کیفیت حشر انسان ها

اصول اعتقادی اسلام

قسمت بیست و هشتم

«معاد»

کیفیت حشر انسان ها (4)

آیت الله حسین نوری

روز قیامت دارای مواقف و مراحل متعددی است که نخستین موقف آن باز یافتن حیات اخروی و بر انگیخته شدن انسانها است، این موقف «بعث» و «حشر» نامیده می شود موقفی است بسیار حساس و لحظه ای است بسیار مهم.

در تمام مدت عالم برزخ افراد صالح و شایسته یعنی کسانی که در زندگی دنیا خود را با اعتقادات صحیح و کامل و اخلاق شایسته، ساخته و مجهز کرده و به وظایف دینی خود عمل کرده اند در انتظار چنین لحظه ای به سر می برند و از خداوند تقاضا می کنند که پروردگارا صبح قیامت را پدید بیاور و وعده خود را محقق و عملی بسیاز تا در جوار مقدس پاکان و نیکان جای بگیریم و از نعمت های بهشتی برخوردار شویم.

اما کسانی که دارای انحراف اعقتاید یا اخلاق ناپسند یا انحراف عملی بوده اند و در راه انجام اهداف زندگی دنیا به ظلم و ستم و انجام گناهان دست یازیدند از فرا رسیدن چنین لحظه ای و آمدن چنین روزی در هول و هراس به سر میبرند.

قرآن مجید و احادیث معتبر اسلامی در رابطه با این موقف حساس فراوان سخن گفته و مکررا هشدار داده اند:

قرآن کریم به طور کلی مردم را در رابطه با آن موقف حساس به دو دسته تقسیم می کند و می فرماید: «یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقینَ اِلی الرَّحْمن وَفْدا و نَسُوقُ الْمُجرِمینَ الی جهنَّمَ وِردا»[1].

یعنی: روزی که گروه با تقوا را با تکریم و احترام سواره محشور می گردانیم و گناهکاران را به سوی جهنم می رانیم.

در تفسیر برهان نقل می کند که حضرت امیر مومنان (ع)از حضرت رسول اکرم (ص)شرح و توضیح درباره آیه اول که مربوط به حشر متقیان است خواستند حضرتش فرمودند: یا علی: «وفد» یعنی: گروهی که با تشریف و تکریم سواره وارد می گردند این گروه چون در دنیا تقوا را پیشه خود ساختند و در هر مرحله ای از مراحل زندگی براساس تقوا گام برداشتند خداوند آنان را برگزید و دوست خود گرفت و از اعمال آنان خشنود گردید، آنها در روز قیامت با چهره های نورانی سر از خاک برمی دارند و بر اندام آنها لباس های فاخر پوشانده می شود و فرشتگان الهی برای استقبال آنها می آیند و اطراف هر یک از آنان را هزار فرشته از پیش رو و جانب راست و چپ فرا می گیرد و آنها در حالی که بر مرکب مخصوصی سوار می باشند و فرشتگان آنها را همراهی می کنند حرکت می کنند و هنگامی به درب بهشت می رسند شربت گوارائی از شربت های بهشتی با آنها داده می شوند تا بنوشند و گفتار پروردگار متعال «و َ سََقیهم رَبُّهُمْ شراباً طَهُوراً»[2] یعنی: «خداوند آنها را از شربت پاکیزه سیراب می سازد» تحقق می یابد.

از آن پس خداوند متعال می فرماید: «اینان دوستان من هستند بدون توقف وارد بهشتشان بسازید که مشمول رحمت من می باشند».[3]

در رابطه با گروه مجرمین در آیه دوم از این دو آیه که ذکر گردید قرآن کریم از رانده شدن آنها به سوی جهنم سخن می گوید و در آیات دیگر کیفیت حشر آنها را به این ترتیب بیان می کند.

