کیفیت حشر انسانها

اصول اعتقادی اسلام

معاد ـ قسمت بیست و نهم

کیفیت حشر انسانها (5)

آیت الله حسین نوری

همان طور که در مقاله های قبل گفتیم یکی از مباحث مهمّ معاد مساله «کیفیت حشر» است در این مساله مهمترین مطلب این است که تناسب کاملی میان اعمالی که انسان ها در دنیا انجام داده اند با طرز محشور شدن آنها وجود دارد و در این رابطه احادیث بسیاری از اهل بیت عصمت سلام الله علیهم وارد گردیده است که همگی بیان گر همین موضوع است و ما برخی از آنها را در مقاله های قبل ذکر کردیم و اکنون با توفیق خداوند متعال به بیان قسمتی دیگر از آنها می پردازیم:

 

1ـ حشر سائلان و گدایان

باید دانست که یکی از اهداف عالیه اسلام این است که لازم است مسلمانان در سایه به کار بستن مبانی سیاسی و اقتصادی و فرهنگی این دین الهی عزت و عظمتی که در شان یک انسان کامل است را به دست بیاورند و هیچ فردی از افراد مسلمان هرگز روا نیست کاری که عزت او را خدشه دار می سازد انجام بدهد و در راستای همین هدف است که اسلام هرگز اجازه نمی دهد که یک فرد مسلمان ـ‌ جز در موقع ضرورت ـ دست سوال به سوی کسی دراز کند.

حضرت رسول اکرم (ص) به ابوذر فرمودند: از سوال کردن جدا بپرهیز زیرا این کار ذلت و فقر را برای تو آماده می کند.[1]

حضرت باقر (ع) فرمود: کسانی که از مردم تقاضا و سوال می کنند که نیازمندیهای آنان را برطرف سازند، عزت خود را بر باد می دهند سپس افزود بدانید که عزت مؤمنان در این است که از ان چه که در دست دیگران است بی نیاز باشند و خودکفا گردند و کسانی که چشم به آن چه که در دست دیگران است دارند به فقر و وابستگی محکوم می باشند.[2]

و نیز حضرت رسول اکرم (ص) فرمودند: کسی که راه استغنا و بی نیازی از مردم را پیش بگیرد خداوند او را بی نیاز و مستغنی می گرداند و کسی که در سوال را به روی خود بگشاید خداوند هفتاد در از فقر و احتیاج به روی او باز می کند.[3]

در این مورد باید توجه د اشت که منظور در این نوع احادیث این نیست که افراد مسلمان هیچ گاه در راه حل مشکلات خود از مسلمانان کمک نخواهند و از آنها تقاضای انجام کاری را در راه انجام مقاصد و رفع مشکلات زندگی خود نکنند زیرا روشن است که گرداندن چرخ های اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی زندگی بدون کمک و همدستی دیگران امکان پذیر نیست و اعضای جامعه مانند اعضای یک پیکر به یکدیگر در ادامه حیات محتاج می باشند بلکه منظور انتقاد و مذمت از کسانی است که توکل بر خداوند نداشته و دنبال وسائل و اسباب معمول و لازم زندگی نمی روند و در نتیجه تنبلی یا عادت های غلط، به تحمل زحماتی که در راه تحصیل علم و صنعت و کسب و کار وجود دارد تن در نمی دهند و به گدائی و ذلت تن در داده عزت و آبروی خود را بر باد می دهند هر چند از طرفی مسلمانان وظیفه دارند که سائل را محروم نکنند و به اندازه توان خود به سائلان پاسخ مثبت بدهند.

و بالاخره مسلمانان همیشه باید این کلام والای علوی را که در نهج البلاغه آمده است شعار خود قرار بدهند.

«اَلْمنِیّه وَ لا الدَّنِیَّه التّقَلُّلُ و لا التّوسُّلُ».[4]

مرگ آری ولی پستی و خواری نه.

به کم ساختن و راضی شدن (که مقدمه استقلال است) آری اما وابستگی نه.

اکنون، با توجه به این مطالب محتوای بیان حضرت صادق (ع) در رابطه با حشر سائلان روشن می گردد که فرمودند: «مَنْ سألَ‌ النّاس و عنْده قوُتُ ثلثة ایّام لقی الله یوم یلقاه و لیس فی وجهه لحم».[5]

یعنی: کسی که ـ با این که قوت و غذای سه روز خود را دارد ـ‌ دست به گدائی کردن و سوال از مردم می زند در روز قیامت در وضعی محشور می شود که استخوان های صورت او فقط باقی است و گوشتِ چهره او ریخته شده است.

