نظام تحقیقاتی و پژوهشی در کشور

ساختار نظام اجرائی کشور

نظام تحقیقاتی و پژوهشی در کشور

قسمت سی و یکم                               محمٌد رضا حافظ نیا

مقدمه:

بحثی که پیش روی خواننده محترم قرار دارد ادامه سلسله مقالاتی است که سعی میشود با بهره گیری از الطاف بیکران الهی و یافته های تجربی و نظری، عوارض و علل گرفتاریها و مشکلات جامعه در ارتباط با دستگاههای اداری و اجرائی کشور در حدٌ وسع و درک و بینش نگارنده شکافته و بیان گردد و لذا مقالات گذشته در زمینه آثار و عوارض خط بازی و گروه گرائی و تأثیر آن بر مسائل جامعه و نیز ساختار نظام اجرائی کشور و زیر شاخه های آن یعنی نظام مالی دولتی – نظام برنامه ریزی – نظام بودجه ریزی – نظام اداری و مدیریتهای اجرائی و نظام آموزشی که با همدیگر پیوند سیستمی و نظام یافته دارند به چاپ رسیده است و در ادامه بحث مزبور اینک مطالبی پیرامون نظام تحقیقاتی و پژوهشی و علمی در کشور از نظر خواننده محتر میگذرد.

مسئله تحقیقات علمی هر روز بیشتر از گذشته اهمیت پیدا میکند زیرا کشف اسرار جهان مادی و کشف روابط علت و معلولی بین پدیده ها و ارتباط متقابل بین عناصر موجود در طبیعت و نیز کسب شناخت لازم از هویٌت پدیده ها و اجزاء و عناصر موجود در جهان، اعم از علم طبیعی و اجزاء و عناصر موجود در جهان، اعم از علوم طبیعی و علوم انسانی و باز شدن ابهامات و دربهای بسته آگاهی بشر در جهان بستگی مستقیم به تحقیقات و پژوهش های علمی دارد. روند گسترش علوم و تکنولوژی محصول گسترش تحقیقات و پژوهش های علمی می باشد.

جهان استکباری با انحصاری کردن علم و تکنولوژی و کسب موقعیت های پیشرفته در صحنه های تحقیقات علمی و تکنولوژیک و با در اختیار گرفتن قدرتهای ناشی از آن به دنیا زور می گوید و بر جهان زیر سلطه و محرومین دنیا ستم می کند و خود را مالک و صاحب اختیار و قیٌم همه چیز در جهان میداند، آن جا که با ترفندهای سیاسی بتواند سیاسست ظالمانه خود را اعمال نماید از این شیوه استفاده می کند و آنجا که نتواند سعی میکند با توسل به قدرت مادی – اقتصادی و نظامی خود به این هدف شوم برسد و تاکنون موفقٌیتهای زیادی در جهان بدست آورده است. استکبار در جهان زیر سلطه سیاست به اصطلاح هویج و چماق را اعمال میکند. یعنی اگر با سیاست هویج بتواند زیر سلطه را بخرد و مطیع سازد اینکار را می کندو اگر نتواند با سیاست چماق بر سرش می کوبد و بقول معروف استکبار با بهره جوئی از سیاست زر و زور و تزویر سعی بر حفظ سیادت و آقائی ظالمانه خود بر جهان دارد. آنچه که به جهان سلطه گر و استکباری و استعماری در گذشته و حال اجازه چنین کاری داده و میدهد قدرتی است که از نتایج تحقیقات علمی و تکنولوژیکی حاصل آمده و برای خود دست و پا نموده است و قدرت ناشی از تحقیقات علمی را برای هدفهای پلید شیطانی و ستمگری در جهان به کار می گیرد، استعمار و استکبار با تعقیب سیاست فرهنگ استعماری اجازه نداده است که نظام های آموزشی جوامع زیر سلطه بگونه ای شکل بگیرد که بتواند نتایج علمی و تکنولوژیکی مفیدی داشته باشد که منجر به کسب قدرت برای جهان زیر سلطه بگردد. آنها جهان زیر سلطه را همیشه از نظر علمی عقب نگهداشته است و مکانیسم عمل در سیستم آموزشی آن ها از مدرسه گرفته تا دانشگاه بگونه ای بوده که عقب افتادگی علمی را ایجاد می کرده است. از نظر آن ها جهان زیر سلطه باید در عقب ماندگی علمی و تکنولوژیکی بماند تا هم محتاج به سران شرق و غرب باشد و هم اینکه قدرت خارق العاده ای که بتواند روزی با سران استکبار رودر روئی نماید ایجاد نکنند.