«قالُوا یا وَیْلَنا مَنْ بَعََثَنا مِنْ مَرقَدِنا هذا ما وَعَدَ الرَّحمنُ و صَدَقَ الْمُرسَلونَ»[4] یعنی ای وای بر ما که ما را از قبرهامان برانگیخت؟ این همان وعده خداوند رحمان است و پیغمبران الهی که از این روز سخت خبر داده بودند همه راست گفتند.

گروهی که هنگام سر از خاک برداشتن با آه و افسوس چنین می گویند همان کسانی هستند که در زندگی دنیا به گفتار سفیران الهی با نظر تحقیر می نگریستند و حقایقی را که آنان با کمال خیرخواهی و دلسوزی در قالب منطق و برهان و وعظ و نصیحت بیان می کردند باور نمی کردند و به جای فکر و دقت در آن همه گفتار حکمت بار و به جای اصلاح و تهذیب اخلاق خود و به جای به کار انداختن نیروها و امکانات خود در راه سعادت خویش و اجتماع بشری وجود خود را با خلق و خوی ناشایست و گناهان و ظلم و جنایت ها آلوده می ساختند و امروز این چنین بر خاک ذلت نشسته و غبار غم و اندوه چهره های آنان را فرا گرفته است.

که قرآن مجید درباره آنها می گوید:

«فذرهم یخوضوا و یلعبوا حتی یلاقوا یومهم الذی یوعدون یوم یخرجون من الاجداث سراعا کانهم الی نصب یوفضون خاشعة ابصارهم ترهقهم ذلّة ذلک الیوم الذی کانوا یوعدون»[5].

یعنی: آنها که در وادی کفر و گمراهی گام نهاده و به سخنان تو گوش نمی دهند را بگذار در گردابهای باطل فرو بروند و سرگرم بازیچه های دنیای خود باشند تا روزی را که خداوند به آنها وعده داده است ببینند روزی که به سرعت سر از قبرها برآورده به سوی پرچم هائی که برای جمع شدن کفار در اطراف آن نصب شده است در حالی که چشمهای آنها از هول و وحشت قیامت فرو افتاده و ذلت آنها را فرا گرفته است بشتابید آن روزی که در دنیا به آنها وعده داده شده بود.

قرآن کریم در موردی حشر کسانی که در زندگی دنیا خود را فراموش کردند را چنین توصیف می کند:

«وَ مَنْ اعرضَ عن ذِکْری فاِنَّ لَهُ معیشةً ضَنَکا وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ القیامة اَعْمی قالَ رَبَّ لِمَ حَشَرتنی اَعْمی وَ‌ قَدْ‌ کُنْت بَصیراً‌ قالَ کَذلِکَ اَتتْکَ آیاتُُنا فَنََسیتها وَ کَذلکَ الْیَوْمَ تَنْسی».[6]

یعنی: کسی که از یاد من اعراض کند معیشت و زندگی سخت و تنگ در دنیا نصیبش می شود و در روز قیامت نابینا محشورش می کنیم و او در آن حال می گوید پروردگارا چرا مرا نابینا محشور کردی و حال آن که من در  دنیا بینا بودم خداوند در پاسخ می فرماید: «از آن جا که تو آیات ما را که برای هدایت تو آمد همه را فراموش کردی امروز هم مورد فراموشی قرار می گیری».

و نیز قرآن مجید حشر کسانی که چشمهایشان از دیدن این همه راز و رمزی که در خلقت موجودات منعکس است کور و از گفتن سخن حق لال و از شنیدن حقایق و مواعظ کر می باشند و مخصوصا در برابر پیغمبران خدا که از «معاد» و زنده شدن پس از مرگ سخن می گفتند جبهه می گرفتند و زبان به اعتراض و انکار می گشودند را این طور تبیین می کند: «و نحشرهم یوم القیامة علی وجوههم عمیا و بکما و صمّا مأویهم جهنّهم کلّما خبت زدناهم سعیراً ذلک جزاؤهم بانهم کفروا بآیاتنا و قالوا ائذا کنا عظاما و رفاتا ءانا لمبعوثون خلقا جدیداً او لم یروا ان الله الذی خلق السموات و الأرض قادر علی ان یخلق مثلهم و جعل لهم اجلاً لا ریب فیه فابی الظالمون الاّ کفوراً».[7]