روشن است چون شخص سائل در دنیا به واسطه سوال و گدائی آبروی خود را ریخته است در روز قیامت حشر او به این صورت تحقق پیدا می کند.

 

2ـ‌ حشر متکبران

باید بدانیم که شناختن حدّ و اندازه خود یکی از وظائف مهم هر انسان است.

افراد خویشتن شناس که به ضعف و حقارت خود در برابر جهان با عظمت خلقت پی می برند و ضعف و ناتوانی خود را در برابر خالق بزرگ این جهان درک می کنند هرگز پا از گلیم خود بیرون نمی گذارند و بلند پروازی نمی کنند ولی کسانی که خود را نشناخته اند از حد و مرز خود پا فراتر می گذارند و بلند پروازی می کنند و سرانجام به زمین می خورند.

حضرت صادق (ع) در ضمن وصیت خویش به اصحاب خود می فرمود:

از تکبر جدا بپرهیزید زیرا کبریائی مخصوص ذات حضرت احدیت است کسی که با خداوند به منازعه برخیزد و کبریائی بفروشد خداوند او را به زمین می زند و در روز قیامت ذلیلش می گرداند.[6]

انسان اگر بخواهد عظمت پیدا کند راهی جز این که حدّ خود را بشناسد و تواضع را پیشه خود سازد یعنی: خود را کمتر از حدّ وجودی خویش نیز وانمود کند وجود ندارد حضرت رسول اکرم (ص) می فرمودند: 

«من تواضع رفعه الله و من تکبّر خفضه الله»[7] 

یعنی هر کس تواضع کند خداوند او را بالا می برد و رفعت می بخشد و هر که تکبر نماید خداوند او را پائین می آورد.

اُدَبای ما که از قرآن کریم و احادیث معصومین علیهم السلام الهام می گرفتند در این زمینه اشعار فراوانی دارند سعدی می گوید.

یکی قطره باران ز ابری چکید

خجل شد چو پهنای دریا بدید

که جائی که دریا است من کیستم؟

گر او هست حقا که من نیستم

چو خود را به چشم حقارت بدید

صدف در کنارش چو جان پرورید

سپهرش به جائی رسانید کار

که شد نامور لولو شاهوار

بلندی از آن یافت کو پست شد

در نیستی کوفت تا هست شد

بلندیت باید تواضع گزین

که این بام را نیست سلم جز این

تواضع کند هوشمند گزین

نهد شاخ پر میوه سر بر زمین

اکنون باید به کیفیت حشر متکبران توجه کنیم و عکس العمل تکبر آنها را در صحنه حشر که صحنه ظهور و تجلی حقایق است ببینیم:

حضرت رسول اکرم (ص) فرمودند: «متکبران در روز قیامت به صورت مورچه محشور و در زیر پای مردم قرار می گیرند و تا انجام رسیدگی به حساب مردم در زیر پای اشخاص پایمال می شوند و از آن پس به سوی آتش جهنم برده می شوند».[8]

 

3ـ حشر نیکی کنندگان و بخیلان

لازم است توجه داشته باشیم که از دیدگاه اسلام هر قدرتی که برای انسان به وجود می آید و هر امکانی که به دست وی می افتد مسئوولیتی را به دنبال می آورد و بر این اساس باید انسان براساس تعهد اجتماعی، به مسئوولیت خود توجه کند و به وظیفه ای که در رابطه با قدرت و امکانات خود به وجود آمده است عمل کند و این حقیقت را در نظر داشته باشد که قدرت بدون مسئوولیت وجود ندارد.

از آن بزمت چنین کردند روشن

که بخشی نور بزم بی ضیا را

از آن، بازوت را دادند نیرو

که گیری دست هر بی دست و پا را

اسلام، قبل از هر چیز این وظیفه را برای مسلمانان مورد تاکید قرار می دهد که به «اوضاع و کارهای اجتماعی» اهمیت بدهند و در برابر جریان های سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و اخلاقی دیگران بی تفاوت نباشند و از کنار مشکلات مردم بدون توجه نگذرند حضرت پیغمبر (ص) فرمودند: « من اصبح و لم یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم»[9] ـ‌ کسی که در حالی صبح کند که به کارها و اوضاع مسلمانان اهمیت ندهد و از کنار آنها بی تفاوت بگذرد هرگز مسلمان نیست.

