کم هوش و کُند ذهن و غافل سوء استفاده مالیو غیر مالی می کنند.

19- تقیّد به اجرای قوانین و مقرّرات:

جوامع بشری برای اداره خود نیاز به قوانین و مقررات موضوعه دارند و اصولا تحقق عدالت اجتماعی با وضع قوانین و اجرای صحیح آنها عملی می باشد. دستگاه های اجرائی نیز بر اسا قوانین مصوب نهاد قانون گذار کشور در جهت انجام یک وظیفه و خدمت اجتماعی تأسیس شده و در چارچوب قوانین و مقررات موضوعه به انجام وظیفه مشغول می باشند و نمی توانند خارج از چارچوب قوانین و وظایف مربوطه عمل کنند.

بنابراین، مدیریت باید ملتزم به رعایت قوانین و مقررات و اصولا دارای این روحیه باشد در غیر اینصورت دچار قانو شکین گردیده و علاوه بر اینکه قانون شکنی جرم است باعث می شود که اولا- هرج و مرج در دستگاه و جامعه حاکم شده و امور مختل گردد و ثانیا- عدالت اجتماعی در جامعه محقق نشده و حقوق عده ای از مردم پایمال شده و بالعکس عده ای بیش از حق خویش برخوردار شوند.

20- تقیّد به نظم و ترتیب در امور و انضباط اداری:

بی نظمی در هر نهاد و دستگاهی منجر به حاکمیت هرج و مرج و گسیختگی امور در آ» می گردد و کارها نیز از مجاری مربوطه انجام نپذیرفته و امکانات و نیروها و وقتها نیز به هدر می روند. بنابراین نظم و ترتیب جهت سازماندهی امور و قرار گرفتن هرچیز و هر پدیده در جای خود و انجام امور از مجاری مربوطه و جلوگیری از وقفه و رکو در کارها و هدر رفتن نیروها، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است و مضمون حدیث شریف حضرت مولا علی (ع) که می فرماید: «اوصیکم بتقوی الله و نظم امرکم» دقیقا برای سلامت کار دستگاه ها و نهادها و انجام امور آنها مصداق دارد. مدیریت برای حصول به این هدف اساسی و حاکمیت نظم در دستگاهش باید از خود شروع کند و در کلیه جهات پایبند به نظم و ترتیب باشد تا بتواند دستگاه را منظم نموده و همکاران نیز به او تأسی جویند. ولی اگر او به این امر توجه ننماید قطعا همکاران نیز دچار بدآموزی شده و انضباط اداری در دستگاه کمتر حضور خواهد داشت.

21- قدرت حفظ و نگهداری نیروهای مفید همکار:

مدیریت باید دارای جاذبه بوده و نیروها را حفظ نماید. البته عوامل متعددی چون خط بازی، نداشتن ارشیدی، فقدان اخلاق اسلامی، تحقیر و بی توجهی و غیره در گریز نیروها مؤثرند و گاهی ممکن است مدیریت در اینجهت منفی حرکت کند و دستگاه را با رکود و وقفه روبرو نماید. لذا داشتن جنبه های مختلف جاذبه چون سعه صدر و ارشدیت و اخلاق و معاشرت خوب و غیره در مدیر باعث می گردد که جاذبه در دستگاه افزایش یافته و کارکنان نه تنها بفکر گریز از آن نیافتند بلکه با علاقه قلبی انگیزه فعالیت و تلاش بیشتر را داشته باشند.

22- قدرت اداره جلسات:

دستگاه های اجرائی برای انجام امورشان نیاز به جلسات بحث و بررسی و مشورت دارند و معمولا جلسات بوسیله مدیریت دستگاه برگزار می شود. بعبارتی اداره جلسات بعهده مدیریت است و اداره جلسه از حیث طرح و تبیین و توضیح مسئله یا مسائل و بقول معروف دستور جلسه، و اهداف مورد نظر از تشکیل آن و هدایت هدفمند بحث ها و مذاکرات و منتج به نتیجه کردن بحثها در قالب زمان پیش بینی شده از اهمیت خاصی برخوردار بوده و نیاز به تبحّر و هنرمندی و مدیریت خاصی دارد. بنابراین، مدیر باید دارای این مشخّصه باشد زیرا اگر فاقد قدرت اداره جلسات بوده و یا ضعیف باشد وقت جلسه و شرکت کنندگان در آ» را به بطالت گذرانده و ذهنیت منفی در افراد برای خودش نیز بوجود خواهد آمد. گاهی اوقات قدرت اداره جلسات مدیریت، معرّف میزان توان مدیریت نیز می باشد.

23- حساسیت در استفاده و حفاظت از امکانات دستگاه:

امکانات دستگاه ها و نهادها معمولا شامل بودجه، نیروی انسانی و وقت آنها، وقت و نیروی فکری مدیریت، وسایل و ابزار و غیره می باشد، در بهره برداری از امکانات مزبور باید: اولا- نهایت صرفه جویی اعمال گردد زیرا که آنها متعلق به بیت المال هستند و تلف کردن و اسراف در وقتها- بودجه ها و وسایل و ابزار مانند اتومبیل- برق- آب- لوازم التحریر و غیره مسئولیت دارد. ثانیا- از استفاده شخصی از امکانات بیت المال جلوگیری گردد. ثالثا- حداکثر بهره برداری مطلوب از امکانات یاد شده در جهت انجام وظایف و دستگاه و طبعا ارائه خدمت به مردم بعمل آید. مدیریت در این زمینه نقش مهمی بعهده دارد و لذا باید خود درارای روحیه لازم در این جهت باشد.

در اینجا به همین مقدار از صفات و ویژگیهای تخصصی و عملکردی مدیریت مطلوب اکتفا می گردد و توضیح این نکته را لازم می داند که این ویژگیها را در صورت وجود جوهره و استعداد مربوطه می توان از طریق آموزش افراد مستعد مدیریت پرورش داده و با گشودن بستر تجربه عملی ارشادی و نظارت شده، از آنها مدیران مجرب ولایق و رو به تکامل ساخت و دستگاه های اجرائی کشور را به مدیران و رهبران و هادیان متعهد و متبحّر و هنرمند مجهز نمود تا بتوانند کشور را در یک حرکت جمعی و هماهنگ در راستای اهداف ارزشمند انقلاب اسلامی جهت تکاملی و رو به رشد و توسعه بخشیده و از میان طوفان حوادث در عرصه جهانی و از درون زمان عبور دهند.

ادامه دارد