یعنی: آنها را در روز قیامت بر رویشان و کور و گنگ و کر محشور می کنیم و جهنم جایگاه آنها خواهد بود که هر گاه آتش دوزخ فرو نشیند باز شدیدتر فروزان و سوزانش گردانیم این کیفر سخت از این نظر است که آنان در برابر آیات ما کفر ورزیدند و گفتند آیا ما پس از این که استخوان پوسیده شدیم از نو برانگیخته می شویم؟

آیا نمی بینند که آن خدائی که آسمان و زمین را آفریده است قادر است که مانند اینها را دوباره خلق کند و برای آنها روز موعودی که بدون تردید خواهد آمد مقرر گرداند ولی با این همه براهین و آیات ستمکاران جز راه کفر و عناد نمی پیمایند.

در احادیث اسلامی نیز مطالب بسیاری در رابطه با کیفیت حشر گناهان آمده است که عجالتاًَ با ذکر یک مورد از آن این مقاله را به پایان می رسانیم.

1ـ جزای کتمان دانش

مقدمة باید توجه داشت همان طور که بر جاهلان لازم است که در راه زدودن جهل خود بکوشند و مسائل علمی و وظائف اسلامی خود را از علماء بپرسند و ننگ جهل را هر چه زودتر از خود و جامعه خود بزدایند بر علماء نیز لازم است در زدودن و از بین بردن جهل و با سواد کردن افراد بیسواد و آشنا کردن مردم به وظائف انسانی هرگز خودداری نکنند بلکه براساس فرمایش حضرت امیر مؤمنان (ع) پیش از آن که جاهلان به این فکر بیفتند که جهل خود را برطرف کنند بر علماء لازم است که پیش قدم شوند و در راه باسواد کردن جاهلان و آشنا کردن آنها به وظایف خود گام های موثری بردارند چه آن که آن حضرت فرمودند:

«ما اَخَذَ الله علی اَهْلِ الْجَهْل اَنْ یَتَعَلَّموا حَتَّی اَخَذَ عَلی اَهْل الّعِلْمِ اًَنْ یُعَلِمُوا».[8]

یعنی: خداوند پیش از این که از نادانان پیمان تعلم و فرا گرفتن دانش را بگیرد از اهل علم پیمان گرفت که به تعلیم و آموختن نادانان قیام کنند.

خلاصه کلام آن که موضوع قیام به تعلیم و تربیت یکی از وظائف مهم دانشمندان اجتماع است که شانه خالی کردن از آن یکی از گناهان بزرگ است.

مخصوصا در موردی که از علماء درخواست و تقاضا شود که معلومات و معارف خود را در اختیار جامعه بگذارند این وظیفه خطیرتر و مسئوولیت سنگین تر می گردد که در رابطه با آن حضرت رسول اکرم (ص) فرمودند:

«مَنْ سُئِلَ عَنْ عِلْمٍ فَکَتَمَهُ حَیْثُ یَجِبُ اِظْهارُهُ وَ تَزُولُ عَنْهُ التّقِیَّةُ جاءَ یَوْمَ القِیامةِ مُلجَماً بِلُجامٍ مِنْ نارٍ»[9]

یعنی:‌ در موردی که از عالمی از آن چه که می داند در جائی که پاسخ گفتن و معلومات خود را ظاهر کردن لازم و وظیفه است تقاضا شود ولی او از گفتن حقیقت سرباز زند و علم خود را کتمان کند و به وظیفه خود عمل نکند در روز قیامت در حالی که لجام آتشین بر دهان او زده شده است محشور می گردد.

ادامه دارد