جمهوری اسلامی ایران ناگزیر است برای کسب قدرتهای مختلف به مسئله کسب مدارج علمی و تکنولوژیکی توجه اساسی بنماید و به تحقیقات علمی بیشترین بها را بدهد دو بهمین خاطر است که امام بزرگوار هم در پیام حج سالجاری (1367) که در واقع منشور دوم انقلاب اسلامی بود و هم در تعیین سیاست های بازسازی کشور به مسئله تحقیقات علمی و تکنولوژیکی تأکید کرده و فرمودند:

«من در اینجا به جوانان عزیز کشورمان به این سرمایه ها و ذخیره های عظیم الهی و به این گل های معطٌر و نوشکفته جهان اسلام سفارش می کنم که قدر و قیمت این لحظات شیرین زندگی خود را بدانید و خودتان را برای یک مبارزه علمی و عملی بزرگ تا رسیدن به اهداف عالی انقلاب اسلامی آماده کنید و من به همه مسئولین و دست اندرکاران سفارش می کنم که به هر شکل ممکن وسایل ارتقای اخلاقی و اعتقادی و علمی و هنری جوانان را فراهم سازید و آنان را تا مرز رسیدن به بهترین ارزش ها و نوآوری ها همراهی کنید و روح استقلال و خوکفائی را در آنان زنده نگهدارید».

امام بزرگوار «ره» در پیام مربوط به سیاست های بازسازی کشور، توسعه مراکز علمی و تحقیقاتی را مهم ترین عامل خودکفائی و بازسازی کشور داشته و فرمودند:

«مهم ترین عامل در کسب خودکفائی و بازسازی، توسعه مراکز علمی و تحقیقات و تمرکز و هدایت امکانات و تشویق کامل و همه جانبه مخترعین و مکتشفین و نیروهای متعهد و متخصصی است که شهامت مبارزه با جهل را دارند و از لاک نگرش انحصاری علم به غرب و شرق بدر آمده و نشان دادند که می توانند کشور را روی پای خود نگهدارند. انشاء الله این استعدادها در پیچ و خم کوچه های اداره ها خسته و ناتوان نشود».

حضرت امام «ره» ضمن توجه دادن جامعه به اهمٌیت مسئله تحقیقات علمی به چند نکته نیز اشاره کردند که هریک بجای خود از اهمیت خاصٌی برخوردار می باشد و از همه مهم تر اینکه بعنوان یک تنگنا برای تحقیقات علمی کشور مشکل پیچ و خمهای نظام اداری را مطرح نمودند.

گسترش تحقیقات علمی باعث کشف تازه های علمی و تکنیکی می گردد، و اختراعات و ابداعات در جامعه تجلٌی یافته و گسترش می یابند از طرفی تحقیقات علمی و اکتشافات در علوم طبیعی و علوم انسانی ارکان شکل گیری قوانین علمی را تشکیل میدهند یعنی وقتی در خصصوی یک پدیده طبیعی و مادی یا انسانی تحقیق شود و ماهیٌت و علت آن کشف گردد و این امر در چند تحقیق علمی مشابه نیز مشخص شود خودبخود یک قانون علمی را نتیجه میدهد که مکتشفین و محقٌقین بر اساس آن به اظهار نظر پرداخته و نظریات و تئوریهای علمی را بوجود می آورند. اگر در کشور ما تحقیقات علمی و تکنولوژیکی بمعنای واقعی خود توسعه یابد محققین می توانند نظریه پرداز و تئوریسین یافته های علمی خود باشند وقتی به کتب علمی و سیر تکوینی علوم مراجعه می شود متأسفانه عموما اسامی دانشمندان و تئوریسین های غربی را مشاهده می کنیم و کمتر با اسامی آشنا برخورد می نمائیم. اینکه در بین اسامی مخترعین و مکتشفین و تئوریسین های علوم طبیعی و انسانی کمتر به اسامی آشنا برمی خوریم، خود معرٌف پائین بودن سطح تحقیقات علمی در کشور ما و جهان سوم است. و اگر میخواهیم در زمینه های مختلف بخودکفائی برسیم باید ابتدا جامعه علمی و آموزشی کشور در مدرسه و دانشگاه و محیط کار و غیره را به تحقیق علمی عادت نماید تا کشور هر روز با اکتشافات تازه ای روبرو گردد، اکتشافات بنیه علمی و تکنولوژیکی کشور را قوی میکند قوت بنیه علمی و تکنولوژیکی کشور باعث افزایش قدرتهای اقتصادی – سیاسی – اجتماعی در جهان میگردد و با پیدا کردن قدرت در همه زمینه هاست که امکان مقابله با استکبار وجود دارد که تقویت بنیه علمی خود نیز یکی از مصایق قدرت می باشد. با امید به اینکه در آینده نه چندان دور شاهد ظهور و حضور اسامی مخترعین و مکتشفین و تئوریسین و نظریه پردازان علمی کشورمان در محافل علمی جهانی باشیم.

