دانستیهائی از قرآن

دانستنیهائی از قرآن

نماز و نقش تربیتی آن

«و اَقم الصّلوة طَرفَی النّهار وَ زُلفاً مِنَ اللَّیلِ اِنَّ الحَسناتٍ یُذْهبْنَ السیّئاتِ».

(سوره هودـ آیه 114)

«السیئات»: سیئات جمع سیئه و نقطه مقابل آن حسنه و حسنات است و به معنی کار زشت و قبیح می باشد.

نقش نماز در تحول انسان

یکی از عواملی که از نقش تربیتی موثری برخوردار است، نماز است و از این رو در میان دیگر فروع دینی از جایگاه ویژه و ممتازی برخوردار است، تا آنجا که رسول خدا (ص) از آن به ستون دین و راس مسائل اسلامی تغییر نموده و فرموده: «مَثَلُِ الصّلاةَ مَثلُ عَمُود الفَسْطاط، اذا ثَبَتَ العمُوُدَُ نَفَعَتِ الأطنابُ وَ الأوْتادُ و الغِشاء، وَ اذا انکَسَرَ لم یَنْفَع طنبٌ وَ لاوتدٌ و لا غشاء» [1] ـ نماز هم چون ستون خیمه است، چنان چه در زمین ثابت و پابرجا شود، طناب ها، ریسمان ها و پرده مورد استفاده واقع می شود، و اگر ستون بکشند، طناب ها و ریسمان ها و پرده ی فایده است.

و نیز فرمود: «لیکن اکثر همّّکَ الصّلاة فانّها رأس الإسلام بعد الإقرار بالدین»[2] ـ‌ باید بیشترین توجه و اهتمام تو به نماز باشد، چرا که نماز پس از اعتراف و اقرار به دین، در راس مسائل اسلامی قرار دارد.

و خود آن حضرت آن گونه به نماز اهمیت می داد که امیرمؤمنان (ع)در این زمینه می فرماید: «کان رسول لله (ص) لا یؤثر علی الصّلوة غشاء و لا غیره و کان اذا دخل وقتها کانّه لا یعرف اهلاً و لا حمیماً»[3] ـ‌ رسول خدا (ص) چنین بود که شام و چیز دیگری را بر نماز مقدم نمی داشت و هنگامی که وقت نماز فرا می رسید، گویا خویش و دوستی را نمی شناخت. و بی مناسبت نیست در پاسخ تارکان نماز که می گویند:

عبادت به جز خدمت خلق نیست

به تسبیح و سجاده و دلق نیست!

از حدیث حضرت امام صادق علیه الصلوة و السلام ذکر به میان آید که فرمود: «انّ طاعة الله خدمته فی الأرض فلیس شیء من خدمته یعدل الصلاة»[4] ـ‌ عبادت و اطاعت الهی، خدمت و انجام وظیفه دوستان در برابر خداوند در زمین است، و هیچ خدمتی با نماز قابل برابری و مقایسه نمی باشد. و این همه اهمیت نماز در اسلام از نظر پیشوایان معصوم برای این است که نماز از نظر سازندگی و تربیتی از تاثیری عمیق و شگرف در روح و روان انسان برخوردار است،‌چرا که انسان تنها در جریان ارتباط با خداوند تحول می یابد و از حضیض آلودگی به مسائل پست مادی تا معراج معنویت و انسانیت ارتقاء می یابد و لذا در قرآن کریم در سوره عنکبوت به عنوان عامل باز دارنده از فحشاء و انحراف یاد شده است و در بحار و مجمع البیان آمده است که:

جوانی از انصار پشت سر پیامبر «ص» نماز جماعت به جای می آورد، و مرتکب فحشاء و گناه هم می شد، درباره او با پیامبر «ص» سخن گفتند، حضرت فرمود: «اِنَّ صلاته تنهاه یوماً ما، فلم یلبث اَنْ تاب» [5] ـ‌ روزی فرا رسد که همین نمازش او را از کار زشت و گناه باز دارد، چیزی نگذشت که چنین شد و توبه نمود.

و در روایاتی دیگر آمده است که به پیامبر عرضه شد: «انّ فلاناً یصلّی بالنّهار و یسرق باللّیل فقال: انّ صلاته لتردعه»[6] ـ فلان شخص روز نماز می خواند و شب به دزدی و سرقت می پرداخت! حضرت فرمود: موکدا نمازش او را از این کار باز خواهد داشت. ولی باید توجه داشت که خواندن نماز به هر صورتی نمی تواند از چنین تاثیر و تحولی روحی برخوردار باشد، و به فرموده امیر مؤمنان علیه السلام: «کم من قائم لیس له من قیامه الا العناء»[7] ـ‌ چه بسا افرادی که برای نماز بر می خیزند ولی جز خستگی از آن نصیب و بهره ای نمی برند. و لذا از امام صادق (ع)روایت شده است: «اعلم انّ الصلاة حجزة الله فی الارض فمن احبّ ان یعلم ما یدرک من نفع صلاته فلینظر فان کانت صلاته حجزته عن الفواحش و المنکر، فانّما ادرک من نفعها بقدر ما احتجز»[8] ـ‌ بدان که نماز عامل بازدارنده خدا در زمین است. هر کس مایل است که بداند چه مقدار از نمازش بهره گرفته است، باید بنگرد که آیا نماز او را از کارهای فحشاء و زشت و ناپسند باز داشته است یا نه؟ چرا که به اندازه ای از نماز بهره مند می شود که او را از معاصی و فحشاء باز دارد، و هنگامی که ناز با حضور قلب و دیگر مسائل و شرائط لازم در صحت و قبولی آن برگزار گردد، مصداق کامل حسنه ای است که در پایان آیه فرمود: «ان الحسنات یذهبن السیئات» ـ اعمال حسنه، بدیها و گناهان انسان را از بین می برد و از پرونده عمل محو می نماید.

و در همین رابطه امیر مؤمنان علیه الصلاة و السلام از رسول خدا (ص) روایت می نماید که آن حضرت فرمود: «نمازهای پنجگانه برای امت من به منزله نهر آبی است که در خانه فردی از شما جریان داشته باشد، اگر چرک و کثافتی در تن او باشد و در طول روز پنج بار در آن شستشو نماید، آیا چیزی از آن بر بدن او به جای خواهد ماند؟ (به طور مسلم باقی نخواهد ماند) «فکذلک و الله الصلوات الخمس لأمتی»[9] ـ‌ به خدا سوگند نمازهای پنجگانه هم برای امت من از همین تاثیر برخوردار است، یعنی روح انسان گنهکار را از آلودگی به گناه پالایش و پاکسازی می نماید.