آثار اعمال

اصول اعتقادی اسلام

معاد

قسمت سی و دوّم

آثار اعمال (3)

آیت الله حسین نوری

رشته بحث ما اخیرا در یکی از اصول مسلّم اسلامی که نقش اعمال انسان در سعادت و شقاوت وی می باشد بود و در رابطه با این موضوع گفته شد که این انسان است ه با اراده و اختیار خود در پهنه̾ حیات چهره̾ زندگی خود را با اعمال خویش ترسیم می کند و بنای زندگی خود را می سازد و در سایه̾ آن زندگی می کند و به طور خلاصه اعمال انسانی اعم از فرهنگی سیاسی اقتصادی اجتماعی و اخلاقی دارای چهره ای در دنیا و چهره ای در چهان واپسین است.

کردار نیکو در هر دو جهان دارای چهره̾ زیبا و سعادت بخش و کردار بد چهره̾ نامطلوب و شقاوت آفرین است.

این اصل مسلّم هم از آیات قرآن کریم ـ که نمونه ای از آنها در مقاله̾ پیشین ذکر گردید  ـ و هم از احادیث اهل بیت علیه السلام استفاده می‌ شود.

قرآن مجید در 81 مورد عمل صالح یعنی عمل شایسته که شایستگی خود، دارای ابعاد مختلفی است و یک عمل، آن وقت شایسته است که از همه ابعاد، شایسته و صالح باشد را مورد ستایش قرار داده و فلاح و سعادت و داشتن زندگی پاکیزه و نیل به درجات عالیه̾ انسانی و پاداش نیکو و بزرگ و خارج شدن از ظلمات زندگی و داخل گردیدن به نور و روشنایی و بالاخره « بهشت جاودانی » همه و همه را در گرو اعمال شایسته معرفی می کند و سقوط و هلاکت و بدبختی و عقب ماندگی و تیره روزی و گرفتاری و بالاخره « جهنم » را نتیجه̾ اعمال بد انسان ها قلمداد می نماید و هلاکت و سقوط ملت های پیشین را نتیجه̾ گناهان و اعمال انحرافی آنها می‌داند و می فرماید : « فکلا اخذنا بذنبه فمنهم من ارسلنا علیه حاصبا و منهم من اخذته الصّیحة‌ و منهم من خسفنا به الأرض و منهم من اغرقنا و ما کان الله لیظلمهم و لکن کانوا انفسهم یظلمون » [1].

یعنی : همه̾ ملت های پیشین که گرفتار سقوط گردیدند را در نتیجه گناهانشان مورد مؤاخذه قرار دادیم بر برخی از آنها سنگ بلا فرود آوردیم و بعضی از آنها را به واسطه̾ صیحه̾ آسمانی به هلاکت رساندیم و گروهی از آنها را در قعر زمین فرو بردیم و طائفه ای از آنها را به واسطه̾ غرق شدن هلاک کردیم خداوند به آنها ظلم نکرد آنها خود به خودشان ظلم کردند.

بر اساس فرهنگ اسلامی همه̾ موجودات لشکر خدا می باشند و در « صراط مستقیم الهی » حرکت می‌ کنند و در صورتی‌که انسان نیز در « صراط مستقیم انسانی » که از جانب خداوند معین گردیده است گام بردارد  و پایه̾  زندگی خود را بر مبنای رعایت مقرّرات خداوندی قرار بدهد و با لشکریان الهی همگام و هم آهنگ باشد آنها به نفع انسان ها حرکت می کنند و در نتیجه سعادت دو جهانی تأمین می شود ولی اگر انسان ها در جهت مخالف حرکت آنها حرکت کنند و بر خلاف مقررا ت الهی گام بردارند، لشکریان الهی نیز در خلاف جهت سعادت انسان ها حرکت خواهند کرد و در نتیجه زندگی این جهان و جهان واپسین انسان ها با تباهی و سیاهی مواجه خواهد شد.

جمله  ذرّات زمین و آسمان                        لشکر حقّند گاه امتحان

باد را دیدی که با عادان چه کرد                    آب را دیدی که در طوفان چه کرد

آنچه با فرعون زد این بحر کین                    و آن چه با قارون نموده است این زمین

و آنچه آن با بیل با آن پیل کرد                     و آنچه پشّه کلّه̾ نمرود خورد

سنگ می بارد بر اعدای لوط                     تا که در خاک سیه خوردند غوط

گر بگویم از جمادات جهان                        عاقلانه یاری یاری پیغمبران

مثنوی چندان شود که چل شتر                  گر کشد خسته شود از بار پر

ای نموده  ضد حق در فعل و درس           در میان لشکر اوئی بترس

گر بگوید چشم را کور افشار                   درد چشم از تو برآرد صد دمار

وربد ندان گوید او بنما و بال                   پس ببینی تو ز دندان گو شمال

بازکن طبّ را بخوان باب العلل               تا ببینی لشکرتن را عمل

با یان مطلب نیز باید توجه داشت که گناهان در عین انیکه هر یک از آنها موجب خشم و عذاب پروردگار عالمیان می گردد در آثار و عواقب با هم متفاوت می باشند که این موضوع علاوه بر آیات قرآن کریم و احادیث معتبر اسلامی از دعاهائی نیز که از ائمّه طاهرین علیهم السلام رسیده است استفاده می‌شود.