از آن پس این حقیقت را نیز با تأکید هر چه بیشتر ابلاغ می کند که خدمت بمردم و منفعت رساندن بآنها بهرنحوی که باشد چه بوسیله دانش و تخصص و چه بوسیله مال و چه بوسیله منصب و مقام و چه بوسیله گام برداشتن و صرف وقت بعنوان کمک بفرد یا اجتماع همه و همه چه مادی و چه معنوی دارای فضیلت و پاداش مخصوصی است و بهترین و با فضیلت ترین و با فضیلت ترین افراد کسانی هستند که در این راستا گام برمی دارند و هر اندازه که افراد مسلمان در این راه کوشاتر بوده و وجودشان بیشتر منشأ خیر و کمک و سرچشمه ایثار باشند به همان نسبت در درگاه خداوند محبوبتر می باشند.

حضرت صادق (ع) فرمود: از حضرت پبغمبر (ص) پرسیدند: چه کسانی در پیشگاه خدا محبوبترین افراد هستند؟

حضرت در پاسخ فرمودند: «اَنْفَعُ النّاسِ لِلنّاس» یعنی: کسی که وجودش بیش از دیگران برای جامعه منشأ خیر و آثار نیک است در درگاه حضرت احدیث محبوبتر است. و نیز حضرت رسول اکرم (ص) فرمودند: «الخلق عیال الله فاحبّ الخلق الی الله مَن نَفَعَ عیال الله و ادخل علی اهل بیت سرورا»

یعنی: مردم عیال خداوند و تحت مدیریت او می باشند و محبوبترین افراد در نزد خداوند کسانی هستند که وجودشان برای جامعه مفید و برای خانواده ای از خانواده های اجتماع مسرت و شادمانی ایجاد می کند.

و بطور کلی اسلام مسلمانان را در راه انجام خیر و خدمت به یکدیگر و رساندن منفعت به یک فرد یا جامعه ای از جوامع اسلامی دعوت و تشویق می کند و حتّی گفتن یک کلمه حرف و برداشتن یک گام در این رابطه را یک ارزش محسوب می دارد و نیز حتی دفع ضرر و بلیّه را از مسلمانان دارای پاداش مهمی قلمداد می کند: حضرت امام سجاد (ع) فرمود حضرت پبغمبر (ص) فرمودند:

هر کس بلیّه ای و تجاوزی را از گروهی از مسلمین دفع کند بهشت برای او واجب می گردد.

حضرت صادق‌ (ع) فرمودند: نام یکی از درهای بهشت «در معروف» یعنی درب نیکی و احسان است و از آن درب فقط کسانی که در دنیا وجودشان منشأ خیر و خدمت بوده است داخل بهشت می گردند[10] و نیز فرمودند کسانی که اهل خیر و احسان می باشند قبل از کسان دیگر وارد بهشت می شوند.[11]

اکنون با توجه به اهمیت موضوع و این همه تاکید کسانی که در این مورد به دعوت اسلام پاسخ مثبت ندهند و این همه تاکید و تذکر را نادیده گرفته پشت پا به آن بزنند و نسبت به کارها و اوضاع مسلمانان به کلی بی اعتنا باشند و از کنار مشکلات و گرفتاریهای اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی آنها بدون توجه بگذرند و تنها به فکر تأمین منافع شخصی خود باشند و با اینکه امکان و قدرت دارند از انجام خدمت و کار خیر مضایقه کنند و نسبت به آن بخل ورزند در روز حشر، چون دستهای خود را در دنیا در راه خیر نگشودند و بخل ورزیدند با دستهای بسته محشور می گردند.

حضرت صادق (ع) فرمودند: کسی که قدرت رفع مشکل و برآوردن احتیاج مسلمانی را از جانب خود و یا بوسیله دیگران داشت ولی با این وصف کوتاهی و مضایقه کرد در روز قیامت با چهره سیاه در حالی که دستهای او بگردنش بسته شده است محشور می گردد و از جانب خداوند درباره او گفته می شود: این است همان خیانتکاری که نسبت به خدا و پیغمبر مرتکب خیانت شد از آن پس طبق فرمان الهی به طرف آتش جهنم کشانده می شود.[12]

حضرت باقر (ع) فرمودند: خداوند در روز قیامت افرادی را از قبر در حالی که دستهای آنها به گردنشان بسته شده است و فرشتگانی از جانب خداوند همراه آنها ندا می دهند که اینها کسانی هستند به وظائفی که درباره اموال آنها از جانب خدا معین شده بود عمل نکردند. محشور می کند.[13]

 

تعداد مشاهده مقاله: 260