کشور ما از گذشته بصورت ظاهر دارای بخشهای تحقیقاتی و مطالعاتی بوده است و دانشگاههای کشور نیز مدٌعی گسترش تحقیقات علمی می باشند هر ساله سرمایه ها و بودجه های زیادی نیز در بودجه ملی به این امر اختصاص پیدا میکند و برابر مقررات دانشگاهی، دانشجویان بویژه در سطوح فوق لیسانس و دکتری حتما باید پایان نامه و تز تحقیقاتی خود را بنویسند و در واقع با این کار یک تمرین تحقیق علمی را انجام داده باشند، ولی با همه این ها می بینیم کشور از فقر علمی و تکنولوژیکی بشدٌت رنج می برد و کماکان محافل علمی و دانشگاهی ضمن عقب بودن از قافله علم و تکنولوژی جهان، عمدتا دانشهای علمی خود را از خارج وام گرفته اند، و شکوفه های خودکفائی علمی بیرون نزده است. حال این سؤال مطرح است که نظام علمی و تحقیقاتی کشور چه مشخصه هایی داشته و چه عواملی باعث گردید که کشور از این جهت عقب افتاده باشد و پیشانی علمی و تکنولوژیکی جهان معاصر در دست کشوری باشد که در مسابقه علمی جهان حتٌی دیرتر از ایران شروع کرده است! و آیا افزایش مراکز تحقیقاتی به تنهائی کفایت خواهد کرد یا به موارد دیگری باید توجٌه شود. اشکالات و تنگناهای زیادی در ارتباط با نظام علمی و پژوهشی کشور مطرح هستند که در اینجا به بعضی از آنها اشاره میگردد:

1-روحیه علمی به جان جامعه علمی کشور تزریق نمی گردد:

دانشگاهها و مدارس تحت تأثیر نظام آموزشی متٌکی بر حافظه، در زمینه ایجاد روح علمی در دانشجو و دانش آموز ضعیف عمل می نمایند. اگر فرضا تحقیقاتی موردی نیز انجام می پذیرد فاقد توان تعمیق روح علمی در افراد می باشد سیستم دانشگاهی کشور سیستم کلاسی است و تحقیقات علمی امری حاشیه ای و فرعی تلقی می گردد. تغییر این نگرش و ایجاد روحیه تحقیق علمی مستلزم تغییر ساخت آموزشی دانشگاه ها از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی است.

2-قناعت دانشگاه ها و مراکز علمی به تألیفات:

اساتید و دانشگاه ها با سنت رایج تألیف خو گرفته اند و کمتر زحمت تحقیقات علمی را بخود میدهند، آثار علمی دانشگاه ها عمدتا تألیف یا ترجمه است که در هر دو صورت انتقال دست آوردهای علمی دیگران است. نه اکتشاف و عرضه دست آورد علمی جدید توسط افراد داخل کشور، و این خصوصیٌت متأسفانه بصورت فرهنگ حاکم در دانشگاه ها در آمده و بصورت یک ارزش تلقی می شود و این اقدام خود ریشه در یک عادت غلطی که فرهنگ استعماری به جامعه ما القاء کرده است دارد و آن عادت به مونتاژ کردن است، تا حدٌیکه در ما این باور را ایجاد نموده اند که مونتاژ کردن را خوکفائی و استقلال اقتصادی تلقی کنیم. مونتاژ در صنعت، مونتاژ در دامپروری – مرغداری- گاوداری- مونتاژ در کشاورزی و بالاخره مونتاژ علمی! تألیف فی نفسه امری مفیدی است ولی اگر قرار باشد جایگزین تحقیقات علمی شود و باعث فراموشی و غفلت از تحقییقات و پژوهش های علمی بگردد امر ناپسندی خواهد بود در واقع باید اول به تحقیق پرداخته شود و بعد به تألیف.

3-کم بها دادن به تفکرات خلاق در نظام آموزشی:

روح حاکم بر سیستم آموزشی بگونه ایست که تفکرات خلاق چندان پذیرائی ندارند مثلا اگر دانشجوئی یا دانش آموزی بر اساس تحقیق یا تفکٌر به یک واقعیت علمی پی ببرد و آن را ارائه نماید کمتر پذیرفته می شود و بلافاصله با این سؤال روبرو می گردد که منبع شما چیست؟! و اگر بگوید خودم کشف کرده ام در فرهنگ دانشگاهی از ارزش علمی برخوردار نیست و بجای تقدیر و تشکٌر و تشویق تفکر کننده، متأسفانه ممکن است مورد تمسخر قرار گیرد. ذکر این نکته لازمست که ابداعات و اختراعات و اکتشافات عمدتا محصول تفکٌرات خلاق و واگرا می باشد، افکار بسته و افکاری که از خود جوشش ندارند و در حدٌیکه به آنها منتقل کنند می فهمند نمی توانند منشاء حرکت های نوی علمی در جامعه باشند. وقتی اثر علمی و نوشته یک فرد در فرهنگ دانشگاهی ارزش گذاری شده و مورد قضاوت قرار می گیرد یکی از معیارهای تعیین کننده و اصلی در ارزش گذاری تعداد منابعی است که به آن رجوع داده شده باشد و باز هم هرچه منابع لاتین بیشتر باشد ارزشش بیشتر است و اینگونه القاء شده که انگار علم در انحصار غربیان است و آنچه که خودیها گفته اند ارزش کمتری دارد و این خود نوعی کم انگاری است که فرهنگ استعماری در ذهن ما جا انداخته است. حضرت امام «ره» در پیام خودشان به خودیها بها دادند و بر کارشان ارزش گذاشتند که شهامت مبارزه با جهل را دارند و از لاک نگرش انحصاری علم به غرب و شرق بدر آمده اند.

ادامه دارد