مثلا در دعائی که حضرت امیرمؤمنان (ع) به یکی از شاگردان شایسته و به نام خود یعنی کمیل بن زیاد تعلیم فرمودند که در شب نیمه شعبان و شب های جمعه می خوانیم این مضمون آمده است :

« اللّهمّ اغفرلی الذنوب الّتی تهتک العصم اللّهمّ اغفرلی الذنوب التی تنزل النقم اللّهم اغفرلی الذنوب التّی تغیر النّعم اللّهم اغفرلی الذنوب التی تحبس الدّعا اللّهم اغفرلی الذنوب التی تنزل البلاء »

پروردگارا گناهان مرا آن گناهانی که پرده ها و حجاب ها مصون و محفوظ ماندن از لغزش های انسانی را پاره می کند را بیامرز.

خداوندا گناهان مرا آن گناهانی که خشم و گرفتاری را نازل می کند را ببخش.

پروردگارا گناهان مرا آن گناهانی که نعمت ها را تغییر می دهد را بیامرز.

خدایا گناهان مرا آن گناهانی‌ که دعا را حبس می کند و مانع مستجاب شدن آن می ‌شود را بیامرز.

بارالها گناهان مرا آن گناهانی که بلا را نازل می کند ببخش.

در این موارد اگر بخواهیم گناهان را از دیدگاه احادیث اهل بیت علیهم السلام بر اساس آثار و عواقب زیان باری که دارند دسته بندی کنیم و برای نمونه از هر دسته ای تعدادی را در اینجا بیاوریم باید بگوئیم که آنها دارای این آثار و عواقب می باشند :

1-    عوارض قلبی گناه

حضرت باقر (ع) فرمودند : دل انسان در ابتدای امر، سفید و روشن است ولی هنگامی که مرتکب گناهی می شود نقطه̾ سیاهی در دل او پدید می‌ آید چنانچه توبه کرد و آن نقطه̾  تاریک و سیاه را به وسیله̾  توبه شستشو داد آن سیاهی از بین می رود و دل دوباره لطافت و صفا و روشنی خود را باز می‌ یابد ولی اگر گناه روی‌ گناه و سیاهی‌ روی سیاهی آمد و انسان در بین انجام گناهان مکرّر، توبه نکرد، رفته رفته سیاهی و تاریکی سراسر دل را فرا می گیرد و دیگر صاحب آن دل از راه خیر و صلاح به کلّی دور می افتد.[2]

حضرت صادق علیه السلام فرمودند : پدر بزرگوارم می فرمودند : هیچ چیز مانند گناه دل را تباه نمی کند و انجام گناه پشت سر گناه ( در بین ارتکاب دو گناه یا بیشتر توبه نکردن ) در دل انسان اثر می گذارد تا اینکه رفته رفته دل را مغلوب می سازد و بالاخره دل انسان وارونه می شود. [3]

این عبارت کنایه از این است که دل در نتیجه̾ گناه حالت اصلی خود را از دست می دهد و مانند ظرف وارونه می شود و همان طور که در میان ظرف وارونه هیچ چیز قرار نمی گیرد، دل انسان نیز که خود ظرفی است و بهترین دل آن است که ظرفیت بیشتر داشته باشد ( که حضرت امیر مؤمنان (ع) فرمودند : « انّ هذه القوب اوعیة فخیرها او عاها » یعنی این دل ها ظرف هایی هستند و بهترین دل آن است که ظرفیت بیشتری داشته باشد. کلمات قصار نهج البلاغه 147 )

امّا دل در نتیجه گناه ظرفیت خود را از دست می دهد و دیگر مطالب حق، معارف انسانی، موعظه و نصیحت در آن اثر نمی کند و خوف خدا در آن قرار نمی گیرد و روشن است دلی که به چنین وضعی گرفتار شود صاحب آن دل با چه مصیبتی مواجه گردیده است.

حضرت امیر مؤمنان (ع) فرمودند : « لا وجع اوجع للقلوب من الذنوب » [4] یعنی هیچ دردی برای دل دردناک تر از گناهان نیست.

و نیز حضرت امیر (ع) فرمودند : « ما قست القلوب الا لکثرة‌ الذنوب » [5] یعنی دل ها جز در نتیجه ارتکاب گناهان زیاد، قساوت بار  نمی شوند.

واضح است که قساوت قلب یکی از عوامل شقاوت انسان است و هنگامی که پرده قساوت دل انسان را فرا گرفت دیگر عوامل وعظ و بیداری و تنبّه و عبرت در آن اثر نمی کند و رفته رفته انسان به پرتگاه سقوط کشانده می ‌شود. 

2-    عوارض اقتصادی گناهان

ارتکاب گناهان نقش مهمی در وضع اقتصادی مردم دارند : باعث کمی تولید و گران شدن نرخ ها و بالا رفتن سطح قیمت ها و از بین رفتن یا تقلیل خیر و برکت می شوند :

حضرت امیرمؤمنان (ع) فرمودند : از گناهان بپرهیزید زیرا هر نکبت و گرفتاری و کمبود روزی ها که در صحنه̾ زندگی انسان ها پدید می‌ آید نتیجه̾ ارتکاب گناهان است.

حضرت رسو اکرم (ص) می فرمودند : « 4 چیز هست که در خانه ای راه پیدا می کند موجب ویرانی آن خانه می‌شود ( خانه افراد معدود یا خانه̾ اجتماع ) و برکت را از خانه دور می کند :

1-    خیانت.

2-     سرقت.

3-    خوردن مشروبات الکلی.

4-    زنا [6].

حضرت صادق (ع) فرمودند : خداوند نعمت هایی که بر بندگان خود عنایت کرده است هرگز آن را تا مرتکب گناهی نشوند از آنها صلب نمی کند. [7]

حضرت باقر ( ع) فرمودند : در نتیجه̾ ارتکاب گناه است که روزی انسان کمبود پیدا می کند.[8]

حضرت پیغمبر اکرم (ص) فرمودند : امّت من تا هنگامی که یک دیگر را دوست می دارند و به یکدیگر نیکی‌ می کنند و امانت را رعایت می نمایند و از کارهای حرام اجتناب می کنند و از مهمان ها پذیرائی‌ می نمایند و نماز را برپا می دارند و زکوة را ادا می کنند در خیر و فلاح زندگی خواهند کرد ولی هنگامی که این ارزش ها را کنار بگذارند به سختی‌ زندگی و کمبود نعمت ها گرفتار می شوند.[9]

3-    عوارض اجتماعی گناهان

از احادیث بسیار این مطلب به دست می آید که گناهان در وضع فرهنگی و سیاسی و اجتماعی مردم تأثیر دارد.

حضرت صادق (ع) فرمودند : تعداد کسانی که به واسطه̾ ارتکاب گناه می میرند و دچار مرگ زود رس می شوند بیش از کسانی‌ است که به جهت فرا رسیدن اجل طبیعی‌ خود می میرند. و همچنین تعداد کسانی که به واسطه̾ احسان و نیکی کردن به مردم از زندگی بهره مند می شوند بیش از کسانی است که به جهت عمر طبیعی‌ خود زنده می ‌مانند.  [10]

حضرت رسول اکرم (ص) می فرمایند : هنگامی‌ که خداوند بر ملتی خشم می گیرد ولی عذاب نابود کننده بر آنها نازل نمی کند نرخ ها و قیمت های‌ اجناس در میان آنها گران می‌ شود و بالا می‌ رود و عمر های‌ آنها کوتاه می گردد و تاجران از کسب و تجارت خود استفاده نمی برند و میوه های آنها پاکیزه به دست نمی آید و نهر های‌ آنها دچار خشکی‌ و کم آبی‌ می‌ شود و باران از آنها قطع می شود و اشرار آنها بر آنها مسلط می گردد. [11]

حضرت رضا (ع) فرمودند : مردم، هر قدر گناهانی را که در میان آنها سابقه نداشته است مرتکب بشوند خداوند هم برای آنها بلاهائی و گرفتاری هائی‌ را پیش می‌ آورد که در میان آنها بی سابقه بوده است. [12]

4-    گناه موجب سلب توفیق می گردد

یکی از آثار مهم گناه این است که باعث سلب توفیق و دور افتادن انسان از وسائل ارتباط و تقرب به خداوند متعال و کوتاه شدن دست او از اسباب مغفرت و رحمت الهی می شود در این مورد با ذکر یک حدیث این مقاله را به پایان می‌ رسانیم و بقیه بحث را با توفیق خداوند برای مقاله های‌ بعد می گذاریم :

حضرت صادق (ع) فرمودند : انسان به واسطه̾ ارتکاب گناه از خواندن نماز شب محروم می شود. [13]    

                                                                            ادامه دارد

 

تعداد مشاهده مقاله: 177